1.Kryminalistyka (definicja, związek z innymi naukami).doc

1.       Kryminalistyka (definicja, związek z innymi naukami).

Kryminalistyka to nauka o metodach ustalania faktu przestępstwa, sposobu jego popełnienia, wykrywania sprawców i zapobiegania przestępstwom oraz innym ujemnym zjawiskom społecznym (def. wg B. Hołysta).

a) kryminologia

Najbliższą nauką w odniesieniu do kryminalistyki jest kryminologia.

Kryminologia jest nauką o przestępcy i przestępstwie, objawach i przyczynach przestępczości i innych związanych z nią zjawiskach patologii społecznych oraz o zapobieganiu im, a także o funkcjonowaniu systemu sprawiedliwości karnej. Metody badań kryminalistyki i kryminologii są różne, jednak dyscypliny te przenikają się nawzajem. Znajomość kryminologii przyczynia się chociażby do pogłębiania problemów wchodzących w zakres kryminalistyki oraz do skuteczniejszej realizacji zadań przed nią stojących.

b) prawo karne procesowe

Stosunki te wynikają z tego, że kryminalistyka stanowi czynnik niezbędny w realizacji celów ustawodawstwa karnego. Zajmuje się sposobami realizacji ogólnych celów k.p.k. przez uzyskanie materiału dowodowego, zabezpieczenie go i przedstawienie w sposób prawem przewidziany. Prawo karne procesowe ogranicza zakres ingerencji w dziedzinę swobód obywatelskich oraz określa formy uzyskiwania i utrwalania dowodów. W ten sposób prawo karne procesowe wyznacza granice możliwości zastosowania metod kryminalistyki.

c) prawo karne materialne

Prawo karne materialne zakreśla ramy ingerencji kryminalistyki przez ustalenie, jakie czyny stanowią przestępstwa. Prawo karne odpowiada na pytanie, gdzie mogą znaleźć zastosowanie metody wykorzystywane w kryminalistyce, jak i postanowienia procesowego prawa karnego.

d) prawo karne wykonawcze

Istnienie związku pomiędzy kryminalistką a prawem karnym wykonawczym wyraża się w ustaleniu okoliczności przestępstwa, motywacji oraz sposobu działania sprawcy, które ma nie tylko wpływ na wymiar kary, lecz stanowi ważny materiał prognostyczny dla wyboru właściwego systemu wykonania kary.

e) wiktymologia

Kryminalistyka wykorzystuje wyniki badań wiktymologicznych w procesie ustalenia sprawcy. Badanie problematyki zabójstw może ułatwić (np. na podstawie trybu życia ofiary, jej kontaktów ze środowiskiem, źródła dochodów) ustalenie osoby sprawcy.

f) psychologia sądowa

Z dziedziny psychologii sądowej w zakres kryminalistyki wchodzą bardzo liczne zagadnienia, w szczególności problematyka zeznań świadków i wyjaśnień oskarżonego, m.in. obejmująca wierność i obiektywność treści wypowiedzi, metody przesłuchania oraz ocenę uzyskanego materiału.

g) medycyna sądowa

Medycyna sądowa, wbrew swojej nazwie, nie ogranicza się do nauk lekarskich, lecz obejmuje także nauki przyrodnicze, np. biologię. Zakres zagadnień medycyny sądowej jest określony przez kryminalistykę. Czynności sądowo-lekarskie nie odbywają się bez inicjatywy i udziału przedstawicieli władzy kryminalistycznej, przy czym znajomość kryminalistyki przez lekarzy warunkuje prawidłowość wykonywanych przez nich czynności.

h) psychiatria sądowa

Niektóre ekspertyzy psychiatryczne dostarczają materiału pozwalającego na wyjaśnienie motywów i pobudek czynu, sposobu działania sprawcy, a więc mają znaczenie kryminalistyczne. Niekiedy analiza okoliczności przestępstwa przy współpracy lekarza psychiatry może okazać się przydatna w typowaniu podejrzanych.

i) fizyka, chemia, matematyka i elektronika

Większość badań kryminalistycznych angażuje wiele z tych dyscyplin naukowych (urządzenia, środki chemiczne, fotografie).

2.       Ślady kryminalistyczne (pojecie rodzaje).

Śladem w kryminalistyce można nazwać każdą zmianę wyglądu (np. kształtu, barwy) lub usytuowania jakiegoś przedmiotu oraz odkształcenia podłoża, jak również pozostałość substancji, rzeczy, itp., które nasuwają podejrzenie, iż mają związek z badanym zdarzeniem.

Podział śladów:

I grupa to zjawiskowe ślady cieplne powstałe wskutek oddziaływania cieplnego, polegający na wytworzeniu nowego rozkładu pola temperaturowego w dotychczasowym układzie termicznym – bez spowodowania zmian stanu skupienia, postaci i rozmieszczenia ciał tego układu. Wyróżniamy:

- objętościowe zjawiskowe ślady cieplne (aktywne i pasywne)

- powierzchniowe zjawiskowe ślady cieplne (kontaktowe i bezkontaktowe)

II grupa bądź to deformuje kształt podłoża (np. ślad narzędzi w drewnie), bądź narusza jego wewnętrzny układ strukturalny (np. ślady użycia materiałów wybuchowy, chemiczne środki żrące).

III grupa stanowi odrębne od podłoża przedmioty zagubione lub porzucone w związku z akcją przestępczą.

Ponadto w piśmiennictwie wyróżnia się ślady pamięciowe (psychiczne) będące odbiciem zdarzenia w świadomości jego uczestników, dekodowane w ramach przesłuchania, okazania i ekspertyzy (wariograf).

3.       Oględziny (cele, etapy, dokumentowanie).

Oględziny są czynnością procesowo–kryminalistyczna, przeprowadzaną na podstawie art. 207 k.p.k. przy zastosowaniu metodyki kryminalistycznej. Organ przeprowadzający tę czynność po zaznajomieniu się z przedmiotem podejmuje działania polegające na ujawnianiu, zabezpieczaniu i wstępnym zbadaniu rożnych śladów kryminalistycznych w celu wyjaśnienia charakteru i okoliczności zdarzenia oraz ustalenia jego sprawcy. Wyróżniamy oględziny miejsca, osoby, rzeczy.

Cele oględzin to:

- zbadanie miejsca zdarzenia

- ujawnienie śladów;

- ujawnienie i zabezpieczenie wszelkich nośników informacji, śladów;

- udokumentowanie stwierdzonych zmian jakie nastąpiły  w wyniku działania osób trzecich;

- rozstrzygnięcie czy zdarzenie jest przestępstwem, czy zdarzeniem obojętnym;

- ustalenie charakteru zdarzenia, poznanie jego okoliczności i odtworzenie jego przebiegu,

- zebranie informacji o osobach związanych ze zdarzeniem.

Czynnościami zawierającymi elementy oględzin są: penetracja miejsca zdarzenia; przeszukanie miejsca; odtworzenie przebiegu zdarzenia; wskazanie miejsca, sekcja zwłok, obdukcja, ekshumacja. Oględzinom mogą również towarzyszyć inne działania: przyjęcie i spisanie protokołu ustnego zawiadomienia o przestępstwie, przesłuchanie świadków, użycie psa tropiącego, działania pościgowo- blokadowe.

Całe oględziny można podzielić na etapy:

Czynności przygotowawcze, czyli: zorientowanie się co do ogólnego charakteru miejsca i zdarzenia; przygotowanie się do oględzin, chodzi o skompletowanie grupy oględzinowej  wraz z odpowiednim sprzętem technicznym; określenie i zabezpieczenie miejsca oględzin oraz uchronienie go przed zmianami i utratą śladów; podjęcie czynności zmierzających do złagodzenia czy zapobieżenia dalszym ujemnym skutkom zdarzenia; dokonanie penetracji terenu dla ewentualnego zawężenia terenu oględzin, ale i poszukiwania śladów czy porzuconych narzędzi  przestępstwa; Zorientowanie się w możliwościach podjęcia pościgu i ujęcia sprawców przestępców.

Czynności oględzin właściwych, gdy podejmuje się już konkretne czynności  na miejscu zdarzenia. Właśnie tu wyróżnia się trzy fazy:

- ogólnoorientacyjną – następuje tu m.in. podział ról, ustala się granice miejsca, które ma być poddane oględzinom;

- statyczną, kiedy nie wolno dokonywać żadnych zmian, a jedynie wykonuje się pomiarów, sporządza szkice, fotografuje;

- dynamiczną - w tej fazie można już zmieniać położenie  śladów  w celu ich utrwalenia, opisania, zabezpieczenia.

Następnie dokonuje się analizy wyników oględzin. Na tym etapie przeprowadza się eksperymenty kryminalistyczne oraz sporządza się dokładny protokół.

Do przeprowadzenia oględzin jest potrzebny odpowiedni sprzęt. Jest to jedna z czynności przygotowawczych. Wyróżniamy tu sprzęt: uniwersalny - stosowany jako podstawowy, niezależnie od rodzaju zdarzenia, do ujawniania i zabezpieczenia śladów oraz udokumentowania poczynionych ustaleń; sprzęt ochronny- odzież, rękawiczki, kaski, środki oświetleniowe i łączności; specjalistyczny - w postaci walizek przystosowanych do ujawniania poszczególnych śladów drogowych, biologicznych, mechanoskopijnych, profesjonalny sprzęt fotograficzny, kamery wideo. Sprzęt taki jest zwykle zgromadzony w specjalnie do tego przystosowanym samochodzie, tzw. ambulansie kryminalistycznym.

Z oględzin powinien być sporządzony dokładny protokół, zgodnie z art. 143 p. 1 pkt. 3 k.p.k. Należy go sporządzać  w czasie teraźniejszym, bezosobowo, zwięźle, syntetycznie. Na koniec powinien on zostać odczytany przy świadku i podpisany. Ślady powinny być dokładnie opisane, jak również metoda ich badania. Mają tu znaczenie dobrze wykonane szkice, gdyż stanowią one uzupełnienie protokołu i dokumentacji fotograficznej. Ślady, które nie zostały ujęte, dokładnie oznaczone i opisane w protokole, nie mogą być uznane za wiarygodne i nie mogą stanowić dowodu w postępowaniu karnym.

4.       Daktyloskopia (właściwości linii papilarnych, podstawowe wzory, ujawnianie śladów, podstawy prawne daktyloskopowania, AFIS).

Ślady linii papilarnych są na ogół niewidoczne i dlatego istnieje koniecz­ność stosowania rożnego rodzaju metod ich ujawniania (wizualizacji). W tym celu wykorzystywane są niektóre zjawiska fizyczne oraz reakcje chemiczne. W praktyce wykorzystywanie zjawisk optycznych polega na dokony­waniu oględzin przedmiotów w świetle białym, zwłaszcza przy ukośnym oświetleniu podłoży, w promieniowaniu laserów oraz wybranych pas­mach światła specjalnych oświetlaczy Innym zjawiskiem fizycznym, bardzo często wykorzystywanym do ujawniania siadów jest zjawisko adhezji (przylegania) cząstek proszków i zawiesin do substancji potowo-tłuszczowej tworzącej ślad.

Najogólniej proszki daktyloskopijne można podzielić na

1) proszki zwykłe (np. argentorat), 2) proszki ferromagnetyczne, 3) proszki fluorescencyjne.

Na podłoża proszki nanoszone są za pomocą pędzli z włosia naturalnego włókna szklanego, bądź pędzli magnetycznych. Ujawnione za pomocą proszku siady linii papilarnych łatwo ulegają zniszczeniu przez starcie, z tego powodu przenoszone są na folie daktyloskopijne.

Ujawnianie śladów linii następuje najczęściej na drodze mechanicznej przez użycie proszków, bądź na drodze chemicznej (np. azotan srebra). Po wcześniejszym oddziaływaniu środkami chemicznymi wykorzystuje się również  źródło światła zmiennego.

Przy śladach słabo widocznych (lub niewidocznych) ze względu na małą ilość krwi stosuje się związki chemiczne powodujące reakcje barwną. Ujawnianie polega również na naświetlaniu promieniami UV i obserwacji przez przyrządy (gogle wideo, aparat fotograficzne). lub technikę laserową . Na trudnych podłożach wykorzystuje się promieniowanie rentgenowskie.

Ślady linii papilarnych są indywidualne, niezmienne i niezniszczalne.

Indywidualność polega na możliwości ustalenia konkretnej osoby na podstawie rysunku linii papilarnych nawet jednego palca lub fragmentu linii papilarnych dłoni. Cechą indywidualną każdej odbitki linii papilarnych jest zespół określonej liczby minucji, które charakteryzują się swoistą budową i wzajemnym rozmieszczeniem .

Nieusuwalność została potwierdzona przez obserwacje - przez zabieg operacyjny niestwierdzono przypadku zaniku lub zmian w układzie linii papilarnych, uszkodzenia pozostawiają jedynie blizny, jednak linie papilarne na pozostałych fragmentach skóry wewnętrznej powierzchni palców i dłoni nie ulegają uszkodzeniu.

Niezmienność polega na tym, że są ukształtowane już w 6 miesiącu ciąży i ich cechy budowy oraz wzajemny układ pozostają bez zmian aż do gnilnego rozkładu ciała po śmierci.

Podstawowe wzory:

- wzory pętlicowe (lewe lub prawe)-mają deltę z lewej lub prawej strony rysunku wewnętrznego

- wzory wirowe – mają co najmniej 2 delty

- łukowe – nie mają delty

- namiotowe – nie mają delty

AFIS - Automated Fingerprint Identification System (Automatyczny System Identyfikacji Daktyloskopijnej)

Odciski pobierane są za pomocą skanera i przesyłane do komputera w celu sprawdzenia, czy dany typ linii papilarnych istnieje w bazie danych. AFIS umożliwia szybką i operatywną identyfikację linii, nawet jeszcze na miejscu oględzin.

Daktyloskopowanie jest środkiem wkraczającym w sferę konstytucyjnie chronionych wolność obywatelskich. Pozbawienie wolności może nastąpić tylko w przypadkach określonych ustawą. Jedyną podstawą prawną jest art. 74 par 2 pkt 1 KPK w zw. z art. 71 par 3 KPK. Ponadto art. 308 par 1 rozszerza to zobowiązanie na osobę podejrzaną, lecz jedynie w ramach dochodzenia w niezbędnym zakresie. Art. 213 par 1 zezwala na pobranie odbitek w każdej sytuacji za zgodą osoby.

5.       Identyfikacja pisma ręcznego (cechy identyfikacyjne).

Prace badawcze pisma ręcznego przebiegają w kilku etapach. Rozpoczyna je badanie dokumentu pod względem formalno-językowym, w którym to przypatrujemy się cechom formalnym pisma - stylowi, dialektowi, błędom językowym, gramatycznym, ortograficznym, szczególnym zwrotom i częstotliwości ich używania, interpunkcji i innym elementom. Następny etap to badanie topografii pisma – rozmieszczenie tekstu, marginesy, sposób nanoszenia tytułów, dat i podpisów. Etap trzeci to badanie grafizmu pisma. Na tym etapie badania są bardziej szczegółowe, gdyż obejmują one wielkość i szerokość pisma, zachodzące proporcje w strefach pisma, naciskowość, cieniowanie, płynność linii, tzw. tremor czyli charakter drżenia. Bardzo istotne są badania cech poszczególnych, podczas których dokonuje się pomiarów i porównywania całych liter, ich poszczególnych części, punktów ich rozpoczęcia i zakończenia, znaków diakrytycznych. Na koniec badaniu podlega również sama treść pisma. Do celów badawczych pobiera się materiał porównawczy, który w tego rodzaju badaniach występuje pod dwiema postaciami: materiału „bezwpływowego, a więc rękopisów osoby podejrzanej powstałych w przeszłości oraz „wpływowego” czyli pobranego przez biegłego lub organ procesowy od osoby wiedzącej, do jakich celów ma służyć jej pismo. Ekspertyzy pismoznawcze są bardzo trudne i z tego powodu wymagają stosowania różnych metod, w tym metod grafometrycznych, graficzno-porównwaczych, graficzno-lingwistycznych. Z tego też względu od biegłego wymaga się bardzo wysokich kwalifikacji i odpowiedniego doświadczenia.

6.       Techniczne badania dokumentów (rodzaje zabezpieczeń).

Są to:

- znaki wodne (negatywowe i pozytywowe, moletowe, wytłaczane),

- nitki zabezpieczające,

- folie,

- specjalny rodzaj papieru (np. papier bezdrzewny),

- specjalny rodzaj farby (np. zmiennej optycznie, metalizowanej),

- hologramy,

- zabezpieczenia widoczne w paśmie promieniowania nadfioletowego,

- mikrodruk,

- melanżowanie (umieszczanie w papierze pojedynczych zabarwionych włókien)

- oznaczenia dla niewidomych (wypukłość).

7.       Fonoskopia (zakres badań).

Podstawowym zadaniem ekspertyzy fonoskopijnej jest zwykle identyfikacja człowieka na podstawie jego mowy utrwalone...