tuwim_wiersze_glowinski.pdf

Wiersze wybrane, opracował Michał Głowiński

Wiadomości biograficzne

Tuwim urodził się w Łodzi w 1894 roku, w rodzinie mieszczańskiej pochodzenia Ŝydowskiego. Ojciec był

pierwszym prokurentem w jednym z największych ówczesnych banków. W Łodzi przebywał do 1916 roku, tu

kończył gimnazja i drukował pierwsze wiersze.

Łódź, jako miejsce pierwszych doświadczeń Ŝyciowych będzie wielokrotnie powracała w jego twórczości.

Tutaj właśnie, w wielkim centrum przemysłowym, doznał poeta pierwszych fascynacji Ŝyciem

wielkomiejskim, które miały znaczenie dla całej jego twórczości.

W 1916 przeniósł się do Warszawy, z myślą rozpoczęcia studiów na UW. Zamiarów tych nie zrealizował,

zaczął studiować dwa wydziały: filozofii i prawa, ale szybko je porzucił. JuŜ wtedy był zaabsorbowany

twórczością poetycką.

Wszystkie utwory ogłaszał w akademickim piśmie „Pro Arte et Studio”, w którym publikowali swe wiersze

takŜe inni późniejsi członkowie Skamandra. Z Warszawa związany jest więc jego właściwy debiut i pierwsze

sukcesy literackie.

Debiutem jego miła być cykl wierszy ogłoszonych tuŜ przed pierwszą wojną światową w krakowskim

miesięczniku „Museion”, reprezentującym wówczas w Polsce tendencje klasycystyczne – do debiutu jednak

nie doszło ze względu na likwidację pisma.

Wydarzeniem i skandalem obyczajowym stał się jego dytyramb Wiosna , ogłoszony w 1918 roku (napisany w

1915). Nazwisko poety staje się głośne, sypią się liczne protesty, pojawiają się głosy broniące. Więc kiedy w

tym samym roku drukuje Tuwim pierwszy tom Czyhając na Boga jego nazwisko jest juŜ znane publiczności

literackiej: KsiąŜka budzi zainteresowanie krytyki, dostrzega się w niej nowe wartości i dąŜenia.

W tym czasie działalność poety nie ogranicza się tylko do liryki, wiąŜe się on z załoŜonym przez grupę

przyjaciół kabaretem Picador – odtąd jego twórczość będzie przez cały okres międzywojenny związana z

kabaretami i teatrami rewiowymi, dostarcza im Tuwim teksty piosenek, skeczy, monologów:

Grupę Skamander utworzyli obok Tuwima: Słonimski, Lechoń, Iwaszkiewicz i Wierzyński. Skupiła się ona

wokół pisma „Skamander”, będącego w pewnym sensie przedłuŜeniem zamkniętego pisma „Pro Arte”.

Słowo Skamander pochodzi od greckiej nazwy rzeki płynącej w Azji Mniejszej. Jako imię grupy jest ono

aluzją do znanego zdania z Akropolis Wyspiańskiego: Skamander połyska, wiślaną świetląc falą .

Redaktorem pisma był M. Grydzewski , późniejszy załoŜyciel, wydawca i kierownik „Wiadomości

Literackich” (1924 – 1939). Sam nie pisał, ale oddał wielkie zasługi w organizowaniu ruchu skamandrytów.

Stworzył dla poetów doskonałą trybunę prasową.

Filarem pisma był Tuwim, kaŜdy prawie numer przynosił nowe propozycje jego pióra.

Początek lat 20. to okres, kiedy Skamander tworzy dość spójną grupę, wyraŜającą mniej więcej jednolite

rozumienie poezji. Oczywiście między poszczególnymi twórcami istniały róŜnice, potęgujące się z biegiem

lat.

Wiersze wybrane,

Julian Tuwim Wiersze wybrane,

Picador jest kabaretem specyficznym, ma ambitny program literacki, jego zadanie stanowi

popularyzacja twórczości tych poetów, którzy utworzą grupę skafander

W latach 20. popularność Tuwima rosła, jego tomy szybko znikały z półek. Działo się to za sprawą takich

jego tomów jak: Sokrates tańczący (1919), Siódma jesień (1921), Wierszy tom czwarty (1923). Jednak

równieŜ wówczas zaczynają się ataki, które apogeum osiągną w latach 30., będą one kierowane przez prasę

endecką 1 i będą miały najczęściej charakter antysemicki.

Od momentu utworzenia „Wiadomości Literackich” Tuwim staje się jednym z najbliŜszych

współpracowników tygodnika:

jeśli chodzi o poglądy społeczno-polityczne, był to krąg liberalno-postępowej inteligencji mający na

celu m.in. zwalczanie anachronizmów obyczajowych, przesądów społecznych, przenoszenie do Polski

wzorów Ŝycia z wysoko rozwiniętych krajów zachodnich

po przewrocie majowym był to krąg bliski pewnym grupom sanacji 2 , zwłaszcza Tuwima łączyły z jej

przedstawicielami dość ścisłe więzy towarzyskie (przyjaźń z Wieniawą Długoszewskim)

Druga polowa lat 20. i lata 30. to okres najaktywniejszej działalności literackiej Tuwima. Wtedy wydaje swe

najlepsze zbiory: Słowa we krwi (1926) , Rzecz Czarnol eska (1929) , Biblia cygańska (1932) , Treść goreją ca

(1934) , Zbiór satyr Jarmark rymów (1934) , liczne przekłady , wydaje antologię Cztery wieki fraszki polskiej (1936).

Twórczość Tuwima znajduje się w centrum uwagi krytyków (Ostap, Ortwin, Zawodziński, Napierski). Z pełną

aprobatą spotyka się Tuwim W „Wiadomościach Literackich”, jako najwybitniejszy przedstawiciel tego

środowiska.

Zasadnicze polemiki z Tuwimem mają charakter nie literacki, ale polityczny lub obyczajowy . Wiersze

Tuwima, zwłaszcza satyryczne, były jednym z elementów kampanii o unowocześnienie obyczajów, jaką

prowadziły „Wiadomości”. Były waŜnym wydarzeniem w walce z zacofaniem i przesądami.

Intensywniejszy charakter miały polemiki polityczne . Wybuchały one po opublikowaniu takich wierszy

politycznych jak: Do generałów, czy Do prostego człowieka :

w wierszu Do prostego człowieka pacyfistyczna i humanistyczna treść wiersza wzbudziła szczególnie

ostrą reakcję wśród ugrupowań prawicowych, oskarŜano Tuwima o zdradę narodu

W ostatnich latach okresu międzywojennego był Tuwim przedmiotem nieustannych ataków. Stal się on

obiektem groźnej nagonki, prowadzonej przez prasę skrajnie prawicową, której znaczenie w procesie

postępującej faszyzacji kraju wzrastało nieustannie.

Nie były to polemiki dziennikarskie. W napaściach tych chodziło o przekonanie, Ŝe śydem, który

przypadkowo tylko pisze w języku polskim, psując go i wnosząc tzw. obce akcenty. Ta nagonka była

prowadzona przez takie pisma jak: Prosto z mostu , ABC , Falanga . W okresie tym po roku 1936 aktywność

twórcza Tuwima znacznie słabnie.

1 Endecja - Narodowa Demokracja lub ruch narodowy , polski ruch polityczny powstały pod koniec XIX wieku. Głównym ideologiem i współzałoŜycielem

Narodowej Demokracji był Roman Dmowski. Program Narodowej Demokracji sformułowany został na przełomie XIX i XX wieku i ogłoszony w publikacjach

Romana Dmowskiego, według którego wartości etyczne jednostki muszą się podporządkować interesom narodu. Osią przewodnią ideologii Narodowej

Demokracji jest sformułowany przez Dmowskiego nacjonalizm. Pod wpływem darwinizmu społecznego. Za największe uznał zagroŜenie ze strony Niemiec,

natomiast Rosjan, ze względów geopolitycznych, uznał za sprzymierzeńców w walce z Niemcami i propagował lojalizm wobec władz rosyjskich. Program

ten zdobył szerokie uznanie i poparcie we wszystkich zaborach. W załoŜeniach programowych Narodowej Demokracji było zaprzestanie walki zbrojnej o

niepodległość, poszanowanie prawa, i wykorzystanie istniejących prawnych moŜliwości w państwach zaborczych do zbudowania sprawnej, powszechnej

organizacji skupiającej Polaków, rozbudzenie i umocnienie wśród nich świadomości narodowej. Według Dmowskiego najwyŜszym dobrem jest dobro

narodu polskiego, rozumianego jako wspólnota etniczna, niezaleŜnego od podziałów zaborczych lub klasowych. NajwaŜniejszym przeciwnikiem

ideologicznym jest lewica i socjalizm, rozbijające jedność narodu. Zwalczając socjalistów narodowi demokraci zyskali szerokie poparcie wśród klas

średnich. Jednym z elementów ideologii endecji był antysemityzm. Dmowski uwaŜał śydów za wroga wewnętrznego - zagroŜenie dla Polaków, element

obcy, którego prawa naleŜy ograniczać i - w miarę moŜliwości - usunąć z Polski. Antysemityzm Narodowej Demokracji bazował głównie na kwestiach

ekonomicznych. ZagroŜenie dla Polaków endecy widzieli w duŜym udziale śydów w handlu, rzemiośle i w warstwach wykształconych (adwokaci, lekarze).

Jednym z najczęściej powtarzanych haseł endecji było nawoływanie do bojkotu sklepów Ŝydowskich.

2 Sanacja - p otoczna nazwa rządzącego obozu piłsudczykowskiego 1926-1939, powstała w związku z głoszonym przez Józefa Piłsudskiego hasłem

„sanacji moralnej” Ŝycia publicznego w Polsce, wysuwanym w toku przygotowań i w okresie przewrotu majowego 1926. Główną organizacją polityczną

sanacji był Bezpartyjny Blok Współpracy z Rządem (1928-1935). Sanacja wprowadziła rządy autorytarne, zwalczała komunizm, głosiła tezy o kryzysie

demokracji, konieczności silnych rządów i likwidacji partii opozycyjnych (politycy piłsudczykowscy tworzyli w nich grupy rozłamowe, np. PPS-dawna Frakcja

Rewolucyjna, grupy J. Bojki, J. Stapińskiego, NPR – Lewica i in.). DąŜenia te częściowo znalazły wyraz w Konstytucji kwietniowej 1935. Przykłady

zwalczania opozycji to m.in: załoŜenie Obozu Odosobnienia w Berezie Kartuskiej, Proces brzeski, delegalizacja Obozu Wielkiej Polski oraz Obozu

Narodowo-Radykalnego, fałszowanie wyborów do parlamentu ] , ograniczona wolność prasy i zgromadzeń.

Lata wojny spędził na emigracji. Na początku wojny udało mu się wraz z grupą uciekinierów przedostać za

granicę. Najpierw przebywał w ParyŜu, a później wyjechał do Ameryki – najpierw do Brazylii, następnie

przeniósł się do USA, gdzie przebywał od polowy 1941 roku. W latach przymusowego wygnania napisał

Kwiaty polskie .

Do kraju wrócił jako jeden z pierwszych pisarzy, którzy znaleźli się na Zachodzie, wiosną 1946 roku.

Ponownie osiedla się w Warszawie i rozpoczyna wielostronną działalność, zostaje kierownikiem

artystycznym Teatru Nowego, przygotowuje do druku Kwiaty polskie i wznowienia dawnych utworów.

W roku 1951 otrzymał państwową nagrodę literacką I stopnia, a wię najwyŜsze wówczas wyróŜnienie dla

pisarza. Zmarł nagle 27 grudnia 1953 roku w Zakopanem, dokąd wyjechał wraz z rodziną na urlop.

W kręgu Skamandra

Pierwszy wiersz opublikował Tuwim na początku roku 1913, a więc pięć lat przed debiutem ksiąŜkowym.

Ogłoszony w 1918 roku zbiór wierszy inaugurował poezję okresu międzywojennego, nie był on mimo

nowych elementów, jakie wnosił, objawieniem poezji całkiem nowej, stanowił wynik ewolucji poezji

europejskiej.

Twórczość Tuwima, jak większości pozostałych poetów Skamandra, stanowiła odpowiednik tych nowych

tendencji, które w liryce zachodniej skrystalizowały się juŜ w latach 90. ubiegłego wieku , w poezji

rosyjskiej zaś w pierwszym dziesiątku lat naszego stulecia. Te właśnie tendencje stanowią właściwy kontekst

dla analizy twórczości Tuwima.

Twórczość Tuwima moŜna podzielić na trzy okresy:

1918 – 1926

1929 – 1936

1940 – 1953

Rola symbolizmu

Okres nowoczesny w poezji europejskiej zaczyna się od symbolistów. Bieńkowski pisał: Symbolizm

najgłębiej wyraził się w twórczości swoich prekursorów [Baudelaire, Rimbaud] i swoich pogrobowców [Rilke,

Leśmian, Supervielle 1 ] .

Znaczenie symbolizmu było ogromne, poniewaŜ wszystkie propozycje artystyczne z lat 1890 – 1914

sytuowały się w jakiś sposób wobec poetyckiego i teoretycznego dorobku symbolizmu. Nawet gdy negowały

jego zasadnicze idee, przyjmowały pewne osiągnięcia, takie jak zaprzeczenie parnasistowskiego modelu

poezji, oderwanie poezji od publicystyki.

Dla symbolistów lat 80. poezja była ekspresją indywidualistycznie zorientowanego „ja” poetyckiego i

przekazem estetycznym. Jednak juŜ pod koniec wieku zaczęła się kształtować we Francji postawa inna,

widząca w poezji istotny składnik Ŝycia współczesnego, wmontowująca poezję w procesy cywilizacyjne.

Poeci ostatniego 10-lecia XIX wieku wnieśli jeszcze jeden element: poezja staje się formą działania, rodzi się

nie z kontemplacji świata, ale z fascynacji jego dynamizmem, zmiennością i płynnością rzeczy. W

konsekwencji powstaje nowa koncepcja poety – poeta przestaje być tym, który opisuje świat, staje się jego

aktorem. Poezja jako forma działania upodabnia się do czynu .

MoŜna powiedzieć, ze liryka przestaje być monologiem samotnego poety, przekształca się w dialog z

wartościami zewnętrznymi, pozajednostkowymi.

1 Jules Supervielle was born in 1884 in Uruguay. His life was divided between Montevideo, where he was born, and Paris, where he was educated. The

freshness and originality of his works are often attributed to his South American background. His stories treat grand subjects with everyday simplicity,

making much use of fantasy, allegory, and myth. Jules Supervielle always kept away from Surrealism which was dominant in the first half of the twentieth

century. Eager to propose a more human poetry and to rejoin the real world, Supervielle rejected automatic writing (that the Surrealists very quickly gave up

themselves) and the dictatorship of the unconscious, without disavowing the assets of modern poetry since Baudelaire, Rimbaud and Apollinaire, like

certain fundamental innovations of surrealism.

Nowe tendencje poezji na przełomie wieków

Po zmniejszeniu atrakcyjności symbolizmu pojawiło się we Francji kilkadziesiąt grup literackich (czyli po roku

1890 aŜ po rok 1914). Grupy te wprowadziły do poezji nie znaną dotąd hierarchię wartości:

w tej hierarchii miejsce szczytowe zajęły takie zjawiska jak: Ŝycie, codzienność, cywilizacja, nie była to

jednak zmiana tematów, ale zmiana postaw

jednym z zasadniczych elementów nowej postawy był witalizm , fascynacja Ŝyciem w jego biologicznej

bujności i pełni

poeta przestawał być tym, który wyraŜa własne Ŝale do świata, usiłował natomiast zapanować nad nim,

dostosować się do dynamiki

Ŝycie, ruch, zmienność urastają do roli poetyckich fetyszów epoki

zadaniem poezji jest stać się składnikiem dynamicznego Ŝycia

Ŝycie było dla nich wieloznaczne – oznaczało fascynację współczesnością i tęsknotę za czasami

pierwotnymi, kult dynamicznego i nieskrępowanego niczym tłumu, oznaczało uwielbienie dla pogańskiej

mitologii

tak kształtowany witalizm wyraŜał się w określonej symbolice literackiej – jej zasadniczym składnikiem

był motyw Dionizosa – boga uosabiającego upojenie Ŝyciem

Witalizm ten nie był wyłącznie zjawiskiem literackim, ale stanowił odpowiednik procesów społecznych,

przekształceń mieszczaństwa, które przyjęło nowy styl Ŝycia i nowy styl uzyskiwania wartości

ekonomicznych, bardziej dynamiczny i pełen rozmachu

Na kształtującą się taką sytuację silnie oddziaływała myśl filozoficzna Bergsona i Nietzschego:

Nietzsche przez krytykę współczesnej kultury mieszczańskiej, negację chrześcijańskich ideałów

moralnych, fascynację światem pogańskim, ideę sztuki obrzędowej, kreację wzoru osobowego

człowieka silnego

Bergson przez dynamiczną wizję świata, ideę elan vital (pęd Ŝyciowy) i nieustającej ewolucji

Ŝycia

Swoistością witalizmu poezji przełomu wieków było to, Ŝe łączył się ze zjawiskiem, które nazwać moŜna

kompleksem cywilizacyjnym. Aprobata Ŝycia była bowiem aprobatą współczesności. Stąd w obręb poezji

wstępują takie zjawiska jak: miasto, tłum, technika. Podlegają one literackiej nobilitacji

Jako pierwsi połączyli postawę witalistyczną z kompleksem cywilizacyjnym dwaj poeci:

Whitman 1 i Verhaern

Wszystko to łączyło się z innym zjawiskiem – tym, Ŝe fascynacja światem współczesnym miała podtekst

religijno-metafizyczny, aprobata Ŝycia odwoływała się do religijnie pojmowanej zgody człowieka ze światem,

ich dynamicznej harmonii.

Aprobata miasta, czy jakiegokolwiek innego wytworu humanistycznego, była jednocześnie aprobatą natury w

całej jej potędze. Owo nastawienie religijne objawiało się przede wszystkim w panteistycznym pojmowaniu

świata, w obrębie tej wizji wszystko stanowiło jakby cząstkę Boga, przez co wszystko było równie

wartościowe i waŜne.

1 Walt Whitman - (ur. 31 maja 1819 w Huntington na Long Island , zm. 26 marca 1892 w Camden ), amerykański poeta , uwaŜany za jednego z patronów

współczesnej literatury amerykańskiej. Przez wielu okrzyknięty mianem "największego amerykańskiego poety" [1] oraz ojca wiersza wolnego . Jego

twórczość wywarła wpływ na filozofię transcendentalistów i na pragmatyzm ( Jamesa ), a takŜe na pokolenie Beat Generation oraz ruch hippisowsk i końca

lat 60 . Za najwaŜniejszy utwór Whitmana uwaŜa się zbiór wierszy Źdźbła trawy ( ang. Leaves of Grass , 1855 ), uznany przez współczesnych za dzieło

kontrowersyjne i skandalizujące ze względu na epatowanie śmiałą erotyką. Typowy bohater wierszy Whitmana to humanista ( Rozkosze nieba są ze mną i

męki piekieł są ze mną ) i samotny wędrownik przesiąknięty wiarą w harmonię wszechświata, celebrujący naturę, płodność i pierwotny popęd seksualny.

Przekształcenie form poetyckich

Najogólniej te przekształcenia wyraziły się w negacji dwóch tradycji:

1) parnasistowsko pojmowanej formy doskonalej, polegającej na harmonii elementów składowych,

statycznej, opisowej

2) impresjonistycznej nastrojowości prowadzącej do migawek lirycznych, nasyconych emocjonalnie

obrazków, do wiersza pozbawionego wyrazistej kompozycji

Przekształcenia formy lirycznej pod koniec XIX wieku wyraziło się w swoistym zaniechaniu wypowiedzi w

„stylu wysokim”, we wprowadzeniu Ŝywiołu mowy potocznej – to samo przekształcenie zdobyło

zasadniczą pozycję w doświadczeniach Skamandra. W 1918 roku.

Nowe tendencje objawiły się takŜe wyraźnie w Rosji – co jest szczególnie waŜne, bo za jej pośrednictwem

oddziałały na Tuwima.

Poezja na przełomie wieków w Rosji

Opisane tendencje są charakterystyczne dla tzw. młodszych symbolistów, rozpoczynających działalność po

roku 1900 w Rosji. Poezja symbolistów rosyjskich odznaczała się zdobywczą postawą wobec świata,

panteistyczną aprobatą natury, motywami cywilizacyjnymi. Miasto stało się nie tylko scenerią wierszy, ale

równieŜ waŜnym problemem poetyckim.

Ich poezja jest zjawiskiem wyjątkowo złoŜonym, łączą się w niej fascynacje urbanistyczne z problematyka

religijną (formułowaną prze filozofa, Włodzimierza Sołowiewa), zainteresowania dla współczesności i dnia

powszedniego z uwielbieniem mitologii, motyw chrześcijański z programowo traktowanym poganizmem,

język potoczny z archaizującą stylizacją słowiańską. Zjawiska te przybierają róŜne stopnie nasilenia:

u Briusowa (którego oddziaływaniom podlegał Tuwim we wczesnej twórczości) – dominuje problematyka

cywilizacyjna, słabiej zabarwiona sprawami religijnymi

u Iwanowa – zasadniczym elementem jest symbolika mitologiczno-religijna

u Balmonta (Tuwim tłumaczył go na początku twórczości) – zjawiskiem najwaŜniejszym jest intymno-

nastrojowa liryka o charakterze pieśniowym

DąŜenia podobne jak we krajach Zachodu kształtowały się takŜe u młodych twórców rosyjskich: akmeistów i

futurystów :

Związek Tuwima z tymi kierunkami:

AKMENIŚCI – grupa literacka ukształtowana w Rosji w 1912 roku, stawiająca przed sobą

klasycystyczne ideały dyscypliny poetyckiej, głowni przedstawiciele to: Mandelsztam, Anna

Achmatowa, Gumilow.

Łączyli oni tradycyjne wątki kulturowe z tematyką codzienną, do poezji wprowadzili język potoczny

FUTURYŚCI – waŜne są tu takie cechy jak: fascynacja słowem uwolnionym od znaczenia, czasami

sprowadzonym do mitycznego prasłowiańskiego, którego zasadniczym elementem jest dźwięk,

swoista dynamiczna retoryka, swego rodzaju liryka salonowa, efektowna, wyraziście rytmiczna, język

potoczny

Przemiany poezji polskiej w latach 1905 – 1914

Skamander jako zjawisko literackie nie był tylko wynikiem procesów przebiegających w literaturze

francuskiej lub rosyjskiej. W okresie poprzedzającym I wojnę takŜe w poezji rodzimej wystąpiły podobne jak

na Zachodzie dąŜenia, które wykrystalizowały się dopiero po wojnie.

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: