PL Wolski C., Typy i odmiany głowy Jana Kazimierza na szelągach koronnych z roku 1660, Biuletyn TPZN 1 2010.pdf

Cezary Wolski, Typy i odmiany głowy Jana Kazimierza na szelągach koronnych

z roku 1660.

Miedziane małe szelągi Jana Kazimierza - boratynki, oficjalnie wybijane w latach 1659-1667 1 należą do

najpopularniejszych typów monet Rzeczypospolitej. Ich ogromna ilość przyczyniła się do występowania

niezliczonych ilości odmian tych monet, które nie zostały dotychczas dokładnie opisane w literaturze

przedmiotu. Warto zaznaczyć, że jednymi z cech wyróżniającymi poszczególne odmiany są, prócz ogólnie

branych pod uwagę w większości katalogów, poszczególne elementy rysunku awersu i rewersu oraz warianty

napisowe.

Jednym z najbardziej rzucających się w oczy elementów rysunku jest głowa/popiersie monarchy. Jak dotąd na

kwestię wielkości tego elementu dokładniej zwrócił uwagę W. Niemirycz w swoich publikacjach na temat

boratynek wyróżniając trzy typy głowy - małą, średnią i dużą ( Polska moneta miedziana w XVII w. ). Inni polscy

autorzy zazwyczaj nie skupiali się na tej części rysunku. Celem niniejszego artykułu jest dokładniejsza próba

zaprezentowania wspomnianej na wstępie różnorodności na przykładzie odmian głowy króla Jana Kazimierza

występujących na boratynkach koronnych z 1660 roku.

Wstępna typologia podzielona została na podstawie trzech podstawowych, łatwo rozpoznawalnych typów

według kryterium rozmiaru, tj. mała, średnia i duża głowa. W dalszej zaś części podział oparty jest na

odmianach w ramach jednego typu. Należy tutaj zwrócić uwagę na fakt, że niektóre odmiany głowy

zakwalifikowano do danego typu na podstawie innych cech niż tylko sam rozmiar głowy. Przyczyną takiego

stanu rzeczy jest występowanie rozmiaru głowy, który można by uznać za typ pośredni między głową średnią a

dużą. Typ ten został przypisany do "dużych" głów, jako że kolejnym czynnikiem jest jego występowanie na

monetach z innymi elementami rysunku, a które w większości przypadków posiadają duża głowę króla.

Analiza typów i odmian głowy króla:

GŁOWA JANA KAZIMIERZA

MAŁA

→

odmiana I

- nos: krótki, zaokrąglony na czubku;

- podbródek: mały;

- szyja: krótka, szersza, zakończona szpicem z prawej strony, z

dodatkowym wystającym puklem włosów z prawej strony;

- kokarda na końcu wieńca: bardzo mała;

- kształt głowy: zbliżony do kwadratu;

→

odmiana II

- nos: krótki, zaokrąglony na czubku;

- podbródek: mały;

- szyja: długa, wąska, zakończona szpicem z prawej strony, z

dodatkowym wystającym puklem włosów z prawej strony;

- kokarda na końcu wieńca: duża, podłużna;

- kształt głowy: zbliżony do kwadratu;

1 Informacja na podstawie zapisków z epoki dotyczących kontraktów z T. L. Boratinim oraz rachunkami mennic szelężnych

z lat 1663-1667. Patrz: Kostrzębski W., Niektóre wiadomości o mennicach koronnych za Jana Kazimierza , [w:] "Wiadomości

Numizmatyczno-Archeologiczne", nr 3 (33) 1897, s. 273-280; Januszonis S., Nieznane rachunki z lat 1663-1667 dotyczące

bicia miedzianych szelągów w mennicach WKL , [w:] "Wiadomości Numzmatyczne", R. XIX 1975, z. 2, s. 96-121 i inne.

