Powell Corey S. - Powrót kosmicznych bałwanów.pdf - świat nauki - joliet_

W SKRîCIE

HiszpaÄski przodek

Paleobiolodzy z madryckiego Museo

National de Ciencias Naturales opisali

liczce 800 tys. lat skamienia¸oæci

z gr Atapuerca jako naleýce do nowego

gatunku cz¸owieka, Homo antecessor.

Zesp¸ pod kierunkiem Josgo Marii

Bermudeza de Castro zwraca uwag«

na pewne podobieÄstwa anatomiczne

do H. sapiens, na przyk¸ad stosunkowo

p¸ask twarz hiszpaÄskiego pracz¸owieka.

Pod wzgl«dem innych cech jednak,

na przyk¸ad budowy mzgoczaszki, ýuchwy

i uz«bienia, przypomina on wczeæniejsze

hominidy. Naukowcy przypuszczaj wi«c,

ýe H. antecessor by¸ wsplnym przodkiem

zarwno cz¸owieka wsp¸czesnego,

jak i neandertalskiego. Inni naukowcy

ostrzegaj, ýe zaliczenie szcztkw

do odr«bnego gatunku moýe by

nieuzasadnione z powodu zmiennoæci

anatomicznej w obr«bie wczesnych

przedstawicieli rodzaju Homo .

ASTRONOMIA

(20-krotnie rzadsze od wody), ýe ãmoý-

na by do nich podejæ i prze¸oýy przez

nie r«k« na wylotÓ. Poza tym jego inter-

pretacja jest taka sama jak poprzednio.

Kometki dostarczaj na Ziemi« wod«,

ktra w cigu 10 tys. lat tworzy na jej po-

wierzchni warstw« gruboæci 2.5 cm,

a wi«c wystarczajc, by w okresie ist-

nienia naszej planety powsta¸y na niej

oceany. Natomiast zawarta w nich do-

mieszka w«gla ãz powodzeniem pozwo-

li rozwin si« ýyciuÓ Ð uwaýa Frank.

Pomimo wi«kszej wiarygodnoæci

obecnych obserwacji Franka wielu na-

ukowcw nadal bardzo sceptycznie od-

nosi si« do jego interpretacji. ãNowe da-

ne wskazuj, ýe coæ si« tam dzieje Ð

Powrt

kosmicznych ba¸wanw

Czy ziemskie oceany powsta¸y

z gradu lodowych kometek?

mia¸by nawet miæ o bardzo ma-

¸ym rozumku: 28 maja br. Louis

A. Frank z University of Iowa og¸osi¸,

ýe atmosfera ziemska bombardowana

jest deszczem miniaturowych komet

(kaýda o rozmiarach zbliýonych do jed-

norodzinnego domu), padajcych z

osza¸amiajcym nat«ýeniem 40 tys. sztuk

na dob«. Taka ulewa zupe¸nie nie mie-

æci si« w dotychczasowym wyobraýe-

niu astronomw na temat elementw

sk¸adowych Uk¸adu S¸onecznego. ãJe-

æli to prawda, b«dziemy mieli do czy-

nienia z bardzo waýnym odkryciemÓ Ð

powiedzia¸ Heinrich Holland z Harvard

University.

Ale czy na pewno tak jest? Podobne

przypuszczenie Frank wysnu¸ juý 11 lat

temu na podstawie analizy obrazw

atmosfery ziemskiej zarejestrowanych

w ultrafiolecie przez satelit« Dynamics

Explorer 1 . Widnia¸y na nich dziwne

ciemne punkty, ktre zinterpretowa¸

jako ãdziuryÓ w poæwiacie grnej atmo-

sfery, spowodowane upadkami bar-

dzo rzadkich kul æniegowych Ð maleÄ-

kich krewnych normalnych komet.

(Frank nazwa¸ je kometozymalami, czy-

li kometkami Ð przyp. t¸um.) Wielu na-

ukowcw natychmiast jednak wnios¸o

powaýne zastrzeýenia do tej hipotezy.

Ich zdaniem obserwowane na obra-

zach ciemne punkty by¸y jedynie arte-

faktami przyrzdw. Pod gradem kry-

tyki pomys¸y Franka powoli odesz¸y

w zapomnienie.

Dziæ jednak Frank znw je przypo-

mina, tym razem uzbroiwszy si« w

znacznie wyýszej jakoæci dane obserwa-

cyjne z nowego satelity Polar i czujc ro-

snce zainteresowanie opinii publicz-

nej. Gdy na ostatnim sympozjum Ame-

rican Geophysical Union mia¸ na ten te-

mat wyk¸ad, w sali tak b¸yska¸y flesze,

ýe na ekranie nie by¸o wida slajdw.

Kilku niegdyæ zagorza¸ych krytykw

dziæ juý nie upiera si« zbyt mocno. ãWie-

rz« w dostarczone przez Polar dowody.

Te dziury s tam naprawd«Ó Ð mwi

przez wiele lat sceptyczny Thomas M.

Donahue z University of Michigan.

Frank opublikowa¸ nieco wi«cej szcze-

g¸w na temat fizycznej natury postulo-

wanych kometek. Opisuje je ze swad ja-

ko zbudowane z lodu obiekty tak rzadkie

Wyciekajca energia

Wiele urzdzeÄ domowych

Ð jak bezprzewodowe telefony, czujki dymu,

alarmy antyw¸amaniowe i faksy Ð czerpie

energi« bez przerwy, rwnieý wtedy,

gdy pozostaj w stanie czuwania.

Autorzy badaÄ przeprowadzonych niedawno

w Lawrence Berkeley National Laboratory

oceniaj, ýe w skali ca¸ego kraju ãwyciekaÓ

ULTRAFIOLETOWA SMUGA na¸oýona

na obraz Ziemi moýe by

pozosta¸oæci po kometce.

w ten sposb 5 tys. megawatw, czyli tyle,

ile wytwarza pi« æredniej wielkoæci elektrowni

Ð w przeliczeniu na gospodarstwo domowe

wynosi to 50 kW rocznie. Aby ograniczy

to marnotrawstwo, autorzy badaÄ radz

stosowanie zasilaczy niskonapi«ciowych

wyposaýonych w trzypozycyjne prze¸czniki:

w¸czony/gotowy do pracy/wy¸czony.

Do urzdzeÄ wymagajcych sta¸ego

dop¸ywu prdu, takich jak telewizory

lub odtwarzacze wideo, zaprojektowali

uk¸ad pobierajcy energi« tylko wtedy,

gdy konieczne jest do¸adowanie niewielkiego

zasilajcego odbiornik akumulatora.

przyznaje Feldman Ð lecz doprawdy

trudno wierzy we wnioski, ktre g¸osi

Frank.Ó W 1991 roku Alexander J. Des-

sler z Rice University opublikowa¸ wy-

czerpujc list« kontrargumentw, z kt-

rych ãkaýdy moýe obali ide« kometekÓ.

Wszystkie one nadal pozostaj w mocy.

Chyba najpowaýniejszym z nich s

dane pochodzce z czu¸ych sejsmome-

trw umieszczonych na Ksi«ýycu przez

amerykaÄskich astronautw. Nie wy-

kry¸y one tam ýadnych æladw gradu

kometek. Powo¸ujc si« na prac« Tho-

masa Ahrensa z California Institute of

Technology, Frank wyjaænia, ýe ãjegoÓ

kometki s tak rzadkie, iý ich upadek

na powierzchni« Ksi«ýyca nie powinien

wywo¸a ýadnych wstrzsw sejsmicz-

nych. Jednak sam Ahrens nie podziela

tego pogldu, zauwaýajc, ýe obiekty

o ma¸ej g«stoæci ãmog¸yby w¸aænie da-

wa bardzo wyrany sygna¸ sejsmicz-

nyÓ, poniewaý powinny silnie oddzia-

¸ywa z powierzchni Ksi«ýyca.

Istniej dobrze uzasadnione przes¸an-

ki, ýe w przestrzeni mi«dzyplanetarnej

znajduje si« bardzo ma¸o atomw wo-

doru uwolnionych z czsteczek wody,

Uwaga na margaryn«

W diecie zdrowej na serce trzeba si«

wystrzega nie tylko t¸uszczw nasyconych.

Z badaÄ przeprowadzonych ostatnio

przez Brandeis University, University of Malaya

i Palm Oil Research Institute w Malezji

wynika, ýe substytut kwasw t¸uszczowych

o konformacji trans, otrzymany dzi«ki

cz«æciowemu uwodorowaniu nienasyconych

olejw roælinnych, jest jeszcze bardziej

szkodliwy. Kwasy t¸uszczowe trans,

wyst«pujce cz«sto w margarynie,

nie tylko podobnie jak t¸uszcze zwierz«ce

podnosz poziom tzw. z¸ego cholesterolu, czyli

LDL, ale zmniejszaj iloæ

ãdobregoÓ cholesterolu HDL.

Cig dalszy na stronie 14

12 å WIAT N AUKI Padziernik 1997

T « wiadomoæ z pewnoæci zrozu-

na powierzchni kometek musia¸aby si«

wi«c znajdowa warstwa skutecznie

uniemoýliwiajca czsteczkom wody

ucieczk«. Jednak nawet normalne ko-

mety, z ktrych moýe uciec dostatecz-

nie duýo materii, by w przestrzeni ufor-

mowa¸ si« wyranie widoczny warkocz,

zawieraj czsteczki py¸owe lub meta-

liczne. Gdyby postulowane przez Fran-

ka kometki zawiera¸y znaczce iloæci

materii w stanie sta¸ym, musia¸yby wy-

wo¸a w atmosferze Ziemi deszcze spa-

dajcych gwiazd. ãJeæli w nauce w ogle

moýna by czegokolwiek pewnym, ko-

metki Franka po prostu nie maj prawa

istnieÓ Ð stwierdza Dessler.

Jednak obrazy z Polara przekona¸y

wielu naukowcw, ýe w ziemskiej at-

mosferze naprawd« dzieje si« coæ dziw-

nego. ãPrawdziwym wyzwaniem obec-

nie nie jest wykazanie s¸abych stron hi-

potezy Franka, lecz podanie interpreta-

cji, ktra uwzgl«dnia¸aby wszystkie

ograniczeniaÓ Ð mwi Donahue. Frank

upiera si« przy swoim mimo atakw

pe¸nych wtpliwoæci kolegw. ãTaka

juý jest natura cz¸owieka Ð mwi. Ð

Wciý s przecieý ludzie, ktrzy nie wie-

rz w dryf kontynentw.Ó

Corey S. Powell

W LICZBACH

Zagroýone gatunki roælin w USA

grozi zaburzeniem rwnowagi ekologicznej. Co wi«cej,

rzadkie gatunki mog okaza si« cenne z gospodarczego czy

medycznego punktu widzenia, na przyk¸ad Limnanthes dougla-

sii , ktra zawiera znaczne iloæci olejkw wykorzystywanych

w przemyæle. Dlatego warto zwrci uwag« na fakt, ýe egzysten-

cja prawie jednej trzeciej gatunkw roælin w Stanach Zjednoczo-

nych jest zagroýona; to znacznie wi«kszy odsetek niý ssakw

czy ptakw.

Chociaý dane nie s kompletne, sugeruj jednak, ýe obecnie

ginie duýo wi«cej gatunkw niý dawniej. (W cigu ostatnich dwch

stuleci co najmniej 13 gatunkw roælin przepad¸o bezpowrotnie,

a 125 nie obserwuje si« od lat i pewnie juý nigdy nie ujrzymy

wielu z nich). Dane te pochodz z sza-

cunkw Nature Conservancy w Arling-

ton (Wirginia) oraz Natural Heritage

Network Ð organizacji, ktre oszaco-

wa¸y ryzyko wygini«cia poszczegl-

nych gatunkw na podstawie rzadko-

æci ich wyst«powania, procesw

populacyjnych i znanych zagroýeÄ.

Informacje prezentowane na mapie

oparto na danych zebranych dla

16 tys. gatunkw rodzimych roælin

wyýszych wyst«pujcych w USA. Ro-

æliny wyýsze Ð nazywane rwnieý ro-

ælinami naczyniowymi Ð zazwyczaj

maj ¸odygi, liæcie i korzenie. Naleý

do nich drzewa iglaste, paprocie i ro-

æliny kwiatowe; obejmuj rýne ga-

tunki, jak daglezja, klon cukrowy, by-

lica, kaktus saguaro, mak kalifornijski

czy wiechlina ¸kowa. (Roæliny niena-

czyniowe, do ktrych zaliczaj si« ta-

kie grupy jak mchy i wtrobowce, sta-

nowi znacznie mniejsz cz«æ

wszystkich gatunkw roælin.)

Najwi«kszym zagroýeniem dla ga-

tunkw rodzimych jest zanikanie na-

turalnych siedlisk lub ich degradacja,

ale inne, mniej oczywiste czynniki, rwnieý naleýy bra pod

uwag«. Na przyk¸ad zwierz«ta i roæliny introdukowane, wtar-

gnwszy do naturalnych siedlisk, stanowi powaýne zagroýe-

nie dla flory rodzimej. (Na mapie nie uwzgl«dniono gatunkw in-

trodukowanych, ktrych jest oko¸o 5 tys.)

Duý rol« odgrywaj rwnieý swoiste czynniki lokalne. Na

przyk¸ad na Hawajach wi«kszoæ z prawie 1200 gatunkw ro-

dzimych to endemity, czyli roæliny wyst«pujce tylko w danym

regionie. Skrajny endemizm w po¸czeniu z duý liczb obcych

gatunkw roælin i znacznymi zmianami ærodowiska dokonany-

mi zarwno przez Polinezyjczkw, jak i Europejczykw spo-

wodowa¸y, ýe flora na Hawajach jest najbardziej zagroýona.

Roælinnoæ Wielkich Rwnin i årodkowego Zachodu jest za-

groýona najmniej, cz«æciowo ze wzgl«du na sta¸y klimat, topo-

grafi« i geologi«, a wi«c warunki, ktre s korzystne dla gatun-

kw o szerokim zasi«gu wyst«powania. W dodatku gatunki

rzadko wyst«pujce wymar¸y podczas zlodowacenia plejsto-

ceÄskiego, natomiast gatunki szeroko rozpowszechnione ¸a-

twiej przetrwa¸y na po¸udnie od lodowca i zasiedli¸y tereny po

jego ustpieniu.

Kalifornia daje schronienie wi«kszej liczbie gatunkw rodzi-

mych niý jakikolwiek inny stan i lokuje si« na drugim miejscu pod

wzgl«dem wskanika gatunkw zagroýonych. Duýy obszar sta-

nu i rozmaitoæ siedlisk zapewniaj rýnorodne moýliwoæci ada-

ptacji oraz ewolucji. Dzi«ki temu rozwijaj si« gatunki o ograni-

RîDüO: Nature Conservancy we wsp¸pracy

z Natural Heritage Network i Biota of North America

Program. Liczby na mapie oznaczaj procent

zagroýonych gatunkw.

PROCENT ZAGROûONYCH GATUNKîW RODZIMYCH

PONIûEJ 2.5%

2.5Ð4.9%

5Ð9.9%

10Ð19.9%

20% LUB POWYûEJ

czonym zasi«gu, wraýliwe na dynamiczny rozwj ærodowisk

wielkomiejskich i rolniczych, charakterystyczny dla Kalifornii. Wy-

soki wskanik rzadko wyst«pujcych gatunkw, spowodowany

zrýnicowaniem siedlisk, maj rwnieý niektre inne obszary,

na przyk¸ad Oregon, a takýe stany po¸oýone w po¸udniowym re-

jonie Gr Skalistych oraz na Florydzie i w Georgii. Mozaika gr

i pustyni zapewniajca duýe moýliwoæci izolacji geograficznej

szczeglnie obfituje w gatunki, ktre wyewoluowa¸y lokalnie.

Skrajnymi przyk¸adami takich siedlisk s szczyty grskie nazywa-

ne ãpodniebnymi wyspamiÓ na pustyniach Nowego Meksyku i Ari-

zony, gdzie ýyj miejscowe, rzadkie gatunki roælin.

Rodger Doyle

å WIAT N AUKI Padziernik 1997 13

W ygini«cie gatunkw roælin, nawet tych bardzo rzadkich,

Powell Corey S. - Powrót kosmicznych bałwanów.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: