Mitologia bramińska
Bogowie
Agni - opiekun stanu kapłańskiego, uważany za syna Bryhaspatiego.
Arjaman - (sanskr. "towarzysz, gościnność"), bram.-hind. bóg słóńca i tęsknoty, patronujący wszelkiemu dążeniu do duchowej doskonałości, jeden z Aditjów, włada duchami przodków Pita.
Aświnowie - (sanskr. "woźnice") lub Nasatjowie ("przybywający z pomocą"), wed.-bram. dwaj bogowie, którzy pojawiają się na porannym niebiepowożąc zaprzęgniętym w skrzydlate rumaki złotym wozem. Uważano ich za patronów uprawy roli i hodowli bydła. Boscy lekarze cudotwórcy, leczyli bogów i ludzi. Są bliźniaczymi synami Wiwaswanta i Saranju oraz braćmi Manu i Jamy. Przedstawiani z głowami koni. Przypominają gr. Dioskurów.
Brahma - bóg przyjmujący ofiary i bóstwo opiekuńcze 4 Wed, także męska personifikacja najwyższego absolutu, Brahmana (rodzaju nijakiego). Uchodzi za duchowego ojca 10 Maharyszich i tego, od którego się wywodzi kasta braminów.
Daksza - (sanskr. "zdolny"), bram.-hind. mędrzec i jasnowidz dawnej epoki ryszi, zaliczany do 10 Maharyszich. Duchowny syn Brahmy i ojciec Aditi. Bóg stworzyciel wczesnego panteonu wedyjskiego. Był często zaliczany do Siedmiu Mędrców, którzy narodzili się z umysłu boga Brahmy i tak jak on nazwani byli Pradźapati („Pan Stworzeń”). Daksza wyskoczył z kciuka prawej ręki Brahmy. Daksza był ojcem wielu żon bogów, na przykład Sati, żony Siwy. Kiedyś Daksza składał ofiarę z konia, w czym uczestniczyli wszyscy bogowie z wyjątkiem Siwy, któremu nie wolno było brać udziału w żadnym składaniu ofiar. Wściekły z powodu tego zakazu, za namową Sati, Siwa zakłócił uroczystość i zesłał na ziemię choroby. W alternatywnym przekazie składanie ofiary zakończyło się wielką bijatyką, w trakcie której Siwa oderwał głowę Dakszy i wrzucił ją do ognia ofiarnego. Kiedy się uspokoił, zastąpił głowę Dakszy głową koźlęcia.
Indra - bóg wojny i naczelne bóstwo klasy wojowników i władców, któremu towarzyszą Marutowie. Jest Aditją, synem Kaśjapy i Aditi.
Jaksza -
Jakszowie - bram.-hind. duchowe istoty o charakterze chtonicznym, które pilnują ukrytych skarbów ziemi i jako Guhjakas ("ukryci") tworzą orszak Kubery. Obok złych są także dobre jaksza. Przyjaźni ludziom, są ich duchami opiekuńczymi i geniuszami płodności. Jaksza są dziećmi Kaśjapy i Khasy, mieszkają w Bhuwarloce lub Patali. Przedstawiani jako podpory, z dużymi brzuchami i krótkimi nogami. Bóstwa zamieszkujące drzewa, gaje. Patronowały płodności, roślinom i wodzie. Ich ,bardzo stary, kult przejawiał się później we wszystkich religiach Indii.
Jama, Yama - sanskr. "opanowanie". bóg śmierci i bóstwo czasu (Kala), władca krainy umarłych i sędzia zmarłych, którego buchalterem jest Czitragupta. Syn Wiwaswanta i Saranju, brat Manu i dwóch Aświnów, małżonek Dhumorny ("zasłona dymu"), symbolizującej ogień ze stosów ofiarnych.
Kubera, Kuvera - sanskr. "nieforemny". Bóg bogactwa i przywódca demonów jakszów, Guhjaków i Rakszasów, z którymi razem czuwa nad skarbami ziemi. Syn Wiśrawany i Dewawarni, brat przyrodni Rawany i małżonek (W)Riddhi ("rozkwit").
Marutowie, Rudrowie - wed.-bram. grupa bóstw burzy, piorunów i deszczu, które bojowymi toporkami rozcinają chmury, żeby wywołać deszcz. Stali towarzysze Indry. Synowie Waju lub Rudry, dlatego też nazywani są Rudrami. Marutami są m.in. Iśa i Nirrita. Jako bóstwa przestworzy należą do dewów.
Mitra - mithra - "umowa, związanie z umową, przyjaźń", Mithra (staroperski), Mehr (nowoperski), Mithras (gr.-łac.). Wed.-bram. bóg przyjaźni i umów, także stróż kosmicznego ładu, pan prawdy, znawca prawa i moralności. Jako bóg światła i słońca jest władcą dnia i otrzymuje tylko białe ofiary, w przeciwieństwie do jego brata, Waruny, władca nocy. Obydwaj razem dbają o niebo i ziemię. Dodają otuchy pobożnym i karzą złych. Mitra jest Aditją, synem Aditi i Kaśjapy.
Nagowie - sanskr. "węże" (m.), nagi(ni)s (ż.). Bram.-hind. półboskie wężowe istoty i geniusze opiekuńcze ujęć wodnych, jezior, rzek i potoków. Pilnują skarbów wodnych głębin i stoją u bram świątyń jako dawcy płodności. Ich kult sięga czasów przedaryjskich i trwa do dziś. W mitologii hinduizmu występowali jako dawcy płodności, antagoniści słońca. Uważani są za dzieci Kaśjapy i Kadru. Należą do nich Wasuki, Ananta i Manasa. Mieszkają w Patali i przedstawiani są jako hybrydy o ludzkich twarzach, wężowych ogonach i zygzakowatych tułowiach kobry. Atrybutami są lotos i lemiesz.
Pradźapati - sanskr. "pan stworzenia". Pierwotne bóstwo i uosobienie stanu kapłańskiego, także twórca rytuału.
Puszan - sanskr. "przynoszący rozkwit". Bram.-hind. bóg zmierzchu, brat Indry. To często wspominane w „Rygwedzie” bóstwo dopiero w naszych czasach zyskało bardziej określony charakter. Jeden z Aditjów, któremu wybił zęby Śiwa w swoim wcieleniu jako Rudra. Śiwa Puszana podczas niebiańskiej bójki o ofiarę składaną przez ryszi Dakszę. Z powodu jego bezzębności czciciele składali mu w ofierze papki i gotowane produkty roślinne. Według najstarszych podań Puszan był praczłowiekiem, który złożył siebie w pierwotnej ofierze. Z jego rozczłonkowanego ciała powstali bogowie, wszechświat i wszystkie, zamieszkujące go żywe istoty. Jeździ powozem zaprzęgniętym w kozy. Puszan jest porównywany z gr. Hermesem.
Rudra - sanskr. "wyjący, ryczący". Wed.-bram. brutalny bóg personifikujący śmiercionośną burzę i zabójczy gniew, bóg wichrów, władający także demonami i duchami. Rozgniewany, wysyła swoich podopiecznych do walki z ludźmi. Karze powodując bóle ciała. Bóstwo zniszczenia, strzelec, który swoimi strzałami sieje strach i przerażenie, choroby i śmierć; a także bóg przynoszący powodzenie, pan zwierząt i opiekun myśliwych. Ojciec Marutów, lub nazwanych od jego imienia Rudrów. Później identyfikowany z Śiwą.
Twasztar, Tvashtri - sanskr. "pobożny, cieśla". Wed.-bram. bóg rzemieślników, który nadał kształt wszystkim istotom. On sporządził czarę Somy dla bogów i wadżrę dla Indry. Jest także bogiem słońca i stworzycielem, ojcem Saranju, małżonki Wiwaswanta.
Waruna - sanskr. "wszechogarniający". Bóstwo opiekuńcze prawdy, prawa i porządku (rita). Jako syn Kaśjapy i Aditi jest najdostojniejszym Aditją, mężem Waruni (Warunani). Nadzorca myśli, poczynań i myśli istot żywych. Jako władcy nocnych ciemności składa się mu w ofierze ciemne barany.
Wisznu - sanskr. vish - "działać". Wed.-bram. bóg światła i słońca, który utrzymuje ład w kosmosie. Jeden z 12 Aditjów, puszcza w ruch czas i odmierza przestrzeń. Jest karłem, który wyrasta na olbrzyma i trzema krokami symbolizującymi wschód, zenit i zachód słońca przemierza nieboskłon. Jako karzeł jest w hinduizmie uważany za jego 5 awatarę.
Boginie
Aditi - sanskr. "nieskrępowana, nieskończona, wolna". Bram.-hind. córka Maharysziego Dakszy i małżonka rysziego Kaśjapy, któremu urodziła Aditjów.
Gauri, Waruni, Warunani - sanskr. "biała, blondynka, błyszcząca". Bogini wina, która jako małżonka Waruny nazywana jest często Waruni (Warunani). Jej symbolicznym zwierzęciem jest makara.
Lakszmi, Śri, Kamala - sanskr. Lakszmi "szczęście, piękno, fortuna". Bram.-hind. bogini piękna i miłości, szczęścia i bogactwa, zrodzona z piany oceanu (Kurma). Jest Śakti i najważniejszą z małżonek Wisznu, również w każdym z jego awatarów. Przy Wamanie jest Padmą ("lotos"), przy Paraśuramie jest Dharania ("ziemia"), przy Ramie jest Sitą ("bruzda"), dla Kryszny jest Rukmini. W tej ostatniej postaci jest matką Kamy. Jako Waisznawi należy do Saptamatryka. Ma m.in. przydomki Śri ("szczęście, pomyślność") i Lokamata ("matka świata").Na cześć pięknej i dobrej bogini matki na jesieni, na początku hinduskiego roku, odbywa się wielkie święto świateł (Diwali). Przedstawiana jest z 4 ramionami, w których trzyma kwiaty lotosu lub dysk, muszlę, maczugę i lotos. Złocista bogini siedzi na kwiecie lotosu lub na Garudzie. Razem z Wisznu tworzą parę prarodziców i przedstawiani są stojący na wężu Anancie. Lakszmi jest identyfikowana z jap.-bud. Kichijo-ten i chiń.-bud. Gongde Tian.
Manasa - bram.-hind. bogini wąż, bóstwo płodności, także chroniące przed ukąszeniami węży. Córka Kaśjapy i Kadru, siostra Wasuki i Ananty. Wahaną Masuki jest wąż. Przypomina bud. Dźanguli.
Saraswati - sanskr. "płynąca". Bram.-hind. bogini matka Wedów, to ona wymyśliła język (sanskr.) i pismo (dewanagari), także opiekunka poezji, muzyki i tańca. Jako córka i druga żona Brahmy nazywana Brahmani i Wać. Na wizerunkach ma 4 ramiona. Przedstawiana jako uśmiechnięta, młoda i bardzo piękna kobieta, która była ubrana w wyszywane złotem sari, trzymająca księgę, symbol nauki i pisarstwa, vine (rodzaj cytry), na której grała i dzban wody. Płynie na łabędziu, co symbolizuje jej pełną kontrolę nad własnymi uczuciami- warunek sukcesu w sztuce czy literaturze. Jej kolorem jest biel, wahaną paw, dzika gęś albo lotos. Czasami identyfikowana z Sawitri (Gajatri).
Uma - sanskr. "łaskawa". Bram.-hind. uosobienie światła i piękna, także bogini matka (Dewi). Córka Dakszy i Śakti, małżonka Śiwy. W tej ostatniej roli staje się Sati. Jej atrybutami są: różaniec, lotos, zwierciadło i dzban z wodą.
Inne postacie i zagadnienia
Aditjowie - sanskr. "potomstwo Aditi". Wed.-bram. grupa bóstw opiekuńczych, nazwana tak od wspólnej matki Aditi, których zadaniem jest pilnowanie kosmicznego i moralnego porządku świata, walczą przeciw złu i nagradzają za dobro, reprezentują boskie światło. Na ogół zaliczano do nich 7 lub 8, z czasem 12 bóstw słonecznych. Najbardziej znane z nich to: Mitra, Waruna, Indra, Wiwaswant, Arjaman, Agni, Bhaga, Ansia, Sawitar i Puszan.
Agnihotra - ofiara składana za pośrednictwem ognia. Polegała ona na wlewaniu do ognia ghi (płynnego masła) i recytacji hymnów. Był to jeden z najważniejszych rytuałów okresu braminizmu.
Ananta, Śesza, Adiśesza - sanskr. Ananta - "nieskończony", Śesza - "pozostający". Bram.-hind. półboski olbrzymi wąż, uosobienie nieskończoności i wieczności. Jako wąż kosmiczny dźwiga lub oplata ziemię. Na jego zwojach bóg Wisznu wypoczywa (nazywa się wówczas Śeszaśainem), podczas „nocy Brahmy”, w kosmicznych wodach w czasie przerw pomiędzy powstawaniem kosmosu. Kiedy skończy się Kalpa, Ananta wznieci ogień, który zniszczy świat. Syn Kaśjapy i Kadsru, brat Wasukiego i Manasy, wnuk Dakszy, przodek wszystkich węży. Przedstawiany jest z 4 rękami i tysiącem głów, które wznosiły się nad sklepieniem ponad spoczywającym bóstwem. Atrybutami są: lotos, tłuczek do moździerza, lemiesz i muszla ślimaka. Antropomorficzny Wisznu, wężowe sploty tworzące jego łoże i wody, na których unosi się wąż- wszystko to są manifestacje bytu pierwotnego. Jednym z wcieleń Ananty jest Balarama, przyrodni brat Kriszny. Pod koniec każdej kalpy Ananta, przebywając w morskich głębinach, wyciąga swe paszcze i zionie niszczycielskim ogniem. Podczas chwilowego zawieszenia broni pomiędzy bogami i demonami, kiedy jedni i drudzy wspólnie ubijali ocean, kosmiczny wąż posłużył im do obracania góry Mandara, użytej jako mątew i ustawionej na wielkim żółwiu (będącym wcieleniem boga Wisznu). Jednym z efektów tej pracy była Amryta, napój nieśmiertelności.
Apsary, Apsaras - sanskr. "przemieniające wodę". Wed.-bram.-hind. boginki patronujące hazardzistom, także nimfy i niebiańskie kurtyzany, uwodzące ziemskich ascetów. W mitologii okresu powedyjskiego apsary uznawane były za żony lub kochanki gandharwów. Jako śpiewaczki i tancerki zaludniają niebo Indry i występują w jego orszaku. Wyłoniły się z wód oceanu, po jego ubijaniu (Kurma) i chociaż były nieopisanie piękne, ani dewowie, ani asurowie nie chcieli wchodzić z nimi w związki małżeńskie. Dlatego też wszyscy mogą korzystać z przychylności apsaras, które nazywane "córami radości" podlegają bogowi miłości Kamie. Jedną z apsaras jest Urawaśi, małżonka Pururawasa; dzieje ich miłości opowiada Kalidasa. Najsłynniejsze i najpiękniejsze apsary to: Menaka i Urwaśi.
Asurowie - sanskr. asu - "siła życiowa". Bram.-hind. kategoria istot boskich niezależnych od ofiar i rytuału, w związku z tym przez braminów sprowadzonych do kondycji demonów, traktowanych jako anty-bogowie (asurowie), w przeciwieństwie do kategorii bóstw zależnych od ofiar dewów czyli surów. Asurowie mają zdolność przyjmowania dowolnej postaci. Wywodzą się od Pradźapatiego, patriarchy, twórcy wszystkiego, są też spokrewnieni z Somą i innymi starymi bóstwami. Są nimi Dajtjowie i Danawowie. Znani pogromcy asurów to Śiwa, Wisznu i Durga. Asurowie mieszkają w Patalach, zamieszkują pieczary w górze Sumeru i głębiny oceanu. Bogowie i Asurowie uzupełniają się, a ich walka utrzymuje równowagę we wszechświecie. Walka dewów z Asura o panowanie nad światem jest ważnym i częstym motywem mitologii indyjskiej. Nigdy nie dochodzi do ostatecznych rozstrzygnięć. Całkowite zwycięstwo jednej strony i eliminacja przeciwnika sprawiłoby, że zwycięscy staliby się niepotrzebni. Przedstawiani są jako ludzie z głowami zwierząt lub zwierzęta, mają wielkie brzuchy.
Bali, Mahabali - bram.-hind. demon i król małp w Ramajanie, jeden z Dajtjów, a więc asura. Jest synem Wajroczany i małżonkiem Wryndhjawali, ojcem Putany, która usiłowała nakarmić Krysznę swoim zatrutym mlekiem, oraz Bany. Wisznu miał do czynienia z Bali w swej 2 i 5 awatarze (Kuma i Wamana). W tej ostatniej Wisznu odebrał mu z powrotem niebo i ziemię, a pozostawił świat podziemny, w którym Bali panuje nad Sutalą, 6 piętrem Patali. Kiedy musiał wybrać, czy woli ze 100 głupcami iść do nieba czy z jednym mędrcem do piekła, wybrał tę drugą możliwość, mówiąc: "Z jednym mędrcem bez trudu przemienię piekło w niebo, ale ze stoma głupcami nawet niebo stanie się piekłem".
Brahman - wieczny i transcendentalny absolut i praprzyczyna wszelkiego bytu, z której wszystko się wysnuwa "jak nić z pająka i iskra z ognia". Nie ma formy ani imienia, jest wieczny i niezmienny, nie posiada właściwości ani płci, jest więc rodzaju nijakiego. Jako niepodzielna całość i wszechjedność, znajduje się poza światem zjawisk, w którym istnieje podział, właściwości, kształty, nazwy, przemijanie, zmienność, wrażenia i płeć. Przenika cały świat, "jak sól, która sprawia, że woda jest słona". Z tego wiecznego neutrum na początku każdego cyklu świata (para) wyłania się każdorazowo ograniczony czasowo bóg stwórca rodzaju męskiego, Brahma.
Dajtja - sanskr. "potomkowie Diti". Bram.-hind. grupa demonów i tytanów, których nazwano tak od imienia ich wspólnej pramatki Diti, która była córką Dakszy i żoną Kaśjapy, jednego z Siedmiu Mędrców, a które razem z danawami tworzą klasę asurów; są wrogami dewów i przeszkadzają im przy składaniu ofiar. Większość Dajtjów została zabita w bitwie pomiędzy Asurami i Dewami podczas ubijania masła z oceanu. Do dajtjów należą m.in. Hiranjaksza, Hiranjakaśipu, Prahlada, Wajroczana, Bali i Bana. Mieszkają w świecie podziemi Patala.
Dewa - sanskr. "świecący, niebiański". Bram.-hind. klasa bogów, przeciwstawianych asurom, związanych bardziej z siłami przyrody. Zgodnie z Mahabharatą istnieje 3333 dewów.
Dharma - starodawny mędrzec, ryszi, który poślubił trzynaście córek Dakszy. W Mahabharacie powiada się, że Daksza wyłonił się z prawego kciuka Brakmy, a jego żona- z lewego. Ich liczne córki- przejrzyste wcielenia różnych cnót- miały uosabiać mężów- Dharmę, uosabiającego ład moralny, Kaśjapę (innego starożytnego mędrca) i Somę, króla braminów. W hinduiźmie dharma to doktryna obowiązków i praw każdej kasty w idealnym społeczeństwie i tym samym kamień pobierczy moralnej oceny postępków każdego człowieka. Również Budda nazwał swą naturę dharmą.
Gandharwowie - bram.-hind. duchy (gandharwawowie - l.m., Gandharwi - ż.), które jako geniusze płodności przynoszą szczęście i dobrobyt, a jako niebiańscy muzykanci śpiewają i tańczą na ucztach bogów. Od nich nauka muzyki nazywa się gandharwaweda. Uważane są za dzieci rysziego Kaśjapy i Ariszty. Ich partnerkami są apsary, z którymi zaludniają niebo Indry. Przywódcą jest mądry Narada. Opiekunowie płodności i erotyzmu. Na początku, w mitach wedyjskich, istniał tylko jeden gandharwa, który był niebiańskim strażnikiem somy. Później powstali liczni Gandharwowie, którzy zamieszkują rejony wód powietrznych. Istoty te mają władzę nad kobietami i patronują zaślubinom. Są nieprzyjaciółmi Nagów. Przedstawiani jako ludzie-ptaki, często z cytrą, zwaną winyna, w ręku.
Garuda, Garumat - sanskr. garut - "skrzydło". Bram.-hind. półboski ptak, także uosobienie zasady światła, wróg związanych z ziemią nagów. Syn Kaśjapy i Winaty, jest bratem przyrodnim Aruny i ojcem króla sępów Dźataju. Jest wahaną Wisznu. Przedstawiany z głową, skrzydłami i ogonem orła, ciałem i nogami człowieka, czasami ma 4 ramiona. Jego atrybutami są ekran i czara nektaru. Ma złoty tułów, białą twarz, czerwone skrzydła. Ten olbrzymi ptak o ognistych piórach utożsamiany jest ze słońcem, ogniem (Agni, Ti), śmiercią (Jama) i Feniksem.
Hiranjakaśipu, Hiranjakasipu, Hiranjakaśpu - sanskr. "ubrany w złoty strój". Bram.-hind. król demonów, uosobienie braku umiaru, egoizmu i ascezy jako celu samego w sobie. Demon, którego Brahma obdarzył nieśmiertelnością po surowej ascezie, jakiej ten się poddał. Ćwicząc się w ascezie, podporządkował sobie trzy światy (Triloka), okazał się bezwzględnym władcą i w końcu został zamordowany przez Wisznu, który specjalnie dlatego przybrał postać Narasinha (czwartego awatary)- pół-lwa, pół-człowieka, gdyż jak przepowiadało proroctwo, Hiranjakaśpu nie mógł zginąć ani z rąk ludzkich, ani za sprawą zwierzęcia. Wisznu-Narasinha podstępem pozbawił go nieśmiertelności, która uniemożliwiała bogom odebranie mu władzy. Hiranjakaśipu jest uważany za przywódcę Dajtjów i zaliczany do asurów. Jest synem Diti, bratem Hiranjakszy, ojcem Prahlady. Jego wnukiem był Bali, który okazał się prawym i cnotliwym demonem.
Jaksza, Jakkha - sanskr. ż. - jakszi(ni). Bram.-hind. duchowe istoty o charakterze chtonicznym, które pilnują ukrytych skarbów ziemi i jako Guhjakas ("ukryci") tworzą orszak Kubery. Obok złych są także dobre. Przyjaźni ludziom, są ich duchami opiekuńczymi i geniuszami płodności. Są dziećmi Kaśjapy i Khasy, mieszkają w Bhuwarloce lub Patali. Przedstawiani jako podpory, z dużymi brzuchami i krótkimi nogami.
Manu - sanskr. "człowiek". Wed.-bram.-hind. pierwszy człowiek i prawodawca. Protoplasta rodu ludzkiego, uratowany z potopu przez rybę, która uniosła jego łódź. Jest synem Wiwaswanta i bratem Jamy oraz obydwóch Aświnów (lub syn Saraswati i Brahmy). Manawadharmaśastra (zwana Manusmryti) Księga praw Manu, której jest podobno autorem, stanowi podstawę życia społecznego hindusów. Manu przypomina żydowskiego Noego. Według pradawnej legendy Manu ocalił życie małej rybce, a ona w zamian ostrzegła go przez wielkim niebezpieczeństwem, jakim był wielki potop. Obiecała też, że pomoże mu się z niego uratować. Manu zbudował więc wielką łódź i zabrał na pokład przedstawicieli wszystkich gatunków zwierząt i roślin. Gdy nadszedł potop, ryba, która do tego czasu urosła do olbrzymich rozmiarów, zaczęła holować łódź, nie pozwalając jej zatonąć. Później okazało się, że ryba ta- Matsja, to tak naprawdę jedna z awatar Wisznu. Czując się samotny, Manu modlił się o potomstwo. Obdarowany żoną, doczekał się licznych potomków, przodków całej ludzkości. W hinduistycznej kosmogonii w każdej kalpie pojawia się aż czternastu Manu- bo i potopów (manwantaras) jest czternaście. Księga praw, przypisywana Manu została skompilowana przez jednego z tej czternastki. Manu z potopu, który nastąpi w naszej erze będzie znany jako „Syn Promiennego Słońca”.
Nagowie, Naga - sanskr. "węże" (m.), nagi(ni)s (ż.). Bram.-hind. półboskie wężowe istoty i geniusze opiekuńcze ujęć wodnych, jezior, rzek i potoków, zamieszkujący podziemne miasto Bhogowati w Patali. Posłańcy boga Wisznu. Pilnują skarbów wodnych głębin i stoją u bram świątyń jako dawcy płodności. Ich kult sięga czasów przedaryjskich i trwa do dziś. W mitologii hinduizmu występowali jako dawcy płodności, antagoniści słońca. Uważani są za dzieci Kaśjapy i Kadru (córki boga Dakszy). Należą do nich Wasuki, Ananta i Manasa. Naga często pojawiali się jako szkodniki, na przykład wielogłowy wąż Kalija, który był podporządkowany Krysznie. Nie wszystkie nagi były jednak wrogie i niszczycielskie. Wśród królów nag był wielogłowy Wasuki, którego bogowie i demony wykorzystały do kręcenia górą Mandra podczas bicia masła z oceanu. Gdzie indziej opowiadają, że na jego wielu głowach spoczywał świat (kiedy się rusza, powoduje trzęsienie ziemi). Inny Naga, Ananta, jest miejscem wypoczynku Wisznu w okresach między wchłonięciami i emanacjami kosmosu. Naga byli szczególnie wrogo usposobieni wobec Garudy, którego matka Winata, antenatka wszystkich ptaków, była siostrą Kadru. Przedstawiani są jako hybrydy o ludzkich twarzach, wężowych ogonach i zygzakowatych tułowiach kobry. Atrybutami są lotos i lemiesz.
Rakszasa, Rakshasas - sanskr. "szkodzący", ż.: Rakshasis. Bram.-hind. istoty nadprzyrodzone, czasami przyjazne jak jakszowie lub wrogowie bogów jak tytani, albo wrogie ludziom nocne demony. Później identyfikowano je z piśaćami; ich księciem jest Rawana lub Kubera. Wrogowie ludzi, są przeciwieństwem Wisznu w każdym z jego awatarów. Potrafią przyjmować każdą postać, jakiej zapragną. Rakszasa, dzieci rysziego Kaśjapy i Chasy ew. Maharysziego Pulastji, mieszkają w Bhuwarloce lub w Patali. Przedstawiane przeważnie w postaci psów lub ptaków, z wielkimi brzuchami lub przesadnie wychudzone.
Sansara - sanskr. "wędrować, jechać dalej, przepływać". Bram.-hind. nie kończący się cykl istnienia i przemijania, narodzin i śmierci, łańcuch reinkarnacji w którym tkwi każda pojedyncza żywa istota, dopóki nie osiągnie zbawienia (moksza).
Wasuki - bram.-hind. półboski wężowaty stwór, władca nagów w Patali. Jest synem Kaśjapy i Kadru, bratem Ananty i Manasy, odgrywa poważną rolę w awatarach Matsja i Kurma. Kiedyś dewowie i asurowie poruszyli ocean i zrobili z niego pierścień wokół góry Mandara. Na głowach Wasuki spoczywa świat, a kiedy się rusza, trzęsie się ziemia.
Wrytra, Writra - sanskr. "chmura burzowa, zamknięcie". Wed.-bram.-hind. demon suszy, który powstrzymuje deszczową krowę, także duch ciemności, który zasłania światło poznania, oraz demon lenistwa i zimy. Miał wielka moc magiczna. Syn Kaśjapy i Danu jest jednym z Danawów, a więc i asurów. Wrytre, wroga bogów i ludzi, zabił Indra ciskając maczugą. Przedstawiany jest jako smok, wąż lub chmura.
3
atimere