→

odmiana III

- nos: krótki, łukowaty, ostro zakończony;

- podbródek: mały;

- szyja: długa, wąska, zakończona szpicem z prawej strony;

- kokarda na końcu wieńca: mała;

- kształt głowy: zbliżony do pionowego prostokąta

ŚREDNIA

odmiana I

→

- nos: krótki, łukowaty;

- podbródek: duży;

- szyja: krótka, szeroka, przypominająca kształtem trapez;

- kokarda na końcu wieńca: brak;

- kształt głowy: zbliżony do kwadratu;

→

odmiana II

- nos: krótki, prosty, zaokrąglony na końcu;

- podbródek: duży

- szyja: wąska, lekko skierowana ukośnie na lewo, zakończona

szpicem z prawej strony, z dodatkowym wystającym puklem

włosów z prawej strony;

- kokarda na końcu wieńca: brak

- kształt głowy: zbliżony do kwadratu

→

odmiana III

- nos: krótki, prosty, ostro zakończony;

- podbródek: duży;

- szyja: szeroka, długa, zakończona z prawej strony poziomym

wydłużonym szpicem, z dodatkowym wystającym puklem

włosów z prawej strony;

- kokarda na końcu wieńca: duża;

- kształt głowy: zbliżony do okręgu

DUŻA

→

odmiana I

- nos: długi, lekko wygięty ku dołowi, ostro zakończony;

- podbródek: duży, półokrągły;

- szyja: szeroka, skierowana ukośnie na lewo zakończona z

prawej strony krótkim szpicem;

- zakończenie szyi: łamane;

- kokardka na końcu wieńca;

- kształt głowy: zbliżony do kwadratu.

→

odmiana II

- nos: długi, lekko wygięty ku dołowi, ostro zakończony;

- podbródek: duży, półokrągły;

- szyja: szeroka, skierowana ukośnie na lewo zakończona z

prawej strony krótkim szpicem;

- zakończenie szyi: łamane;

- kokardka na końcu wieńca

- kształt głowy: zbliżony do pionowego prostokąta

→

odmiana III

- nos: długi, lekko wygięty ku dołowi, ostro zakończony;

- podbródek: duży, półokrągły;

- szyja: szeroka, skierowana ukośnie na lewo zakończona z

prawej strony krótkim szpicem

- zakończenie szyi: proste;

- brak kokardki na końcu wieńca;

- kształt głowy: zbliżony do kwadratu.

→

odmiana IV

- nos: długi, prosty, ostro zakończony;

- podbródek: duży, półokrągły;

- szyja: szeroka, skierowana ukośnie na lewo zakończona z

prawej strony wyraźnie wystającym ku dołowi długim

szpicem;

- zakończenie szyi: proste przechodzące ukośne ku dołowi

przy szpicu;

- kokardka na końcu wieńca;

- kształt głowy: zbliżony do okręgu.

→

odmiana V

- nos: krótki, prosty, ostro zakończony;

- podbródek: średni, półokrągły;

- szyja: szeroka, skierowana ukośnie na lewo zakończona z

prawej strony długim szpicem

- zakończenie szyi: proste;

- kokardka na końcu wieńca;

- kształt głowy: zbliżony do kwadratu.

→

odmiana VI

- nos: krótki, prosty, zaokrąglony na końcu;

- podbródek: duży, kanciasty;

- szyja: szeroka, skierowana ukośnie na lewo zakończona z

prawej strony wyraźnie wystającym długim szpicem;

- zakończenie szyi: łukowate przechodzące w proste przy

szpicu

- kokardka na końcu wieńca;

- kształt głowy: zbliżony do kwadratu.

→

odmiana VII

- nos: krótki, prosty, ostro zakończony;

- podbródek: średni, półokrągły;

- szyja: szeroka, długa, skierowana ukośnie w lewo,

zakończona z prawej strony wyraźnie wystającym grubym

szpicem;

- zakończenie szyi: proste przechodzące w ukośne ku dołowi

przy szpicu;

- kokardka na końcu wieńca;

- kształt głowy: zbliżony do okręgu.

→

odmiana VIII

- nos: długi, prosty, zaokrąglony na końcu;

- podbródek: duży, półokrągły;

- szyja: szeroka, długa, skierowana ukośnie w lewo,

zakończona z prawej strony średniej długości szpicem;

- zakończenie szyi: proste lub łagodnie łamane na całej

długości (w zależności od wariantu);

- kokardka na końcu wieńca;

- kształt głowy: zbliżony do okręgu.

