Obejmuje układ krwionośny i limfatyczny (chłonny).
Dzięki złożonemu systemowi naczyń krążące w nich płyny ustrojowe mogą brać udział w przenoszeniu substancji odżywczych, gazów oddechowych, hormonów, przeciwciał, końcowych produktów przemiany materii, itp.
KREW jest swoistą odmianą tkanki łącznej, której istota międzykomórkowa ma postać płynną.
UKŁAD KRWIONOŚNY
Zaliczany do niego:
- serce
- naczynia krwionośne (tętnice, żyły, naczynia włosowate)
W naczyniach płynie krew, która jest wprawiona w ruch dzięki pracy serca (skurcz serca).
Układ krwionośny jest układem zamkniętym, co oznacza, że krew krąży wyłącznie w naczyniach krwionośnych i nie wylewa się do jam ciała lub na zewnątrz.
SERCE – budowa i czynność
- serce leży śródpiersiu, zajmując przednią jego część od III do VI żebra
- jest narządem mięśniowym zwróconym wierzchołkiem ku dołowi
- wielkość serca równa się w przybliżeniu wielkości pięści danego człowieka
- ściany zbudowane są ze swoistej tkanki mięśniowej poprzecznie prążkowanej.
- pełni rolę pompy, swoimi rytmicznymi skurczami powoduje nieustanny przepływ krwi
- występują w nim 4 jamy: 2 komory i 2 przedsionki (komora prawa i lewa, przedsionek prawy i lewy
- ściany komór są grubsze niż przedsionków, a zwłaszcza komory lewej – 3x grubsza niż komory prawej
- przedsionki oddzielone są od siebie przegrodą międzyprzedsionkową, a komory przegroda międzykomorową
- przedsionek prawy łączy z komorą prawa ujście przedsionkowo-komorowe zaopatrzone w zastawkę trójdzielną
- analogicznie – w ujściu przedsionkowo-komorowym lewym znajduje się zastawka dwudzielna (mitralna)
- do wolnej krawędzi każdej zastawki przymocowane są nici ścięgniste, przechodzące w mięśnie brodawkowate, ich rolą jest zabezpieczanie zastawek przed wypadaniem
- w aorcie i tętnicy płucnej na wyjściu z serca występują zastawki półksiężycowate
- pod względem czynnościowym wyróżniamy „serce prawe” – tłoczące krew żylną i „serce lewe” – tłoczące krew tętniczą
- krew wypływa zawsze z komór do naczyń tętniczych na zasadzie aktywnego tłoczenia
- krew wpada do przedsionków serca z naczyń żylnych: do prawego wchodzą żyły główne górna i dolna, do lewego – cztery żyły płucne (po 2 z każdego płuca)
- z komór biorą początek tętnice wyprowadzające krew z serca: aorta z lewej komory i pień płucny z prawej komory
- ściana serca składa się z 3 warstw:
· Wewnętrznie wsierdzie
· Śródsierdzie
· Nasierdzie – jest wewnętrzna blaszka osierdzia przylegającą do mięśnia sercowego
- tlen i substancje odżywcze doprowadzane są do mięśnia sercowego przez tętnice wieńcowe odchodzące od aorty w jej początkowym odcinku
- produkty przemiany materii odprowadzane są przez żyły wieńcowe uchodzące bezpośrednio do prawego przedsionka
- mięsień sercowy jest obficie unerwiony przez gałązki nerwów układów: współczulnego – przyspieszającego pracę serca i przywspółczulnego – działającego hamująco
AUTOMATYZM PRACY SERCA.
Zdolność serca do kurczenia się niezależnie od zewnętrznych bodźców nosi nazwę automatyzmu.
Zadaniem serca jest przepompowywanie krwi z niskociśnieniowych naczyń żylnych do wysokociśnieniowych naczyń tętniczych. W tym celu konieczne są rytmiczne, powtarzające się skurcze serca. Bodźce, które powodują te skurcze nie pochodzą z zewnątrz, ale powstają w samym sercu w ramach tzw. układu przedsionkowo-komorowego.
Główny rozrusznik serca to węzeł zatokowo-przedsionkowy. Leży on w pobliżu ujścia żyły głównej do przedsionka prawego. Powstające w nim pobudzenie rozprzestrzenia się wpierw na przedsionki, a potem na komory. Węzeł ten pobudza serce do skurczu częstotliwości 60-80 razy na minutę. Uszkodzenie tego węzła powoduje, ze jego funkcje przejmuje węzeł przedsionkowo-komorowy, który znajduje się w przegrodzie przedsionkowo-komorowej. Powstają w nim skurcze o częstotliwości 50-60 razy na minutę. Gdy ten rozrusznik ulegnie uszkodzeniu, funkcje przejmuje trzeciorzędowy ośrodek automatyzmu serca, tzw. pęczek przedsionkowo-komorowy. Wraz z odgałęzieniami powoduje on skurcze serca na poziomie 30-45 razy na minutę. Pęczek przedsionkowo-komorowy rozdziela się na dwie odnogi lewą i prawą , które następnie rozdzielają się na sieć delikatnych włókienek zwanych włóknami Purkiniego.
W razie nagłego zatrzymania serca, zwłaszcza zdrowego, np. wskutek rażenia prądem, piorunem, urazu itp. udaje się często wznowić prace serca stosując jego masaż.
CYKLICZNOŚĆ PRACY SERCA.
Serię zmian zachodzących w czasie pracy serca, powtarzających się rytmicznie, nazywamy cyklem pracy serca. W jednym cyklu wyróżniamy fazy:
Cykliczne działanie serca rozpoczyna się skurczem przedsionków, powoduje to wyciśnięcie z nich krwi do komór przez otwarte zastawki. Wskutek przewagi ciśnienia komorowego krwi nad przedsionkowym zastawki przedsionkowo-komorowe zamykają się. Przedsionki przechodzą w stan rozkurczu, a rozpoczyna się skurcz komór. Jest on silniejszy i dłuższy. Komory kurczą się gwałtownie, wyrzucając krew przez otwarte zastawki do aorty i pnia płucnego. Po tym fakcie następuje rozkurcz komór. Teraz następuje okres przerwy. Serce jest w stanie spoczynku. W czasie pauzy ściany serca są zwiotczałe, zastawki przedsionkowo-komorowe otwarte i serce napełnia się krwią żylną.
Krew przepływająca przez naczynia większe przechodzi do mniejszych i do końcowych – tzw. włosowatych. Krew traci na tej drodze prawie cała swoją siłę z jaką została wyrzucona. W związku z tym w żyłach krew płynie spokojnie, w przepływie pomagają zaś zastawki, które zapobiegają cofaniu się krwi.
W czasie spoczynku serce dorosłego człowieka kurczy się przeciętnie 70 razy na minutę. Ponieważ faza III trwa dłużej niż faza I i II dlatego serce może pracować „nieprzerwanie” cały czas.
Praca serca służy głównie do pokonania oporu krwi w tętnicach i nadania jej prędkości. Pomocniczo oddziałują skurcze mięśni, wyciskające krew z drobnych naczyń krwionośnych, a także (przy chodzeniu) z dużych żył kończyn. W czasie snu i w pozycji stojącej wyprostowanej główną rolę w przepływie krwi w żyłach odgrywają zmiany ciśnienia w klatce piersiowej (wdech i wydech) i siła ssąca serca.
POMIARY CIŚNIENIA KRWI.
Skurcz mięśnia sercowego wtłacza krew do układu tętniczego pod pewnym ciśnieniem, którego wielkość wyrażamy i mierzymy w mmHg. Lewa komora pompuje krew do układu krążenia dużego pod wysokim ciśnieniem ok. 120 mmHg, prawa – do układu krążenia płucnego pod mniejszym ciśnieniem ok. 96 mmHg.
Ciśnienie skurczowe- jest największym ciśnieniem krwi w dużych tętnicach w momencie skurczu komór (120-140 mmHg). Ciśnienie rozkurczowe jest najniższym ciśnieniem tętniczym, przypadającym na fazę rozkurczy serca (80 mmHg).
Tętnienie jakie wyczuwany na tętnicy promieniowej powstaje wskutek różnicy pomiędzy ciśnieniem skurczowym i rozkurczowym i nosi nazwę ciśnienia tętna. Optymalne tętno to 80 uderzeń na minutę w temperaturze 37°C. badanie tętna ma wielkie znaczenie dla rozpoznawania pewnych chorób serca i naczyń krwionośnych.
Ciśnienie tętnicze dla celów diagnostycznych mierzymy za pomocą:
Ciśnienie krwi zmienia się z wiekiem i wynosi:
- dla noworodka 75/45 mmHg
- dla 4-latków 90/60 mmHg
- dla 16-latków 120/60 mmHg
- dla dorosłego 120/80 mmHg
Ciśnienie w czasie snu nieznacznie maleje, a podczas pracy wzrasta nawet do 200 mmHg.
REGULACJA PRACY SERCA.
Regulacja czynności serca odbywa się na drodze nerwowej i hormonalnej. Czynność serca pozostaje pod wpływem układu nerwowego wegetatywnego. Do serca dochodzą włókna współczulne oraz odgałęzienia nerwu błędnego (włókna przywspółczulne). Pobudzenie nerwów współczulnych przyspiesza czynność serca, potęguje siłę skurczów komór, zwiększa przewodnictwo przedsionkowo-komorowe. Pobudzenie nerwu błędnego działa hamująco na miesień sercowy, zmniejsza jego pobudliwość oraz przewodnictwo bioprądów skutkiem czego zwalnia się jego czynność. Silne podrażnienie nerwu błędnego (silne uderzenie w brzuch w okolicy splotu słonecznego) może spowodować zatrzymanie akcji serca. Hormon adrenalina zwiększa częstość i siłę skurczów serca.
ELEKTROKARGIOGRAFIA
Skurczom mięśnia sercowego towarzyszą zmiany elektryczne w sercu. Kurczący się mięsień osiąga w stosunku do pozostałych ujemny potencjał elektryczny. Metoda badania serca oparta na zapisie tych prądów , pozwalająca rejestrować wszelkie ich odchylenia to elektrokardiografia, a zapis to elektrokardiogram. U osób o zdrowym sercu zapis ma zawsze pięć załamań oznaczonych literami P, Q, R, S, T. Załamek P odpowiada skurczom przedsionków, pozostałe zaś poszczególnym fazom skurczów komór.
KRWIOOBIEG DUŻY I MAŁY
- wyróżniamy krwioobieg duży i mały
- krwioobieg duży obejmuje drogę krwi z komory lewej, przez naczynia krwionośne do przedsionka prawego
- krwioobieg mały (zwany płucnym) obejmuje drogę krwi z komory prawej, przez naczynia krwionośne do przedsionka lewego
- z komory lewej krew wyrzucana jest do aorty, która rozgałęzia się na coraz drobniejsze naczynia tętnicze przechodzące w sieć naczyń włosowatych
- po zaopatrzeniu tkanek w tlen i substancje odżywcze oraz odebraniu CO2 i zbędnych produktów metabolizmu krew wraca do serca żyłami, które zbierają się w żyłę główną górną i dolną, a te wpadają do przedsionka prawego, z którego dalej krew wpada do komory prawej
- skurcz komory prawej wyciska krew do pnia płucnego i dalej do tętnic płucnych kierujących się do płuc
- w płucach krew oddaje CO2, pobiera zaś O2 i wraca do przedsionka lewego żyłami płucnymi, z którego dostaje się do komory lewej
NACZYNIA KRWIONOŚNE
- ich budowa jest ściśle związana z funkcja, jaką pełnią
- krew płynie w tętnicach pod dużym ciśnieniem w związku z tym grubość i elastyczność ścian naczyń tętniczych jest większa niż żylnych
- ściana tętnicy zbudowana jest z 3 warstw:
· Wewnętrznej – składającej się ze śródbłonka, warstwy włókien kolagenowych i warstwy włókien sprężystych
· Środkowej – zbudowanej z mięśni gładkich
· Zewnętrznej – składającej się z tkanki łącznej z licznymi włóknami kolagenowymi i sprężystymi
- wyróżnia się tętnice typu
ü sprężystego, to tzw. duże tętnice (tu: aorta, tętnica podobojczykowa, tętnica płucna)
ü mięśniowego, gdzie mięśniówka ma przewagę nad tkanką sprężystą
ü naczynia włosowate (zwane włośniczkami lub kapilarami) zbudowane ze śródbłonka oraz komórek wykazujących zdolności kurczliwe – mogą być one typu tętniczego lub żylnego; ich ściany maja większą przepuszczalność niż inne naczynia krwionośne (sprawna wymiana substancji miedzy krwią a tkankami)
- w żyłach krew płynie pod mniejszym ciśnieniem
Rys. Schemat budowy tętnicy i żyły
- ściany żył są cienkie, zawierają mała ilość włókien sprężystych, co ma wpływ na ich wiotkość, zbudowane są też z 3 warstw, a granice miedzy warstwami są słabo zaznaczone.
- w świetle żył znajdują się ZASTAWKI, które zapobiegają cofaniu się krwi
- w ścianach żył i tętnic przebiegają obsługujące je drobne naczynia krwionośne, tzw. naczynia własne oraz włókna nerwowe pobudzające je do zwężania lub rozszerzania światła naczyń zależności od potrzeb organizmu
- naczynia włosowate stanowią połączenie między końcowymi najdrobniejszymi tętnicami a początkowymi odcinkami żył. Ściana ich składa się z jednowarstwowego śródbłonka, dzięki czemu tu zachodzi wymiana związków między krwią a płynem śródtkankowym
- sieć dziwna – występuje w wątrobie i w nerkach; tu naczynia włosowate łączą się nie tętnice z żyłami, ale np. żyła – żyła
REGULACJA NERWOWA I HUMORALNA NACZYN KRWIONOŚNYCH
Naczynia krwionośne są unerwione przez układ nerwowy autonomiczny. W ścianach naczyń krwionośnych występują włókna nerwowe:
- współczulne – zwężające naczynia
- przywspółczulne – rozszerzające naczynia
Ośrodek, z którego wychodzą bodźce zwężające naczynia krwionośne to ośrodek naczynioruchowy i znajduje się on w rdzeniu przedłużonym.
Ciekawostki:
- temperatura: gorąco –rozszerza, chłód – zwęża
- adrenalina – powoduje rozszerzenie wszystkich naczyń, z wyjątkiem skórnych
- noradrenalina – zwęża wszystkie naczynia z wyjątkiem skórnych
KREW – skład i funkcje
Krew składa się z osocza i elementów upostaciowanych:
Erytrocytów – przenoszą tlen i CO2
Leukocytów:
o limfocyty – powstają w węzłach chłonnych i śledzionie, nie maja zdolności fagocytarnych, biorą udział w wytwarzaniu ciał odpornościowych
o monocyty – powstają w szpiku kostnym, maja zdolność poruszania się i fagocytozy
o granulocyty (obojętnochłonne, kwasochłonne i zasadochłonne) – powstają w szpiku kostnym, obojętnochłonne fagocytują, liczba kwasochłonnych wzrasta w chorobach alergicznych i pasożytniczych,
trombocytów – biorą udział w krzepnięciu
Zabarwienie krwi zależy od jej natlenienia – krew tętnicza jest jasnoczerwona, żylna – ciemnowiśniowa.
Do funkcji krwi należy:
GRUPY KRWI
W latach 1900-1910 uczeni wiedeński - Landsteiner i polski Hieschweld odkryli obecność w erytrocytach człowieka dwóch rodzajów aglutynogenów A i B. W surowicy krwi odkryto obecność dwóch substancji białkowych - aglutynin (o charakterze przeciwciał), czyli ciałek zlepiających i oznaczono je symbolami anty A i anty B. Na podstawie obecności wymienionych czynników w erytrocytach i surowicy wyodrębniono 4 grupy krwi:
Grupa krwi
Erytrocyty zawierają aglutynogen (czynnik grupowy)
Surowica zawiera aglutyninę (antygen)
inverso88