SYSTEM WYCHOWAWCZY ŚW. JANA BOSKO
Autor: Jan Bosko urodził się we Włoszech dnia 16 sierpnia 1815 roku w miejscowości Becchi. Gdy ma 2 lata umiera mu ojciec, matka samodzielnie wychowuje dwoje dzieci. W 1824 roku podczas snu Bóg odsłania przed nim misje, które ma w życiu swoim zrealizować – zaopiekować się opuszczonymi i wchodzącymi na złą drogę chłopcami. W październiku 1835 roku wstępuje do seminarium i wybiera drogę kapłańskiego powołania. W 1841 przyjmuje święcenia i w tym samym roku zakłada pierwsze oratorium dla chłopców w Turynie. W 1854 zakłada wspólnotę salezjańską. Przyjmuje do oratorium Dominika Savio, późniejszego świętego chłopca ( w 1954r. papież Pius XII uznał go za świętego) patrona dzieci i młodzieży oraz ministrantów. Od roku 1867 na polecenie papieża Piusa IX spisuje swoje wspomnienia. Rozwija zgromadzenie salezjańskie we Włoszech i na misjach. Umiera w opinii świętości 31 stycznia 1888 roku. Został ogłoszony świętym 1 kwietnia 1934 roku przez papieża Piusa XI.
Podstawowe zasady systemu wychowawczego
System wychowawczy św. Jana Bosko prezentowany jest w postaci podstawowego salezjańskiego trójmianu, w zestawieniu: rozumu, religii i miłości, tworząc w ten sposób filary systemu prewencyjnego. Idee tego zestawienia można także przedstawić od strony praktycznej w następujących zestawieniach:
1. zdrowie, mądrość, świętość – sanita,sapinza, santita
2. zdrowie, nauka, moralność – sanita, studio, moralista
3. radość, nauka, pobożność – allegria, studio,pieta
Ksiądz Bosko pisze w swoim dziele System prewencyjny w wychowaniu młodzieży, że wychowanie opiera się przede wszystkim na rozumie, religii i miłości. Bo to właśnie, według ks. Bosko, kochające serce ( MIŁOŚĆ ) wychowawcy ma prowadzić dzieło wychowania, kierując się zdrowym rozsądkiem ( ROZUM ) i głęboką wiarą (RELIGIA ) pozwalają wierzyć w młodego człowieka nawet wtedy, gdy wszystkie wysiłki wychowawcze są nieskuteczne. W tych trzech słowach ukryta jest cała głębia wychowawcza idei ks. Bosko.
Zasada rozumności:
- z języka włoskiego określa się jako ragionevolezza – buon senso, co w języku polskim określa się jako rozumność, kierowanie się słusznością rzeczy, widzenie rzeczy zgodnie z jej przeznaczeniem, wychwycenie głównej idei, w szerszym rozumieniu jako zasada realizmu pedagogicznego i roztropności wychowawczej
- postawa mądrościowa – czyli zwykłe i autentyczne otwarcie się na osobowy dialog z wychowankiem, w trosce o jego rozwój i dobro: ks. Bosko powiedział: czyń tak, aby każdy z twoich słów i poczynań poznał, że dążysz do dobra dusz oraz zachowuj zawsze obietnice dane chłopcom, wypadku zaś ich niespełnienia, przynajmniej wyjaśnij racje, dla których nie zostały spełnione
- dostrzeżenie pozytywnych i negatywnych stron wychowanka:
Ks. Bosko powiedział: wychowanie jest czuwaniem, chodzi w nim o to, by chłopcy uwierzyli, że ich szanujemy i uznajemy za najlepszych
- przypominanie zasad, gdyż młody człowiek szybko o nich zapomina: ks. Bosko powiedział: młodzieży należy przypominać sto razy, i to czasami nie wystarczy
- formułowane zasady i polecenia muszą być racjonalne, i to w taki sposób, aby wychowanek sam to dostrzegał
- styl sprawowanej władzy: ks. Bosko powiedział: postaraj się tak rozdzielać zadania, aby nikt nie był przeciążony obowiązkami i dołóż starań, aby każdy wiernie wypełniało, co zostało mu zlecone
- wychowawca całkowicie poświęca się dla dobra swoich wychowanków, dlatego powinien pokonywać wszelkie przeszkody i trudy, aby osiągnąć swój cel, jakim jest wychowanie obywatelskie, ks. Bosko powiedział: pragnę abyście starali się być zawsze obecni wśród chłopców, rozmawiali z nimi, dawali im dobre rady, abyście byli czujni oraz czuwajcie specjalnie nad książkami, które chłopcy czytają, okazując im zawsze szacunek i nigdy nie zniechęcając nikogo, nie żałuj jednak sił w czuwaniu, obserwowaniu, w zrozumieniu, w udzielaniu pomocy, we współczuciu, pozwól się zawsze prowadzić rozumowi, a nigdy namiętności
- unikanie stosowania kar, gdyż ich stosowanie poniża wychowawcę a rozdrażnia wychowanka
Zasada religijności:
- wewnętrzna zasada pedagogiczna rzutująca na treść, formy i środki wychowawcze pozwalająca na sakramentalną jedność z Chrystusem, osobisty kontakt z Chrystusem, pobożność eucharystyczna bez zmuszania wychowanka do ich stosowania, ks. Bosko powiedział: pragnę abyście byli dobrymi chrześcijanami i uczciwymi obywatelami
- programem życia młodego człowieka jest obecność Boga w życiu codziennym, we wszystkich sprawach, które przeżywa, stąd też w szkołach salezjańskich umieszcza się hasło: Bóg cię widzi!!!. Ma ono uprzytomnić każdemu, że żyjemy dla Boga i że Bóg jest celem naszego życia, stąd taka silna zachęta ks. Bosko do życia w stanie łaski uświęcającej i korzystania z sakramentów, ks. Bosko powiedział: kochać Boga to poszukiwać człowieka, szczególnie młodego i służyć mu dla pełni jego człowieczeństwa, równocześnie jednak kochać człowieka oznacza znaleźć Boga, który jest zasadą i fundamentem każdej miłości
- wychowanie religijne formuje cała osobowość a w jej centrum jest wolność – ukierunkowana na dobro i rozumiana jako umiejętność trafnego wyboru wartości ludzkich i nadprzyrodzonych, ks. Bosko powiedział: sądzę, że bez religii nie można zrobić nic dobrego wśród młodzieży oraz jedynie religia jest zdolna doprowadzić do końca dzieło wychowania
- wewnętrzne otwarcie się wychowanka na dynamiczne działanie łaski, poprzez aktywną współpracę doprowadzające do duchowego ubogacenia – kierownictwo duchowe wychowawcy, ks. Bosko powiedział: codzienna Msza św. I Komunia św. Są podstawowymi elementami podtrzymującymi dzieło wychowania oraz sprawą podstawową w skutecznym wychowaniu jest dobra spowiedź i Komunia św. oraz Komunię św. Należy traktować z całą odpowiedzialnością, niektórzy natomiast przystępują do niej, zapominając o poprawieniu się z wad, tracą długie godziny na czcze rozmowy i lekceważą obowiązki nauki, przystępują rano do Komunii św. A w ciągu dnia prowadzą nieodpowiednie rozmowy z kolegami, ja wiem, że nie można w jednym momencie stać się doskonałym, można natomiast to osiągnąć, gdy się wytrwałe zwycięża słabości
- sakrament pokuty służy do umacniania zobowiązań moralnych, przezwyciężania siebie i kontroli nad postępowaniem, udziela łaski odrodzenia duchowego, które dynamizuje życie wewnętrzne, ks. Bosko powiedział: spowiedź jest kluczem wychowania, w tym znaczeniu, że osoba wychowanka zostaje przez te praktykę wprzęgnięta bardzo konsekwentnie i odważnie w pracę nad sobą, rozpoczynając od przezwyciężania słabości
- zasada broni przed pobożnością powierzchowną i uczuciową, uczył modlitwy, ks. Bosko powiedział: ja nie wymagam więcej niż to, co jest obowiązkiem dobrego chrześcijanina, ale troszczę się o to, aby modlitwa była dobra, lepiej nie modlić się wcale niż modlić się źle
- oddziaływanie pastoralne bardziej niż pedagogiczne ujmujące wychowanie w całym kontekście kultury historycznej i życia kościelnego oraz orientujące na perspektywę eschatologiczną, doprowadzające wychowanka do zbawienia poprzez realizacją w nim ideału świętości, ks. Bosko powiedział: cały sekret polega na wpojeniu chłopcom bojaźni Bożej oraz przemawiajmy do serca młodzieży, a naszym słowem niech jest słowo Boga
Zasada miłości:
- zasadę z języka włoskiego określa słowo – amorevolezza co w języku polskim oznacza wolę, chęć i umiejętność kochania i walki o młodego człowieka. Wychowawca zatroskany o dobro wychowanka pragnie dla niego dobra ludzkiego jak i Bożego, ks. Bosko powiedział: wystarczy, że jesteście młodzi, abym was kochał oraz wychowanie to sprawa serca
- w poemacie miłości wychowawczej ks. Bosko powiedział: nie chodzi tylko, o to, aby chłopcy byli kochani, lecz szczególnie by czuli, że są kochani oraz jeśli chcesz, aby cię szanowano, postępuj tak, aby cię najpierw pokochano
- miłość wychowawcy do wychowanka umacnia jego autorytet i buduje więź zaufania, ks. Bosko powiedział: bo zaufanie sprawia, że między młodzieżą i wychowawcami przepływa jakby prąd, serca otwierają się i ukazują swe potrzeby i wady
- regulacja odniesień personalnych wychowawców do wychowanków i wychowanków do wychowawców dokonuje się poprzez miłość pełną dobroci i szacunku, ks. Bosko powiedział: w każdym chłopcu nawet największym łajdaku, jest jakieś miejsce dostępne dla dobra, zadaniem wychowawcy jest odkryć je i budować na nim
Prezentowane zasady wychowawcze ks. Bosko są filarami systemu prewencyjnego, zawierają wiele treści i konkretnych działań pedagogicznych, które są dzisiaj bazą i źródłem Salezjańskiego programu wychowania młodzieży do wiary. Ze względu na obszerność tego tematu podkreślono tylko te wybrane, najbardziej istotne elementy zawarte w praktyce i teorii pedagogicznej św. Jana Bosko. Trzeba jednak zawsze pamiętać, że System wychowawczy wskazuje wychowawcy tylko pewne podstawowe kryteria, kryteria nie gotowe recepty. Tajemnica sukcesu wychowawczego ks. Bosko tkwi w tym, że nie zwątpił on nigdy w młodego człowieka, nawet wówczas, kiedy ów człowiek stracił nadzieję i wiarę w siebie.
Opracował: Roman Badziąg
Jokebed