hydrologia.docx

Wezbranie - wysoki stan wody w rzece, który prowadzi do wystąpienia rzeki z brzegów i zalania doliny rzecznej lub Wezbranie
Wzrost stanu wody w rzecze wywołany zwiększonym dopływem wody do koryta lub utrudnionym odpływem.

Niżówka - znaczne obniżenie się stanu wód w ciekach powierzchniowych (rzeki, strumienie), występujące corocznie okresowo, a będące zwykle skutkiem dłuższej suszy. niżówką nazywamy taki stan wody w rzece, który znajduje się poniżej strefy stanów średnich i trwa co najmniej kilkanaście dni.

Podczas niżówki cieki zasilane są z zasobów podziemnych, co prowadzi do obniżenia zwierciadła wód podziemnych. W obszarach suchych i półsuchych oraz na terenach krasowych wiele cieków podczas niżówki zupełnie wysycha.

Stan wody jest to wzniesienie zwierciadła wody w cieku ponad umowny poziom odniesienia (co nie jest równoznaczne z głębokością cieku).

Na podstawie wieloletnich pomiarów można określić charakterystyczny rozkład stanów wody dla danej rzeki w danym miejscu. Wyznacza się wówczas następujące strefy stanów wody:

·         strefę stanów niskich,

·         strefę stanów średnich,

·         strefę stanów wysokich,

·         stan ostrzegawczy,

·         stan alarmowy.

Wodowskaz jest to urządzenie do pomiaru stanów wody. Najczęściej wykorzystywany typ wodowskazu to wodowskaz łatowy.

Rodzaje wodowskazów [edytuj]

·         wodowskaz łatowy

·         wodowskaz palowy

·         wodowskaz pływakowy

·         wodowskaz rejestrujący analogowy (limnigraf analogowy)

·         wodowskaz rejestrujący cyfrowy (limnigraf cyfrowy)

Mediana (zwana też wartością środkową lub drugim kwartylem) to w statystyce wartość cechy w szeregu uporządkowanym, powyżej i poniżej której znajduje się jednakowa liczba obserwacji. Mediana jest kwantylem rzędu 1/2.

·         Aby obliczyć medianę ze zbioru n obserwacji, sortujemy je w kolejności od najmniejszej do największej i numerujemy od 1 do n. Następnie, jeśli n jest nieparzyste, medianą jest wartość obserwacji w środku (czyli obserwacji numer (n+1)/2). Jeśli natomiast n jest parzyste, wynikiem jest średnia arytmetyczna między dwiema środkowymi obserwacjami, czyli obserwacją numer n/2 i obserwacją numer (n/2)+1.

(wartość modalna, moda, wartość najczęstsza)

Bifurkacja
Miejsce, gdzie woda z obszaru źródłowego odpływa w różnych kierunkach lub ciek dzieli się na ramiona prowadzące wodę do różnych dorzeczy.

Bilans wodny
Stanowi porównanie przybytków i ubytków wody, charakteryzuje obieg wody w danej przestrzeni bilansowania (powierzchni zlewni lub jakiejść z góry założonej/przyjętej powierzchni, dla której można porównywać składniki bilansu) i w określonym czasie.

Biuletyn
Biuletyn zawiera analizę i/lub uporządkowane wyniki obserwacji - aktualne, bądź z okresu poprzedzającego (ubiegły dzień lub tydzień) - takich elementów jak: stan wody, przepływ, zjawiska lodowe, sumy opadów, grubość pokrywy śnieżnej, zawartość wody w śniegu itp.

Cień opadowy
Obszar znajdujący się po zawietrznej stronie wzniesienia lub pasma górskiego, gdzie opad "jest znacznie mniejszy" niż po stronie dowietrznej.

Bagna
Obszary powstałe w wyniku zarastania i zatorfienia zbiorników wodnych na terenach nizinnych, płaskich, gdzie płytko zalega warstwa gruntów nieprzepuszczalnych.

Alimentacja
Zasilanie, uzupełnianie zasobów wodnych.

Awantaż
Przewaga.

Denudacja
Przemieszczanie górnej warstwy gruntu (gleby) przez opad, wiatr, spływ powierzchniowy, czasem aż do odsłonięcia skały macierzystej.

Deszczomierz (pluwiometr)
Jest to najprostszy przyrząd do pomiaru opadów.

·  PLUWIOMETR - przyrząd do mierzenia opadów zarówno ciekłych jak i stałych (tzn. śnieg, krupy)

·  OMBROMETR - przyrząd do mierzenia opadów ciekłych.

Dorzecze
Jest obszarem, z którego wody spływają do jednego systemu rzecznego.

Dopływ
Ciek wpadający do większego cieku lub do jeziora.

Ewapotranspiracja (Ev)
Parowanie i transpiracja łącznie.

Fala wezbraniowa
Fala powstająca w korycie rzeki w trakcie wezbrania, mająca wyraźny początek, fazę wznoszenia, punkt kulminacyjny i fazę opadania.

Filtracja (przesączanie)
Ruch wody podziemnej w ośrodkach porowatych i szczelinowatych gruntu (gleby, skały).

Gradient hipsometryczny opadów
Wzrost wysokości opadów miesięcznych i rocznych wraz ze wzniesieniem terenu nad poziomem morza.

Hietogram
Wysokość opadu w określonych przedziałach czasu, w określonym miejscu.

 

Hydrogram
Wykres obrazujący zmienność w czasie stanu wody lub przepływu, a także innych parametrów (np. zmiany stężenia roztworów). W literaturze polskiej pojęcie stosowane głównie w odniesieniu do przepływu wody.

Hydrologia (hydor -woda i logos-slowo)

Nauka zajmująca się badaniem hydrosfery, czyli przestrzeni na Ziemi, w której występuje woda (oceany, morza, rzeki jeziora, lodowce i wieczne śniegi), oraz zjawisk i procesów jakie zachodzą w hydrosferze. Odnosi się do procesów zachodzących w przestrzeni powietrznej - atmosferze, jak i do procesów zachodzących na powierzchni Ziemi (wody płynące i stojące) i wewnątrz skorupy ziemskiej - w litosferze (wody gruntowe).
 

·  Cykl hydrologiczny (obieg wody w przyrodzie)

Zamknięty cykl obiegu wody między atmosferą, hydrosferą i litosferą.
Obieg wody między oceanem, atmosferą i kontynentem nosi nazwę dużego obiegu wody.
Wymiana wody między atmosferą i kontynentem lub między atmosferą i oceanem nazywana jest małym obiegiem wody.

nfiltracja
Proces wchłaniania wody przez grunt, gdzie woda doprowadzana jest poprzez grunt do poziomu horyzontu wodonośnego, czyli poprzez strefę nawietrzoną (aeracji) do strefy nasyconej (saturacji). Intensywność infiltracji zależy od przepuszczalności utworów powierzchniowych i intensywności zasilania (intensywności opadu lub intensywności topnienia pokrywy śnieżnej).

Intensywność opadu (natężenie opadu)
Wysokość opadu przypadająca na jednostkę czasu.

Intercepcja
Zatrzymywanie się opadu na powierzchni roślin, które powoduje, że opad nie osiąga powierzchni gruntu, lecz powraca do atmosfery w wyniku parowania.

Izohiety
Linie łączące punkty na planie zlewni, w których opady zmierzone w ustalonym okresie miały jednakową wysokość.

Izohipsy
Linie na mapie łączące punkty o tej samej wysokości nad poziomem morza.

Izochrony
Linie łączące na mapie punkty, z których woda dopływa do profilu wodowskazowego w tym samym czasie.

Jednostki elementów hydrologicznych i meteorologicznych
Jednostki elementów hydrologicznych i meteorologicznych:
- stan wody [cm],
- przepływ [m3/s, l/s],
- odpływ [mln m3, km3, mm,],
- spływ powierzchniowy [l/s km2, m3/s km2],
- opad [mm, l/m2].

Krzywa częstości
Krzywa określająca związek możliwych wartości zjawiska hydrologicznego z częstością jego występowania.

Limnigraf
Przyrząd do pomiaru i ciągłej rejestracji (zapisów) poziomu wody.

Łata wodowskazowa
Wyskalowana listwa używana do pomiaru stanu wody (poziomu zwierciadła wody) w korycie cieku, zbiorniku, jeziorze itp.

Magazynowanie wody (retencjonowanie)
Gromadzenie wody w zbiornikach powierzchniowych lub podziemnych, w celu późniejszego wykorzystania.

Młynek hydrometryczny
Przyrząd do pomiaru punktowej prędkości wody.

Natężenie opadu
Jest to ilość opadu w milimetrach [mm] w określonym czasie, zazwyczaj w ciągu 1 godziny.
Według Chomicza (1951) opad o natężeniu 5 mm/h to deszcz zwykły, o natężeniu od 5 do 10 mm/h - deszcz silny, o natężeniu od 10 do 45 mm/h - deszcz ulewny a o natężeniu od 45 do 120 mm/h - deszcz nawalny.

Przepływ
Objętość wody przepływającej przez przekrój poprzeczny koryta w jednostce czasu. Wyrażany w [m3/s] i oznaczany literą Q.  Hydrogram: y-stan wody mm x- dzien

Profil wodowskazowy
Profil, w którym dokonywane są obserwacje hydrologiczne i pomiary hydrometryczne.

Profil (przekrój) poprzeczny
Przekrój koryta rzecznego usytuowany prostopadle do głównego kierunku przepływu.

Profil (przekrój) podłużny
Przekrój pionowy koryta wzdłuż jego linii środkowej (nurtu).

Powódź
Wezbranie, w wyniku którego wody rzeki, po przekroczeniu stanu brzegowego lub przerwaniu wałów zalewają dolinę zagrażając ludziom, powodując straty społeczne, ekonomiczne i przyrodnicze.

Podtopienie
Lokalne zalanie terenów w wyniku dużych opadów deszczu, wypełnienia retencji powierzchniowej, spływu wody po powierzchni gruntu lub przesiąkania wałów podczas powodzi.

Parowanie

·  Parowanie terenowe
Ilość wody przenikającej do atmosfery w wyniku procesów fizycznych, fizjologicznych, chemicznych i technologicznych. Wielkość parowania terenowego określana jest w milimetrach warstwy wody wyparowanej z danej powierzchni w jednostce czasu.

·  Parowanie potencjalne
Maksymalna ilość pary wodnej, którą może wchłonąć powietrze atmosferyczne nad określonym obszarem Ziemi.


 

Opad
 

·  Opad atmosferyczny
Produkty kondensacji pary wodnej (ciekłe lub stałe) spadające z chmur na powierzchnię Ziemi. Wyrażony w [l/m2] lub w [mm].
- przelotny - zwykle krótkotrwały i intensywny, pochodzący z chmur konwekcyjnych; charakteryzuje się nagłym rozpoczęciem i zakończeniem oraz dużym i zmiennym natężeniem; wywołany pojedynczym zdarzeniem meteorologicznym; obejmuje zasięgiem zwykle niewielki obszar;
- ciągły - jednostajny i długotrwały, o umiarkowanym natężeniu, obejmujący swym zasięgiem rozległy obszar;
- ulewny - opad o wyjątkowej intensywności i względnie krótkim czasie trwania;

·  Opad punktowy
Opad zmierzony w określonym punkcie.

·  Opad skuteczny (efektywny)
Opad, którego wystąpienie powoduje spływ powierzchniowy w zlewni (wzrost stanu wody w rzekach).

·  Opad średni na obszarze
Wysokość opadów jakie spadły na dany obszar (zlewnię) w określonym czasie, wyrażona średnią wysokością warstwy wody w mm.

Odpływ
Objętość wody odpływającej z danego obszaru w pewnym okresie czasu.

  

·  Odpływ jednostkowy - Natężenie przepływu na jednostkę powierzchni zlewni, w l/s km2.
  

·  Odpływ podziemny - Ilość wody, która odpływa z danego obszaru i zasila drogą podziemną rzeki, zbiorniki i morza.
  

·  Odpływ powierzchniowy - Ilość wody, która po opadach i roztopach dostaje się bezpośrednio do cieków i zbiorników wodnych.

Zlewnia
Część powierzchni terenu zamknięta działem wodnym w dowolnym profilu (np. wodowskazowym, zapory, mostu, ujścia cieku), z którego wody spływają do jednego wspólnego odbiornika (rzeki, jeziora, bagna). W przypadku, gdy zlewnia obejmuje cały system rzeczny, tj. system rzeki głównej i jej dopływów, pojecie zlewni jest równoznaczne z pojęciem dorzecza.

Zlewisko morza
Zespół dorzeczy odprowadzający wody do jednego wspólnego morza.

Zjawiska lodowe
Formy zlodzenia rzeki pojawiające się w fazie zamarzania, trwałej pokrywy lodowej i spływu lodu. Określa się je wizualnie na podstawie wyglądu zewnętrznego. W fazie zamarzania występują: śryż, lepa, lód denny, lód brzegowy i częściowa pokrywa lodowa. Pierwszą fazę zlodzenia kończy trwała i nieruchoma pokrywa lodowa o gładkiej lub nierównej powierzchni, pokrywająca zwierciadło wody na całej szerokości rzeki. Pod stałą pokrywą mogą występować podbitki śryżowe. Trzecią fazę rozpoczyna kruszenie i spływ lodu a formami zlodzenia są tu kra i zator.
  

·  Śryż - lód o strukturze gąbczastej, tworzący się w całej masie przechłodzonej wody. Łącząc się wypływa na powierzchnię tworząc krążki śryżowe, a te z kolei mogą tworzyć pola śryżowe.
  

·  Lepa - śnieg przesiąknięty wodą.
  

·  Lód denny - gąbczasta masa tworząca się na występach dennych i roślinności wodnej. Po osiągnięciu dużych objętości wypływa na powierzchnię, gdzie łącząc się ze śryżem i lepą tworzy lód prądowy (w postaci krążków otoczonych białym wianuszkiem).
  

·  Lód brzegowy - oblodzenie rzeki w linii zwilżonej, rozwijające się od brzegów koryta ku środkowi.
  

·  Częściowa pokrywa lodowa - nierównomierna pokrywa lodowa, będąca następstwem rozwoju lodu brzegowego. Rozciąga się na całej szerokości rzeki lecz ma liczne miejsca niezamarznięte.
  

·  Kra - części popękanej pokrywy lodowej unoszone z prądem rzeki.
  

·  Zator - specyficzna forma zlodz...