→

odmiana IX

- nos: krótki, prosty, zaokrąglony na końcu;

- podbródek: duży, półokrągły;

- szyja: szeroka, skierowana ukośnie w lewo, zakończona z

prawej strony małym wystającym ku dołowi krótkim

szpicem, kształt szyi przypomina trapez;

- zakończenie szyi: proste lub lekko łamane;

- kokardka na końcu wieńca;

- kształt głowy: zbliżony do okręgu.

→

odmiana X

- nos: długi, prosty, zaokrąglony na końcu;

- podbródek: duży, półokrągły;

- szyja: wąska, skierowana z lewej strony lekko ukośnie,

zakończona z prawej strony małym szpicem w kształcie

trójkąta równobocznego

- zakończenie szyi: proste, przechodzące w łukowate ku

dołowi;

- kokardka na końcu wieńca;

- kształt głowy: zbliżony do okręgu.

→

odmiana XI

- nos: długi, prosty, ostro zakończony;

- podbródek: duży, półokrągły;

- szyja: szeroka, skierowana ukośnie na lewo zakończona z

prawej strony wyraźnie wystającym ku dołowi długim

szpicem;

- zakończenie szyi: łukowate przechodzące w ukośne ku

dołowi przy szpicu;

- brak kokardki na końcu wieńca;

- kształt głowy: zbliżony do okręgu.

→

odmiana XII

- nos: długi, prosty, zaokrąglony na końcu;

- podbródek: duży, półokrągły;

- szyja: szeroka, skierowana lekko ukośnie na lewo

zakończona z prawej strony wyraźnie wystającym ku dołowi

długim szpicem;

- zakończenie szyi: półokrągłe, skierowane dalej ku górze,

następnie przechodzące w ukośne ku dołowi przy szpicu;

- brak kokardki na końcu wieńca;

- kształt głowy: zbliżony do okręgu.

→

odmiana XIII

- nos: długi, prosty, zaokrąglony na końcu;

- podbródek: duży, półokrągły;

- szyja: wąska, zakończona z prawej strony małym szpicem;

- zakończenie szyi: łukowate;

- kokardka na końcu wieńca;

- kształt głowy: zbliżony do okręgu.

Fot. Allegro

→

odmiana XIV

- nos: długi, zaokrąglony na końcu;

- podbródek: średni, kanciasty;

- szyja: węższa, lekko skierowana ukośnie na lewo

zakończona z prawej strony wyraźnie wystającym ku dołowi

długim szpicem, z dodatkowym wystającym puklem włosów

z prawej strony;

- zakończenie szyi: łukowate do dołu, przechodzące lekko ku

górze przy szpicu;

- brak kokardki na końcu wieńca;

- kształt głowy: zbliżony do pionowego prostokąta.

Fot. M. Kordyś

→

odmiana XV

- nos: średni, zaokrąglony lub ostry na końcu (w zależności od

wariantu);

- podbródek: duży, półokrągły;

- szyja: wąska, z widocznym jabłkiem Adama, zakończona z

prawej strony poziomym wydłużonym szpicem;

- brak kokardki na końcu wieńca;

- kształt głowy: zbliżony do pionowego prostokąta.

→

odmiana XVI

- nos: średni, zaokrąglony na końcu;

- podbródek: duży, półokrągły;

- szyja: szeroka, skierowana mocno ukośnie na lewo

zakończona z prawej strony opadającym ku dołowi grubym

szpicem;

- zakończenie szyi: półokrągłe, skierowane dalej ku górze,

następnie przechodzące ukośne ku dołowi przy szpicu;

- brak kokardki na końcu wieńca; zamiast niej pojedyńcze

pasmo włosów opadające w dół;

- kształt głowy: zbliżony do okręgu.

→

odmiana XVII

- nos: krótki, prosty, lekko zaokrąglony na końcu;

- podbródek: średni, wyraźnie zarysowany, w kształcie

trójkąta;

- szyja: szeroka, skierowana mocno ukośnie na lewo

zakończona z prawej strony opadającym ku dołowi cienkim,

ostrym szpicem;

- zakończenie szyi: łukowate w trzech miejscach następnie

skierowane ukośne ku dołowi przy szpicu;

- brak kokardki na końcu wieńca;

- kształt głowy: zbliżony do okręgu.

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: