MIĘDZYNARODOWE  STOSUNKI  GOSPODARCZE

Pytania egzaminacyjne

1.      Definicja MPP i czynniki kształtujące MPP.

MPP jest zjawiskiem historycznym i stanowi szczególną formę ewolucji społecznego      podziału pracy dokonującego się między podmiotami prowadzącymi działalność gospodarczą w obrębie różnych organizacji państwowych.

CZYNNIKI  KSZTAŁTUJĄCE:

v       wewnętrzne (związane ze specyficznymi właściwościami gospodarek konkretnych krajów)

§          warunki naturalne

-          położenie

-          klimat

-          zasoby naturalne

-          warunki glebowe

-          czynniki demograficzne

§         

osiągnięty poziom rozwoju                          

                                                          warunki  nabyte

§         

struktura gospodarcza                         

                                                       - zasoby kapitałowe

                                                       - stan infrastruktury

                                                       - nowoczesność

                                                       - rozwój instytucjonalności

§          postęp techniczny  i  czynniki systemowe     ( wpływają na miejsce kraju w MPP poprzez określenie celów i kierunków jego rozwoju społeczno-gospodarczego oraz warunków ich osiągania )

§          zdarzenia i sytuacje nieprzewidywalne  ( nie podlegają regułą ekonomii ! )

-          wojny

-          klęski żywiołowe

-          zaburzenia społeczne

v       zewnętrzne  -  stanowią efekt rozwoju MPP wynikający z przekształceń strukturalnych w gospodarce światowej jako całości – mają istotne znaczenie dla krajów rozwijających się

MPP zaistniał dopiero wtedy, gdy proces społecznego podziału pracy w poszczególnych krajach osiągnął poziom przy którym asortymentowy i ilościowy wzrost produkcji przekroczył chłonności rynków narodowych.

Przyczyny powstania MPP:

-          pojawienie się trwałych nadwyżek pracy

-          stworzenie możliwości przemieszczania się wzrastającej ilości towarów na znaczne odległości (infrastruktura organizacyjno-ekonomiczna i techniczna; rozwój techniki)

Główną siłą napędową MPP jest rozwój techniki i technologii.

2.   Struktura tradycyjnego MPP i jej skutki.

Na tradycyjny MPP złożyły się:

-          rewolucja przemysłowa i transportowa w XIX wieku

-          rozwój systemu kolonialnego dzielącego świat na terytoria zależne od mocarstw kolonialnych

-          wywóz kapitału z krajów rozwiniętych do krajów zależnych

-          migracje ludności, odbywające się z jednej strony z krajów kolonizatorów do kolonii, gdzie przemieszczały się grupy pracowników wysoko wykwalifikowanych i nadzoru, a z drugiej  - z kolonii do rozwiniętych państw korzystających z taniej siły roboczej

-          polityka mocarstw kolonialnych dążących do umocnienia wpływów gospodarczych i zależności politycznej

Skutki tradycyjnego MPP:

-          dalsza intensyfikacja podziału pracy i handlu światowego

-          wzrost zapotrzebowania na siłę roboczą  (co powodowało migrację ludności do miast)

-          wzrost zapotrzebowania na żywność

-          wzrost produkcji roślin przemysłowych

-          wzrost importu żywności

-          zmiana struktury produkcji w wielu krajach co wywołało wzrost obrotów w handlu międzynarodowym

-          wzrost produkcji przemysłowej kosztem produkcji rolnej

3.    Określenie gospodarki światowej i rynku światowego.

Gospodarka światowa – jest to system trwałych połączeń ekonomicznych włączających gospodarki narodowe poszczególnych krajów do procesów produkcji i wymiany o zasięgu globalnym.

Zasięg i intensywność tych powiązań ulegają ewolucji wraz z postępem technicznym.

System gospodarki światowej zapoczątkowany został powstaniem systemu gospodarki europejskiej  na przełomie XV / XVI wieku. Komplementarność potencjałów ekonomicznych krajów Europy Zachodniej i Środ-wsch. przyczyniła się do powstania asymetrycznej współzależności Europy Środ-wsch. do zachodnioeuropejskich rynków zbytu. W czasie ekspansji ekonomicznej mocarstw europejskich współzależność ta rozszerzyła się na pozostałe kontynenty. Efektem tego było włączenie się półkuli zachodniej (Ameryka Pn i Pd, Azja) a później innych części świata do gospodarki światowej.

Rynek światowy – został ukształtowany w II połowie XIX wieku, kiedy pojawił się typ powiązań gospodarczych między krajami noszący nazwę tradycyjnego MPP. Wytworzył się on w okresie upowszechniania produkcji maszynowej i wprowadzenia nowoczesnych środków transportu (XVII/XIX). W tym czasie świat podzielił się na nieliczną grupę krajów rozwiniętych gospodarczo i pozostałe regiony stanowiące zaplecze surowcowo-żywnościowe oraz rynki zbytu.

Struktura gospodarki światowej:

-          kraje rozwinięte  (Europa Zach., USA, Japonia, Kanada, RPA, Izrael, Nawa Zelandia)

-          kraje rozwijające się (Azji – Ameryki Łacińskiej – Afryki )

-          kraje Europy Środkowo-wschodniej

4.  Teoria  kosztów  komparatywnych  D. Ricardo  i  jej  ewolucja.

Teoria kosztów komparatywnych zastała sformułowana przez D. Ricardo, a rozwinięta przez J.S. Milla – przez korzyści komparatywne należy rozumieć, że wymiana międzynarodowa jest możliwa i korzystna dla dwóch krajów nie tylko wtedy, gdy istnieje bezwzględna różnica w kosztach wytwarzania tzn. w jednym kraju są tańsze jedne towary, a inne w drugim, ale również wtedy, gdy koszty produkcji wszystkich towarów w kraju są wyższe niż w drugim. Wystarczy, aby istniała pewna różnica między kosztami względnymi tych towarów w każdym kraju.

Portugalia   – specjalizacja w produkcji wina.

Anglia          – specjalizacja w produkcji sukna.

Roboczogodziny przeznaczone na specjalizacyjną produkcję, a więc zachodzić będzie wymiana międzynarodowa.

Zasada kosztów względnych – zgodnie z tą zasadą w warunkach dysponowania przez kraj A absolutną przewagą nad krajem B w produkcji różnych dóbr. Kraj A powinien się specjalizować w produkcji i eksporcie tego towaru, który może wyprodukować stosunkowo taniej niż kraj B, to jest towaru w przypadku, którego jego przewaga mierzona kosztami nad krajem B jest stosunkowo największa. Jednocześnie kraj B powinien się specjalizować w produkcji i eksporcie towaru, w przypadku którego podobnie mierzone jego niekorzystne sytuacje ujawniania się stosunkowo w najmniejszym stopniu. 

Nie chodzi o odmienne koszty tego samego towaru w krajach dokonujących wymiany, ale o koszty w każdym kraju poszczególnych towarów będących przedmiotem wymiany.

Klasyczna teoria korzyści komparatywnych miała stanowić rozważanie dwóch zagadnień:

-          wartości międzynarodowej,

-          korzyści z wymiany międzynarodowej.

Stanowiła ona ważny argument za polityką wolnego handlu. Zalety teorii korzyści komparatywnych polegają na tym, że podstawą analizy są relacje stosunków wymiennych a te ostatnie określane są przez relacje nakładów pracy.

Od tego punktu wyjściowego powstały dwie linie rozumowania w rozwoju nauki o międzynarodowych stosunkach ekonomicznych.

Pierwsza linia rozumowania – zapoczątkowana przez J.S. Mill’a polega na odchodzeniu od warunków produkcji i uwzględnieniu w coraz większym stopniu czynników czysto rynkowych.

Druga linia rozumowania – mówi, że czynnikami określającymi wartość międzynarodową są warunki produkcji.

Obydwa te kierunki prowadziły do odejścia od podstawowej tezy.

Ricardo i Mill sądzili, że teoria wartości mająca zastosowania na rynku wewnętrznym nie nadaje się do analizy wartości międzynarodowej.

Teorię kosztów komparatywnych można sprowadzić do dwóch punktów:

-          ustalenie relacji między kosztami poszczególnych produktów wewnątrz każdego kraju,

-          należy porównać te relacje z innymi krajami.

Uzupełnienia teorii kosztów komparatywnych Davida Ricarda dokonał J.S. Mill. Określił stosunek wg, którego odbywać się będzie wymiana wskazując, jakie ilości własnych towarów każdy z krajów odstąpi w zamian za pożądanie ilości towaru drugiego kraju. Schemat Ricardo uzupełnił równaniami wzajemnego popytu, czyli teorii wartości międzynarodowej. Uważał on, że podaż kraju jest wynikiem popytu na inny towar.

W ostatecznym rachunku stosunek wymienny zależeć będzie od stosunku między popytem obydwu krajów dokonujących wymiany a więc od ich wzajemnego popytu. Wartość towaru zagranicznego w danym kraju zależy od ilości towaru krajowego, jaką należy w zamian odstąpić krajowi zagranicznemu.

Teoria kosztów komparatywnych opiera się na trzech przesłankach:

-          zakłada ona przede wszystkim doskonałą przenośność czynników produkcji wewnątrz danego kraju oraz przenośność niepełną względnie jej brak w skali międzynarodowej czyli pomiędzy poszczególnymi krajami,

-          całość teorii opiera się na założeniu wymiany naturalnej czyli wymiany towar za towar,

-          stanowi próbę stworzenia specjalnej teorii wartości międzynarodowej niezależnej od teorii wartości krajowej.

W ujęciu klasycznym teoria wartości krajowej opiera się na kosztach produkcji towarów. Wartość międzynarodową wyznaczać będą natomiast nie koszty absolutne, ale stosunki między tymi kosztami.

Ewolucja teorii korzyści komparatywnych

Współczesna teoria kosztów komparatywnych i wynikająca z niej teoria wartości międzynarodowej ukształtowała się na tej podstawie postaci teorii korzyści komparatywnych, jaką nadał jej John Stewart Mill.

              Ewolucja teorii korzyści komparatywnych idzie w dwóch kierunkach:

pierwszy – reprezentowany jest przez szkołę neoklasyczną Marshall, Harrod, Viner.

                  Przyjmuje zmodyfikowaną wersję klasycznej koncepcji kosztów realnych, ale uwzględnia zarówno koszty pracy jak i kapitału.

                  Kierunek ten wprowadził analizę kształtowania się popytu na rynku międzynarodowym oraz graficzne metody jej prezentacji.

drugi –    reprezentowany przez przedstawicieli matematycznej szkoły równowagi ogólnej   Pareto, Ohlin, Samuelson, Leontief.

                  Kierunek ten podkreśla konieczność całkowitego oderwania się od koncepcji kosztów realnych, bądź ujmowanych w kategoriach obiektywnych /nakłady pracy/ bądź też subiektywnych.

Rachunek kosztów i korzyści komparatywnych w wymianie międzynarodowej powinien opierać się na pieniężnych, rynkowych cenach czynników produkcji.

Następcą Mill’a w analizie teorii wartości międzynarodowej był Marshall. Rozwinął on zwłaszcza analizę Mill’a dotyczącą wzajemnego popytu na dobra importowane uważając, że jest to zasadniczy czynnik określającą międzynarodową stopę wymiany.

Marshall rozszerzył analizę elastyczności wzajemnego popytu. Stwierdził, że najkorzystniejszy stosunek wymienny w handlu międzynarodowym (zagranicznym) uzyskują te kraje, które zgłaszają stosunkowo niewielki popyt na dobra importowane. Wg takiego stanowiska popyt kraju bogatego jest bardziej znacznie elastyczny.

Podstawową wadą Marshall’a było to, że koncentrował się wyłącznie na relacjach wzajemnego popytu i pomijał różnice w kosztach wytwarzania. Z drugiej strony należy zauważyć, że Marshall uwzględniał czynniki leżące po stronie podaży. Twierdził, że podaż kraju bogatego jest bardziej elastyczna niż kraju biednego.

Ricardo, Mill a następnie, Marshall wprowadzili analizę wymiany międzynarodowej przy założeniu istnienia gospodarki bezpieniężnej. Na znaczenie czynnika pieniężnego zwrócił uwagę P. Nogaro, a zwłaszcza F.W. Taussig. Podkreślali oni, że istotny wpływ na kształtowanie się stosunku wymiennego i podział korzyści mają względne dochody pieniężne w poszczególnych krajach. Uwzględniona została relacja płac do wydajności.

Pojawiły się także tendencje do modyfikacji teorii korzyści komparatywnych. Uważano, że należy zerwać z odrębną teorią wartości i ceny międzynarodowej i zastosować zasady ogólnej teorii ekonomii, która utożsamia wartość z ceną.

Nowoczesna wersja teorii kosztów komparatywnych i wartości międzynarodowej stanowi pewną syntezę teorii: Ohlin’a, Marshall’a. oraz Haberler’a.

Obrony teorii kosztów komparatywnych podjął się też Taussig i Viner a w ostatnich czasach Leontief.

Teoria korzyści komparatywnych stanowi zasadę racjonalnego gospodarowania w warunkach niepełnej przenośności czynników wytwarzania w skali międzynarodowej.

5.  Popyt  i  podaż  w  teorii  handlu  międzynarodowego.

Zależność między zmianą podaży, popytu i ceny jest tego rodzaju, że rozmiary popytu na rynku światowym zmieniają się na ogół w kierunku odwrotnym niż cena. Natomiast ilość towarów dostarczane na rynek czyli podaż zmieniają się na ogół w tym samym kierunku co cena.

Popyt zazwyczaj rośnie ze spadkiem cen i spada ze wzrostem cen natomiast podaż rośnie ze wzrostem cen i spada ze spadkiem cen. Popyt jest zazwyczaj malejącą funkcją ceny (krzywa opada na wykresie w prawo) natomiast podaż jest rosnącą funkcją ceny (krzywa unosi się ku górze). Punkt przecięcia się krzywych popytu (D) i podaży (S) wyznacza cena równowagi na rynku.

Zależność między popytem, podażą i ceną jest zależnością odwracalną tzn. cena jest funkcją popytu przy danej podaży oraz cena jest funkcją podaży przy danym popycie. Zależność jest tego rodzaju, że ceny wykazują tendencje wzrostu ze wzrostem popytu przy nie zmienionej podaży i tendencję spadkową ze wzrostem podaży przy nie zmienionym popycie.

       D,S                                       S                 P                                          S

                            R                                                     R

                                           D                                                                D

                                           P                                                                 D,S

      D=f(P)        S=f(P)                                        P=f(-1)D         P=f(-1)S

D- popyt

S- podaż

P- cena światowa

R- równowaga

6.  Czynniki   określające   relację  popytu,   podaży   i   cen  towarów

      surowcowo-rolnych  na  rynku  światowym.

...