XII

·      Supinum

·      Participium perfecti passivi, futuri activi

Indicativus  perfecti, plusquamperfecti, futuri exacti passivi.

·      Infinitivus perfecti passivi.  Accusativus cum infinitivo cd.

·      Coniugatio periphrastica activa

Varia

Non domi est, abiit ambulatum. Lusum it Maecenas, dormitum ego Vergilius (Horatius). Sequani legatos ad Caesarem miserunt pacem oratum. Quid est tam iucundum cognitu atque auditu quam sapientibus sententiis gravibusque verbis ornata oratio. (Cicero) Pleraque dictu quam factu sunt faciliora. Facilis dictu, difficilis factu. Marcus epistulam acceptam legit. Discipulus librum lectum magistro narrat. Ab urbe condita. Gloria victis. Ave, Caesar, morituri te salutant. Iniuriam, qui facturus est, iam facit. Alumni libros lecturi in bibliotheca sunt.  Saepius ad vos scripturus eram, sed semper tempus mihi defuit.

Alexander Magnus ab Aristotele, viro sapienti, eruditus est. Troia a Graecis deleta erat, sed memoria Troiae ab Homero poeta servata est. Accepi omnes epistolas, quae a te missae erant. Alea iacta est.  Roma locuta, causa finita  est.  Mox domum venerimus. Romulus et Remus in alveolo in aquam Tiberis expositi sunt. Postea, ut fama est, in eodem loco, ubi flumine Tiberi delati et a pastore educati erant, urbem condere statuerunt. Roma condita est in Latio, in laeva ripa fluminis Tiberis. Scriptor se a lectroribus diligenter auditum esse narrabat.

Donec eris sospes, multos numerabis amicos.

Tempora si fuerint nubila, solus eris.  (Ovidius)

Uwaga

abiit -  indic. perfecti act. od abeo, ire:

it  - indic. praes. act.  od  eo, ire. 

delati – part.perf. pass. od defero, deferre, detuli, delatum

De Ciceronis vita

Marcus Tullius Cicero natus est Arpini, qui  in Latio situs est.  Marco Tullio Ciceroni frater Quintus erat. Pater eorum, vir opulentus et eruditus  filios bene educaturus, Arpino Romam demigravit. Cicero cum Quinto a notissmis magistris  eruditus est.  Romae apud iuris peritos discebat, denique toga virilis ab eo sumpta est et ipse causas agere coepit. Deinde Athenas profectus est, ubi celeberrimos philosophos audiebat. Postea in Asiam venit. Rhodi artem oratoriam cognovit. Romam postea revenit, multum in foro versatus est.  Deinde  quaestor factus est et in Siciliam properavit. Syracusas venit ibique Archimedis sepulcrum ab incolis ignoratum invenit. Cum Romam revenit, ad maiores dignitatis gradus pervenit. Tempore consulis Cicero Catilinae coniurationem patefecit et principes  eius interfecti sunt. Postea civium odio vexatus in exilium, in Graeciam profectus est.  Denique populi scito in patriam restitutus est. Post Caesaris mortem  in patria tutus non erat, enim milites  iussu Marci Antoni Ciceronem consecuti sunt et crudeliter occiderunt.

Marcus Tullius Cicero multorum operum auctor fuit:

coepit od coepi, isse - zaczynać

profectus od proficiscor, proficisci, profectus sum – verbum deponens

De  Damoclis gladio 

Dionysius Syracusarum tyrannus erat.  Unus e tyranni comitibus, Damocles, in sermone beatam divitis tyranni vitam laudaverat :  « Quis, inquit, beatior est quam Dionysius?»  Tum tyrannus : « Nonne cupis vitae meae interesse?»  Damocles tyranno gratiam habuit. Dionysius autem eum in aureo cubili statim collocavit.  Tyranni jussu, plurimi servi optimum cibum Damocli praebuerunt.  Tum Dionysius : « Beatusne es ? »  Damocles autem respondit : « Hominum beatissimus nunc sum. Nihil enim mihi deest. »  Sed tum, lacunar forte adspiciens, gladium capiti impendentem vidit. Tum Dionysius :« Num etiam nunc beatus es?...»

Facetiae

Insanus quidam se granum frumenti esse credebat, quotienscumque gallinam viderat, perterritus fugiebat, gallinam enim timebat. Medicus insanorum multa cum perseverantia eum curavit. Insanus tandem intellexit se granum frumenti non esse. Postero die medicus, qui sanationem probare cupiebat, cum eo colloquebatur. At subito gallina quaedam ab insano visa est, qui statim se in fugam coniecit. “Cur fugis – medicus vocat. – Credebam te sanatum esse. Cur adhuc gallinam times?” “Certe me sanavisti. Scio me granum frumenti non esse. Sed hoc gallina fortasse nondum novit” respondit insanus.

novit p. nosco,

             Supinum - jest to rzeczownik odsłowny IV deklinacji. Używamy go tylko w acc. sing.

(-um) i abl. sing. (-u).

Posiada on we wszystich koniugacjach zakończenie -tum lub -sum. Ponieważ część przedrostkowa może być różnie zbudowana, formy tej uczymy się na pamięć ze słownika jako czwartej formy podstawowej.

              orno, ornare, ornavi, ornatum                                  - aby ozdabiać

              moneo, monere, monui, monitum                    - aby upomnieć

              diligo, diligere, dilexi, ditectum                             - aby kochać

              audio, audire, audivi, auditum                                 - aby wysłuchać, słuchać

Acc. supini - wyraża cel po czasownikach oznaczających ruch np.: Properamus in scholam doctum - Idziemy do szkoła, aby się uczyć. Venite cenatum - pójdźcie ucztować.

Abl. supinum ‑ stoi przy niektórych przymiotnikach np.: facilis - łatwy, difficilis, e - trudny, incredibilis - nie do wiary, optimus - najlepszy, po wyrażeniach fas est - godzi się, nefas - nie godzi się; dla wyrażenia ograniczenia danej cechy np.: optimus factu - najlepszy do zrobienia, facilis dictu - łatwy do mówienia.

Supinum: acc.                            ornatum  - aby ozdobić                               abl.              ornatu  - do zdobienia

                                          monitum  - aby upomnieć                                            monitu  - do upomnienia

                                          dilectum  -  aby kochać                                              dilectu -   do kochania

                                          auditum  -   aby słuchać                                             auditu  -   do słuchania

Participium perfecti passivi - (imiesłów czasu przeszłego strony biernej) tworzy się z tematu supini przez zamianę zakończnia - um na końcówki przymiotnikowe - us, - a, - um. Participium perfecti pass. odmienia się wg. I i II deklinacji.

Supinum - ornatum   temat supini - ornat

Part. perf. pass.               ornatus, ornata,  ornatum - ozdobiony, a, e;  

                                          monitus, a, um  - upomniany, a, e

                                                        dilectus, a, um - kochany, a, e,;                            

                                                        auditus, a, um  - słuchany, a, e

Uwaga

              Participium perfecti passivi służy do tworzenia złożonych form czasownika w stronie biernej: perfectum, plusquamperfectum i futuri II passivi

Participium futuri activi - (imiesłów czasu przyszłego strony czynnej) tworzy się przez dodanie do tematu supini przyrostka - urus, a, um.

              ornaturus, ornatura, ornaturum               - mający ozdobić;

moniturus, a, um                             -                 mający zamiar upomnieć.

              dilecturus, a, um                                -            mający kochać              

              auditurus, a, um                  -                              mający słuchać

Uwaga

Jedyne participium jakie posiada słowo posiłkowe sum, esse, fui to part. fut. act.

              futurus, a, um                     -                        mający być

Participium futuri activi także jest częścią mowy odmienną, tzn. odmienia się w dekl. I i II.

INDICATIVUS PERFECTI, PLUSQUAMPERFECTI, FUTURI II PASIVI

Indicativus perfecti passivi – tworzymy z part. perf. pass. danego czasownika i ind. praes. słowa       

                                                        esse:

Indicativus plusquamperfecti passivi – tworzymy z part. perf. pass. danego czasownika i ind. imperf. słowa posiłkowego esse:

Indicativus futuri II (exacti) passivi – tworzymy z part. perf. pass. danego czasownika i ind. fut. I czasownika esse:

.

Infinitivus perfecti passivi składa się z participium perf. passivi i esse:

Coniugatio periphrastica activa (koniugacja opisowa czynna) jest to połączenie participium futuri activi z formami czasownika posiłkowego esse. Wyraża ona zamiar, chęć, zdolność, np.: lecturus eram – zamierzałem (miałem zamiar) przeczytać.

Ćwiczenia

1.      Utwórz participium  perfectum passivi, futuri activi i participium praesentis activi od :

rapio, ere, pui, ptum;

mitto, ere, misi, missum:             

appello 1 ;

...