Dwie dekady przemian religijności w Polsce.pdf

Warszawa, wrzesień 2009

BS/120/2009

DWIE DEKADY PRZEMIAN

RELIGIJNOŚCI W POLSCE

SPIS TREŚCI

R ELIGIJNOŚĆ OGÓŁU POLAKÓW ................................................................................... 3

R ELIGIJNOŚĆ OSÓB W WIEKU OD 18 DO 24 LAT ............................................................ 6

R ELIGIJNOŚĆ OSÓB Z WYŻSZYM WYKSZTAŁCENIEM ................................................... 10

R ELIGIJNOŚĆ MIESZKAŃCÓW NAJWIĘKSZYCH MIAST ................................................. 14

R ELIGIJNOŚĆ MIESZKAŃCÓW WSI .............................................................................. 19

Już od początku lat dziewięćdziesiątych w naszych comiesięcznych badaniach pytamy

o podstawowe wskaźniki religijności Polaków – wiarę i uczestnictwo w praktykach

religijnych 1 . Stwarza to możliwość monitorowania zmian zachodzących w tym zakresie.

Jednak reprezentatywne badania realizowane na próbie około tysiąca osób nie pozwalają – ze

względu na ograniczoną liczebność – analizować przemian religijności w poszczególnych

podgrupach wyróżnionych ze względu na takie cechy, jak: płeć, wiek, wykształcenie czy

miejsce zamieszkania. W celu dokonania takiej diagnozy połączyliśmy wszystkie zbiory

z danego roku (począwszy od początku lat 90.), w których znalazły się porównywalne

wskaźniki dotyczące podstawowych wymiarów religijności, a więc deklaracji wiary

i uczestnictwa w praktykach religijnych.

Mimo iż porównywanie danych w czasie, zwłaszcza w długim okresie i przy

stosunkowo częstych i regularnych pomiarach, jest niewątpliwie bardzo wartościowe

z socjologicznego punktu widzenia, analiza taka nierzadko napotyka trudności i ograniczenia.

Wynikają one głównie z tego, że potrzeba doskonalenia wskaźników lub dostosowania ich do

aktualnej sytuacji społeczno-kulturowej zmusza niekiedy badaczy do modyfikacji pytań, przez

co wyniki nie zawsze są bezpośrednio ze sobą porównywalne.

Problem ten dotyczy również stosowanych przez nas wskaźników religijności.

Od początku lat dziewięćdziesiątych kilkakrotnie zmieniały się (mniej lub bardziej znacząco)

pytania o wiarę respondentów oraz o częstość ich praktyk. W latach 1992–1994 w wielu

badaniach w kafeterii pytania o wiarę („Niezależnie od udziału w praktykach religijnych, czy

uważa Pan(i) siebie za osobę:…”) zamiast określenia „wierzącą” stosowano „raczej

wierzącą”. Uniemożliwia to, co prawda, bezpośrednie porównanie poszczególnych kategorii 2

(w związku z czym w tego typu analizach badania te pominięto), pozwala jednak na

1 Do 1991 roku włącznie pomiar wiary i praktyk odbywał się za pomocą jednego wskaźnika, co uniemożliwia

porównywanie ówczesnych danych z uzyskiwanymi w kolejnych latach, w których religijność badaliśmy za

pomocą dwóch odrębnych pytań.

2 Respondenci mając do wyboru kategorie: „głęboko wierzący” i „raczej wierzący” częściej niż wtedy, kiedy

wśród charakterystyk mogli wybrać: „głęboko wierzący” i „wierzący”, skłonni byli swoją wiarę określać jako

pogłębioną.

- 2 -

stworzenie porównywalnej szerszej kategorii „wierzący” 3 . Mniej znaczącym problemem – jak

się okazuje – jest fakt, że w latach 1992–1996 w wielu badaniach na określenie stosunku do

wiary zamiast sformułowania „raczej niewierzącą” stosowano „niezdecydowaną”. Zmiana ta

nie zaburza istotnie porównywalności danych. Analizując z kolei zmiany częstości

uczestnictwa w praktykach religijnych należy mieć na uwadze, że w latach 1992–1996 do

pytania „Czy bierze Pan(i) udział w praktykach religijnych, takich jak: msze, nabożeństwa lub

spotkania religijne”, stosowano następującą kafeterię: 1) Tak, zazwyczaj kilka razy

w tygodniu, 2) Tak, raz w tygodniu, 3) Tak, kilka razy w roku, 4) W ogóle w nich nie

uczestniczy. Od 1997 roku włączono dodatkową odpowiedź: „Tak, kilka razy w miesiącu”,

którą z kolei w połowie 1998 roku zmieniono na „Tak, 1 lub 2 razy w miesiącu”. Pomimo

stworzenia dla bezpośrednich porównań jednej – szerszej – kategorii „kilka lub kilkanaście

razy w roku” (powstałej z połączenia „kilka razy w roku” oraz „kilka razy w miesiącu” lub –

w zależności od terminu badania – „1 lub 2 razy w miesiącu”), to prawdopodobnie zmianą

wskaźnika w 1997 roku należy tłumaczyć różnicę w deklaracjach częstości praktyk

religijnych, którą odnotowaliśmy w tym czasie.

