KRYMINOLOGIA wg Hołysta - nauka o przestępstwie i przemocy, o objawach i przyczynach przestępczości i innych związanych z nią zjawiskach patologii społecznej oraz o ich zapobieganiu, a także o zapobieganiu systemu sprawiedliwości karnej.
Inne pojęcie KRYMINOLOGII – nauka społeczna zajmująca się badaniem i gromadzeniem całościowej wiedzy na temat przestępstwa – jako pewnej szczególnej formy zachowania dewiacyjnego; przestępczości – jako pewnego zjawiska społecznego; a także osoby sprawcy przestępstwa jak również ofiary przestępstwa, a także instytucji i mechanizmów kontrolnych, jakie tworzą społeczeństwa w celu zapobiegania i zwalczania przestępczości.
Działy zajmujące się kryminologią:
- fenomenologia – obszar, zakres, objawy przestępczości, sposób popełniania
- etiologia kryminalna – badanie przyczyn przestępczości, badanie osobowości przestępcy
- wiktymologia – badanie ofiar przestępstw
DZIAŁY KRYMINOLOGII:
1) Symptomatologia kryminalna – dział zajmujący się formami objawowymi przestępczości. Należą do nich: dynamika i struktura przestępczości, geografia kryminalna, sposoby popełniania przestępstw, niektóre elementy organizacji świata przestępczego np. sposoby porozumiewania się sprawców, używanie pseudonimów.
2) Etiologia kryminalna – koncentruje uwagę na badaniach czynników przyczynowych przestępstwa. Analiza przyczyn obejmuje również badania osobowości przestępcy i ma na celu wyciągnięcie wniosków odnośnie indywidualnych czynników determinujących zachowanie przestępne konkretnego sprawcy.
3) Profilaktyka kryminologiczna – obejmuje różnorodne zagadnienia dotyczące systemu wychowania i oświaty, treści kultury, funkcjonowania środków upowszechniania informacji, skuteczności polityki karnej, samoobrony obywateli, itp.
4) Funkcjonowanie systemu sprawiedliwości karnej – została uwzględniona w nowej definicji kryminologii. Kontrola przestępczości zapewnie sprawiedliwość. Jednym z ważnych elementów tej kontroli jest polityka karna. Wokół tej polityki toczą się liczne dyskusje dotyczące rodzajów sankcji karnych, ich skuteczności, itp.
Nurty/ szkoły kryminologiczne:
1) kryminologia klasyczna: dominowała w XVIII i na początku XIX wieku; stosuje w zależności od ukierunkowania metodologię nauk przyrodniczych lub humanistycznych, silnie eksponuje potrzebę wartościowania zjawisk społecznych, zakłada istnienie wolnej woli, ale i pewną sterowalność jednostki oraz konsensualną wizję społeczeństwa
2) kryminologia pozytywistyczna: dominowała w drugiej połowie XIX i na początku XX wieku; posługuje się metodologią naturalistyczna, zakłada deterministyczne uwarunkowanie ludzkiego zachowania oraz konsensualną wizję społeczeństwa
3) kryminologia antynaturalistyczna: pojawiła się w latach 60-tych XX wieku; opowiada się za metodologią nauk humanistycznych, zakłada konieczność odwoływania się do ocen i wartości, przyjmuje indeterministyczną wizję jednostki i konfliktową teorię społeczeństwa
4) kryminologia neoklasyczna: czasowo jest rówieśniczką nurtu antynaturalistycznego; powtarza założenia nurtu klasycznego
STATYSTYKI KRYMINALNE
Wg. Hołysta - informacje, które w celu scharakteryzowania przebiegów i wyników postępowań przygotowawczych, jurysdykcyjnych i wykonawczych oraz określonego w tych postępowaniach zbioru czynów przestępnych, sprawców przestępstw i zastosowanych wobec nich sankcji.
Wg. Błachut – zespoły danych, zbierane, opracowywane i publikowane przez organy ścigania i wymiaru sprawiedliwości. Istnieją 4 rodzaje statystyk kryminalnych: policyjna, sądowa, penitencjarna i prokuratorska.
POLICYJNA
Dane statystyki policyjnej publikowane są w Rocznym Biuletynie Statystycznym, wydawanym przez Biuro Informatyki Komendy Głównej Policji. Dostarczają one informacji o postępowaniach przygotowawczych, przestępstwach i osobach podejrzanych o dokonanie przestępstwa. Statystyka policyjna operuje zatem trzema jednostkami obliczeniowymi, którymi są:
1) postępowanie przygotowawcze
2) przestępstwo stwierdzone
3) podejrzany
Ad. 1)
Pierwszym zarejestrowanym przez statystykę sygnałem o popełnieniu przestępstwa jest decyzja o wszczęciu postępowania przygotowawczego (dochodzenia lub śledztwa) w związku ze zdarzeniem, co do którego zachodzi podejrzenie, że jest przestępstwem. Tą decyzje podejmuje policja lub prokuratura na podstawie:
- zgłoszenia obywatela o przestępstwie,
- zawiadomieniu o jego popełnieniu przez instytucje lub organy kontroli,
- ujęcia sprawcy na gorącym uczynku,
- ujawnienia faktu przestępstwa w toku prowadzenia postępowania przygotowawczego
- w wyniku działań operacyjnych policji
Zakończenie postępowania przygotowawczego – zawieszenia postępowania, zakończenie postępowania i wniesienie aktu oskarżenia do sądu; umorzenie postępowania, przekazanie do organów prokuratorskich innych państwa, przekazanie akt postępowania do właściwych organów.
Ad. 2)
Przestępstwo stwierdzone – zdarzenie, którego charakter przestępny (posiadanie znamion czynu zabronionego) został - wg oceny organu prowadzącego postępowanie – potwierdzony „wynikami postępowania”
Przestępstwo wykryte – takie przestępstwo stwierdzone, którego popełnienie zarzucono co najmniej jednej osobie i przyjęto w zakończonym postępowaniu przygotowawczym, że popełniła ona przestępstwo.
Ad. 3)
Podejrzany – osoba, której przedstawiono zarzut popełnienia przestępstwa lub którą przesłuchano w charakterze podejrzanego.
Osoby te są ustalane w wyniku wskazania ich przy zameldowaniu, dobrowolnego zgłoszenia się, zatrzymania, w wyniku prowadzonego postępowania oraz na podstawie materiałów własnych i działań operacyjnych policji.
Oskarżony – osoba, wobec której wnioskowano do prokuratury o sporządzenie lub zatwierdzenie aktu oskarżenia, bądź przeciwko której są z urzędu wszczął postępowanie karne.
SĄDOWA
Opracowywana jest w wydziale Sprawozdawczości i Statystyki Departamentu Organizacji i Informatyki Ministerstwa Sprawiedliwości. Publikowana w 3 częściach:
1- dane o pracy jednostek organizacyjnych sądownictwa, czyli o liczbie wpływających i załatwianych spraw wg rodzajów przestępstw, instancji sądowych, o rodzaju załatwień, o orzecznictwie, o wykonywaniu orzeczeń
2 – dane dotyczące niektórych spraw rodzinnych
3 – dane o prawomocnych osądzeniach osób dorosłych
Jednostki obliczeniowe:
1) sprawa
2) osądzenie osoby
3) skazanie osoby
W zależności od tego przez kogo jest prowadzona lub kogo dotyczy może być:
- sprawa karna
- sprawa nieletnich
- sprawa w kolegiach ds. wykroczeń
Osądzenie – może mieć postać skazania, warunkowego umorzenia, umorzenia lub uniewinnienia i odstąpienia od wymiaru kary.
Skazanie osoby – orzeczenie o skazaniu zapadłe w stosunku do jednej osoby w danym roku.
Statystyka sądowa zawiera szeroki zakres danych o tej grupie sprawców przestępstw, którzy zostali osądzeni i skazaniu prawomocnym wyrokiem.
Współczynnik skazań – liczba skazań w danym roku przypadająca na 10 tys. ludności podlegającej odpowiedzialności karnej, czyli od 17 roku życia. Obliczany podobnie jak współczynnik przestępczości.
PENITENCJARNA
Opracowywana jest w Wydziale Ewidencji i Zatrudnienia Centralnego Zarządu Służby Więziennej, a dane zamieszczane są w I części Statystyki Sądowej.
Dostarcza ona informacji o osobach umieszczonych w jednostkach penitencjarnych oraz o funkcjonowaniu tych jednostek.
Populacja więzienna – osoby osadzone w aresztach śledczych oraz zakładach karnych. Składają się na nią osoby tymczasowo aresztowane (podejrzani lub oskarżeniu, wobec których zastosowano środek zapobiegawczy w postaci tymczasowego aresztowania), skazane (prawomocnym wyrokiem sądu na karę pozbawienia wolności, karę aresztu wojskowego lub aresztu) i ukarane (prawomocnym orzeczeniem kolegium do spraw wykroczeń na zasadniczą lub zastępczą karę aresztu).
1) Osoba tymczasowo aresztowana
2) Osoba skazana
3) Osoba ukarana
Współczynnik priozonizacji – liczba osób pozbawionych wolności w danym roku w przeliczeniu na 10 tys. dorosłych, tzn. osób powyżej 17 roku życia.
PROKURATORSKA
Prokuratury wojewódzkie i rejonowe mają obowiązek składać sprawozdania z działalności prokuratury z zakresu ewidencji spraw i z czynności procesowych prokuratora.
WIKTYMOLOGIA
Nauka zajmująca się rolą ofiary w genezie przestępstwa.
Ofiara – osoba, która w wyniku jakiegoś zdarzenia doznała krzywd i szkód, czyli została pokrzywdzona
Wiktymizacja – pokrzywdzenie
Wiktymizacja kryminalna – pokrzywdzenie będące skutkiem przestępstwa
Wiktymizacja pierwotna – krzywdy i szkody będące bezpośrednim skutkiem popełnionego przestępstwa. Może być:
a) bezpośrednia – dot. ofiary przestępstwa
b) pośrednia – dot. rodziny, osób bliskich, osób pozostających na jej utrzymaniu (oraz osób, które doznały krzywdy w sytuacji zagrożenia lub jej zapobiegnięcia)
Wiktymizacja wtórna – jednostka oprócz pokrzywdzenia przez sprawcę przestępstwa może doznać powtórnych szkód i krzywd w wyniku reakcji społecznej . np.
- najbliższego otoczenia – w miejscu zamieszkania, pracy, nauki, gdyż ciekawość, oburzenie, potępienie środowiska może spowodować w stosunku do ofiary efekt stygmatyzujący i utrudni jej powrót do stanu sprzed popełnienia przestępstwa
Podobny efekt może być wywołany przed media poprzez przekazywanie informacji o zdarzeniu czy toczącym się procesie.
OFIARA – ofiara przestępstwa może być tylko konkretna osoba, która wskutek popełnionego przestępstwa (ujawnionego bądź nieujawnionego) poniosła szkodę (materialną bądź niematerialną)
Art. 49 k.p.k. – polski system używa pojęcia – pokrzywdzonego przestępstwem
Wiktymność – podatność i predyspozycje do stawania się ofiarą
Różni ludzie w różnym stopniu, ze względu na różne okoliczności predysponowani są do tego, aby stawać się ofiarami różnych przestępstw.
„Ogólne” typy ofiar (wg H. von Hentiga) najbardziej narażone na pokrzywdzenie przestępstwem:
- ludzie młodzi
- kobiety
- ludzie starsi
- niedorozwinięci psychicznie lub wykazujący zaburzenia psychiczne
- imigranci i mniejszości
- osoby ociężałe umysłowo
Typy „psychologiczne” ofiary:
- depresyjne
- żądne zysku i zachłanne
- lubieżne i rozpustne
- terroryzujące otoczenie
- samotne
- uwikłane w szczególnie trudne sytuacje
„Urodzona ofiara” – jednostki, które jak gdyby przyciągają przestępców z powodu ich stałej predyspozycji do roli ofiary (stają się ofiarami recydywistami, wielokrotnie pokrzywdzonymi przestępstwami)
Proces wiktymizacji – proces stawania się ofiarą.
Koncepcja odpowiedzialności funkcjonalnej (S. Shcaefer) – rozłożenie odpowiedzialności między sprawcą i ofiarą, w zależności od roli, jaką odegrali w przestępstwie.
* 2 czynniki, które w istotnym stopniu przyczyniają się do tego, że dochodzi do przestępstwa:
1) Predestynacja
- szczególna podatność człowieka na to, by stał się on ofiarą przestępstwa
Predestynacja grupowa – osoby szczególnie narażone na stanie się ofiarą z racji wykonywanego zawodu (np. taksówkarz, kasjer, policjant)
Predestynacja indywidualna – indywidualne cechy człowieka, np. agresywne usposobienie
2) Prowokacja
- takie zachowanie ofiary, które okazało się dla sprawcy wyzywające i stymulujące go do wystąpienia przeciwko osobie jego zdaniem prowokującej go do takiego wystąpienia. Prowokacja może być zaliczana do zawinionego postępowania ofiary.
Wina – w wiktymologii oznacza, że ofiara mogła przewidzieć, że jej postępowanie sprawi, że stanie się ofiarą przestępstwa, ale tego nie zrobiła
Prowokacja niezawiniona – ofiara nie mogła sobie zdawać sprawy z tego, że jej zachowanie może być uznane przez sprawcę za wyzywające, np. awans w pracy – prowokacja dla osób o mniejszej pozycji zawodowej.
Nieostrożność incydentalna – np. jednorazowe przejście po słabo oświetlonej ulicy w niebezpiecznej dzielnicy
Nieostrożność trwała – utrzymywanie kontaktów ze środowiskiem przestępczym.
„Ofiara uciążliwa” – osoba, na rzecz której sprawca musi dokonywać świadczeń finansowych w długiej pespektywie czasowej (np. wysokie świadczenia alimentacyjne lub ponawiane żądanie okupu przez szantażystkę)
„Ofiara niewygodna” – osoba, której samo istnienie albo postawa stają sprawcy na przeszkodzie w realizacji ich planów.
PRZESTĘPCZOŚĆ – ROZMIAR, TYPOLOGIE
Podział przestępczości ze względu na rozmiar (udział zachowań przestępczych w całokształcie działalności członków społeczeństwa) :
1 – Przestępczość rzeczywista – ogół czynów przestępnych, jakie spełnione zostały w danej jednostce czasu na określonym terenie.
2 – Przestępczość ujawniona – ogół czynów, o których informacje uzyskały organy ścigania i na podstawie tych informacji wszczęły postępowanie przygotowawcze. Niekiedy nazywana POZORNĄ, bowiem nie wszystkie czyny, w momencie wszczęcia postępowania nie zawsze są rzeczywiście przestępstwami
3 – Przestępczość stwierdzona – ogół czynów, których charakter jako przestępstwa został potwierdzony w wyniku postępowania przygotowawczego
4 – Przestępczość osądzona – wyrokiem skazującym, stanowi ogół czynów, których charakter jako przestępstwa został potwierdzony w wyniku postępowania sądowego.
9. kategorii zachowań przestępczych (Clinard, Quinney, Wildman):
1) przestępczość z użyciem przemocy wobec osób (zabójstwo, napad, zgwałcenie)
2) przestępstwa okazjonalne przeciw własności (oszustwa, kradzieże sklepowe, wandalizm, kradzież samochodów)
3) przestępstwa przeciwko porządkowi publicznemu (prostytucja, homoseksualizm, alkoholizm)
4) przestępstwa tzw. konwencjonalne (rabunek, włamanie, kradzież)
5) przestępstwa policyjne (przekupstwo, krzywoprzysięstwo, zdrada)
6) przestępstwa związane z pracą (kradzieże pracownicze, sprzeniewierzenia, molestowanie seksualne)
7) przestępstwa korporacyjne (wyznaczanie cen, przemoc korporacyjna, niebezpieczne warunki pracy)
8) przestępczość zorganizowana (szantaże, przemyt narkotyków, wymuszenia, pranie pieniędzy)
9) przestępstwa profesjonalne (kieszonkowe kradzieże, fałszowanie pieniędzy, oszustwa telemarketingowe)
Miethe i Mc Corkle ustalili 5 podstawowych, teoretycznych wymiarów przestępczych zachowań:
1) kryminalna kariera przestępcy – postępy i nawyki w przestępczej działalności
2) zmienność przestępcy – angażowanie się w różne rodzaje działań przestępczych
3) stopień planowania kryminalnego – ustalenie, czy akt przestępczy poprzedza kalkulacja, czy też jest spontaniczny
4) motywacja przestępcza – zwrócenie uwagi na przyczyny, bowiem niektóre przestępstwa wiążą się z emocjami, inne zaś określane są jako instrumentalne, odzwierciedlające pragnienia osiągnięcia celu
5) czynniki wpływające na selekcje celów – rozważanie kosztów i zysków danego przedsięwzięcia przestępczego czy transakcji
Typologia przestępstw wg Dabneya:
1 - zabójstwa
2 - napad
3 - napaść seksualna
4 - rabunek
5 - włamanie
6 - okazyjna kradzież mienia
7 - przestępstwa związane z narkotykami naruszające porządek publiczny
8 – przestępstwa seksualne związane z zakłóceniami porządku publicznego
9 – przestępstwa w obrębie złożonych organizacji.
ZJAWISKO PRZESTĘPCZOŚCI A ZMIANY SPOŁECZNE
I. Charakter zmian społecznych.
W społeczeństwach dokonują się zmiany w strukturze społecznej, we wzorach kulturowych, a co się z tym wiąże – w zachowaniach społecznych. Zmiany te mogą być wywoływane bardzo różnymi procesami. ...
ramzes202