W niniejszym opracowaniu, mając na uwadze wszystkie metodologiczne ograniczenia,

przyjrzymy się przemianom podstawowych wskaźników religijności zarówno wśród ogółu

Polaków, jak i w tych grupach, które – jak się zwykło przyjmować – narażone są na

przyspieszoną sekularyzację, a więc wśród osób najmłodszych (w przypadku naszych badań

są to respondenci w wieku od 18 do 24 lat), najlepiej wyedukowanych (z minimum wyższym

wykształceniem) oraz zamieszkujących największe miejscowości (powyżej 500 tys.

mieszkańców). Ze względu na intensywne przemiany zachodzące na polskiej wsi ciekawe

wydało się nam również zbadanie zmian w deklarowanym stosunku do wiary i praktyk

religijnych wśród mieszkańców najmniejszych miejscowości.

W związku z tym, że początkowo wskaźniki wiary nie były stosowane w każdym

badaniu, a ponadto – jak już wspomnieliśmy – te, które stosowano, nie zawsze są ze sobą

porównywalne, liczebności analizowanych populacji z lat 1992–1994 są zwykle mniejsze niż

te z kolejnych roczników 4 .

3 Jednocześnie istotnie zwiększając liczebność populacji z lat 1992–1994.

4 Różnice w liczebnościach populacji z lat 1992–1994 wynikają z różnych konfiguracji porównywanych danych.

Ze względu na mniej lub bardziej istotne zmiany w treści pytań o wiarę i religijność w początkowych latach, nie

wszystkie wskaźniki w danej konfiguracji są ze sobą porównywalne, przez co należało je usunąć z analiz.

- 3 -

R ELIGIJNOŚĆ OGÓŁU POLAKÓW

Powszechnie deklarowana wiara w Boga – na co zwracaliśmy już uwagę w wielu

opracowaniach 5 – jest trwałą cechą Polaków, utrzymującą się w ostatnich dwadziestu latach

na niemal niezmienionym poziomie. Z systematycznie prowadzonych przez nas badań

wynika, że od początku lat dziewięćdziesiątych niezmiennie prawie wszyscy ankietowani

(od 93% do 97%) określają się jako wierzący, z czego mniej więcej co dziesiąty ocenia swoją

wiarę jako głęboką. Odsetek osób zaliczających się do raczej lub całkowicie niewierzących

również pozostaje na mniej więcej stałym – stosunkowo niskim poziomie (od 3% do 7%).

Deklaracje wiary ogółu Polaków

CBOS

RYS. 1. NIEZALEŻNIE OD UDZIAŁU W PRAKTYKACH RELIGIJNYCH, CZY UWAŻA PAN(I)

SIEBIE ZA OSOBĘ:

100%

wierzącą

80%

60%

40%

20%

całkowicie niewierzącą

raczej niewierzącą

głęboko wierzącą

III

1992

'93

1995

1996

1997

1998

1999

2000

2001

2002

2003

2004

2005

2006

2007

2008

2009

VIII

Charakterystycznym elementem wiary polskiego społeczeństwa jest towarzyszące jej

równie trwałe i stosunkowo silne – szczególnie w porównaniu z obywatelami innych krajów

europejskich – przywiązanie do praktyk religijnych, takich jak nabożeństwa, msze lub

5 Zob. np.: R. Boguszewski, Religia i religijność Polaków w zmieniającym się społeczeństwie , w: K. Zagórski

(red.), „Życie po zmianie. Warunki życia i satysfakcje Polaków”, Warszawa 2009, s. 169–193 oraz komunikaty

CBOS: „Wiara i religijność Polaków dwadzieścia lat po rozpoczęciu przemian ustrojowych”, marzec 2009

(oprac. R. Boguszewski); „Pierwsza pielgrzymka Jana Pawła II do ojczyzny – rocznicowe refleksje, czerwiec

2009 (oprac. B. Wciórka); „Więzi Polaków z Janem Pawłem II, Kościołem i religią”, kwiecień 2006 (oprac.

B. Wciórka); „Religijność Polaków na przełomie wieków”, kwiecień 2001 (oprac. B. Wciórka).

'94

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: