Umowa w codzienności dziecka.pdf

w codziennoÊci

dziecka

Obok wielu czynników,

takich jak nakazy, zakazy,

normy, autorytety, proÊby,

sugestie, niewàtpliwie

wa˝nym regulatorem

zachowania w ˝yciu

codziennym jest umowa.

Dotykanie Êwiata

W uj´ciu socjologicznym codziennoÊci doÊç

wyraênie akcentowany jest czas teraêniejszy

i przestrzeƒ „dotykalna”. Sà to wa˝ne impli-

kacje dla pedagogicznych studiów i analiz

nad doÊwiadczaniem Êwiata przez dziecko. Je-

go codziennoÊç jest „dotykaniem” Êwiata

w czasie teraêniejszym. Jest subiektywnym do-

Êwiadczaniem obiektywnych zjawisk ale tak˝e

subiektywnych zachowaƒ innych ludzi.

Dzieje si´ to w przestrzeni spo∏ecznej – ro-

dzinnej i pozarodzinnej, publicznej 4 . Przestrzeƒ

rodzinna dostarcza dziecku informacji o:

C odziennoÊç definiowana jest ró˝nie 1 ,

Agnieszka Olczak

w zale˝noÊci od dyscypliny nauki oraz

dziedziny ˝ycia. W rozwa˝aniach dotyczàcych

specyfiki codziennoÊci dzieci najbardziej przy-

datnà wydaje si´ propozycja B. Smoliƒskiej-

-Theiss, w której wyeksponowane zosta∏y cechy

najszerzej przystajàce do potrzeb rozwojowych

ma∏ego cz∏owieka zwiàzanych z wchodzeniem

do grupy spo∏ecznej. Przez codziennoÊç autor-

ka rozumie przestrzeƒ spo∏ecznà, w której jed-

nostka stale przebywa i porusza si´ 2 . W prze-

strzeni tej cz∏owiek czuje si´ bezpiecznie.

Podobne podejÊcie spotykamy u M. Szysz-

kowskiej, która z pozycji filozofa dodaje

wartoÊç subiektywnego doÊwiadczania prze-

strzeni kulturowej 3 . Obok wi´c przestrzeni

spo∏ecznej codziennoÊç tworzy tak˝e prze-

strzeƒ aksjologiczna (w∏asna i poza-w∏asna).

1 Artyku∏ jest skróconà i zmodyfikowanà wersjà

wystàpienia na seminarium na temat CodziennoÊç

dziecka zorganizowanym przez prof. dr hab. Danut´

Waloszek, które odby∏o si´ 16 maja 2003 roku

w PWSZ w Gorzowie Wielkopolskim.

2 B. Smoliƒska-Theiss, Dzieciƒstwo w ma∏ym mieÊcie ,

Warszawa 1993, s. 119, por. M. Dzi´gielewska, Teorie

˝ycia codziennego – poszukiwanie znaczeƒ , [w:] Eduka-

cja a ˝ycie codzienne , red. A. Radziewicz-Winnicki,

Katowice 2002, Wydawnictwo UÂ, tom. 1, s. 31.

3 M. Szyszkowska, Twórcze niepokoje codziennoÊci ,

¸ódê 1985, por. E. Bielska, Fenomenologiczne oraz

funkcjonalistyczne konteksty codziennoÊci a koncepcja

kreatywnoÊci jednostki jako postulat edukacyjny w sytu-

acji zmiany spo∏ecznej , [w:] Edukacja a ˝ycie codzienne ,

op. cit., tom 1, s. 69.

4 J. Zwiernik, Ró˝ne wymiary dzieci´cej codziennoÊci ,

[w:] Nowe stulecie dziecku , red. D. Waloszek, Zielo-

na Góra 2001, Wydawnictwo ODN, s. 161.

[ ]

˚ycie Szko∏y

Umowa

rodzicach – ich zachowaniu, pracy, sposo-

bach komunikowania si´ z innymi;

rodzeƒstwie – umiej´tnoÊciach, zdolno-

Êciach, zainteresowaniach;

domu – co dziecku w nim wolno, a czego

nie, jak si´ sp´dza wolny czas, z kim si´

spotyka rodzina;

krewnych – kim sà, gdzie mieszkajà;

sprawach bytowych rodziny – na co rodzi-

n´ staç, w jakich warunkach mieszka, jaki

jest stosunek rodziny do pieni´dzy.

Przestrzeƒ publicznà tworzà natomiast:

grupa rówieÊnicza – bardzo wa˝na ju˝

w 4, 5 r. ˝. kiedy dziecko otwiera si´ na ró-

wieÊników, odkrywa, ˝e inni mogà byç

partnerami w zabawie, ˝e wspólna zabawa

mo˝e byç ciekawsza, bardziej atrakcyjna;

otoczenie przydomowe – plac zabaw, oko-

lice domu, przedszkola czy szko∏y;

przedszkole, a póêniej szko∏a – jako budy-

nek i jako wspólnota ludzi.

Dodaç trzeba, ˝e na codziennoÊç dziecka,

obok wskazanych obszarów, sk∏ada si´ tak˝e

przestrzeƒ wirtualna – telewizyjna, kompute-

rowa, internetowa, która z zupe∏nie marginal-

nej jeszcze do niedawna przeistoczy∏a si´

w dominujàcà. Coraz bardziej zape∏nia prze-

strzeƒ rodzinnà, a tak˝e coraz szerzej eduka-

cyjnà, coraz cz´Êciej te˝ zast´puje kontakty

z rodzinà (zbyt zapracowanà, zaj´tà), z rówie-

Ênikami, którzy przegrywajà w rywalizacji

z nowà grà czy programem komputerowym.

Obowiàzuje zawarta mi´dzy nami umowa

Niewàtpliwie wa˝nym regulatorem zacho-

wania w ˝yciu codziennym jest umowa. Jest ona

ustnym lub pisemnym ustaleniem wspólnego

stanowiska, uj´tym w formie zdania oznajmujà-

cego (najcz´Êciej jest to zdanie twierdzàce, rza-

dziej przeczàce), obowiàzujàcym czasowo i po-

rzàdkujàcym zachowanie grupy i poszczegól-

nych jej cz∏onków w okreÊlonych sytuacjach.

Umowa wywodzi si´ i pozostaje zgodna z ogól-

nie przyj´tymi normami i zasadami, ale odnosi

si´ do dzia∏aƒ tu i teraz i uzale˝niona jest dodat-

kowo od kontekstu, w którym zosta∏a zawarta.

Codziennie doroÊli (zarówno nauczyciel,

jak i rodzice) zawierajà z dzieckiem wiele

umów. Ono samo bywa te˝ inicjatorem zawie-

rania umów z rówieÊnikami.

Umowy doros∏ego z dzieckiem w prze-

strzeni rodzinnej dotyczà mi´dzy innymi:

CodziennoÊç zorganizowana

Im bardziej codziennoÊç jest zorganizowa-

na przez zrównowa˝enie elementów prze-

strzeni spo∏ecznej i czasu (tu i teraz), tym ∏a-

twiej dziecku zrozumieç sens zachowaƒ spo-

∏ecznych i stosowaç je we w∏asnych planach

dzia∏ania. Dobrze zorganizowana codzien-

noÊç pozostawia w umyÊle dziecka Êlady 5 , któ-

re na d∏ugo b´dà stanowi∏y odniesienie

do wszelkich zachowaƒ w otoczeniu. B´dzie

„wdrukowywa∏a” zachowania po˝àdane spo-

∏ecznie, poprawne sposoby porozumiewania

si´ z ludêmi, b´dzie uczy∏a kultury, tolerancji

i wra˝liwoÊci.

5 Por. T. Tomaszewski, Âlady i wzorce , Warszawa

1984, WSiP, s. 14–15.

1/2005

11 11

[ ]

wyjÊcia na podwórko, na spacer – s∏ucha-

nia poleceƒ nauczyciela, uwa˝nego prze-

chodzenia przez jezdni´;

zabaw dzieci i wykonywania ró˝nego typu

zadaƒ (w tym zadaƒ szkolnych).

Czy pami´tasz o naszej umowie?

Dzia∏anie w grupie

Poprzez zawieranà umow´ dziecko uczy si´

funkcjonowania w grupie spo∏ecznej, odkrywa,

˝e inni te˝ majà prawa jak ono, ˝e jego potrze-

by nie sà najwa˝niejsze. Wyzbywa si´ egocen-

tryzmu, uczàc si´, ˝e je˝eli ja chc´ coÊ powie-

dzieç, to musz´ pozwoliç, by wypowiedzieli si´

równie˝ inni. Poprzez stosowanie umowy do-

ros∏y uczy dzieci po˝àdanych zachowaƒ, takich

jak: kompromis, wspó∏decydowanie, toleran-

cja, szacunek dla innych, a nade wszystko ak-

tywnoÊç i partycypacja w ˝yciu wspólnoty.

Dobrze zorganizowana codziennoÊç

w przedszkolu mo˝e wspieraç dziecko w har-

monijnym, wielostronnym rozwoju, uczyç

funkcjonowania spo∏ecznego, aktywnej posta-

wy wobec powierzonych obowiàzków, rzetel-

noÊci w ich wykonywaniu oraz odpowiedzial-

noÊci za jakoÊç w∏asnej pracy. Stanowi wi´c

przygotowanie do optymalnego funkcjonowa-

nia w rzeczywistoÊci szkolnej, w której dziecko,

ju˝ na starcie, ma szans´ skutecznego funkcjo-

nowania w grupie rówieÊniczej, budowania

pozytywnych kontaktów z rówieÊnikami i na-

uczycielem. Umowa mo˝e wi´c byç Êrodkiem

wspierajàcym je w ∏agodnym wchodzeniu w sy-

tuacje spo∏eczne i edukacyjne.

podzia∏u obowiàzków w domu;

zachowania w rodzinie, w tym te˝ w obec-

noÊci goÊci – nieprzeszkadzania innym

w rozmowie, kulturalnego zwracania si´

do siebie, u˝ywania zwrotów grzecznoÊcio-

wych, sprzàtania po sobie;

czasu sp´dzanego poza domem – z kim,

gdzie i jak d∏ugo;

sposobów sp´dzania wolnego czasu –

wspólnych wyjÊç, wyjazdów, wspólnych

gier i zabaw.

posi∏ków – co rodzina zje, kto pomo˝e

w przygotowaniu posi∏ku.

W przestrzeni publicznej (przedszkolnej,

szkolnej) zestaw zawieranych umów wyraênie

si´ poszerza. Mogà one dotyczyç bardzo wie-

lu sytuacji. Przyk∏adowo:

zachowania w sali i innych pomieszcze-

niach – zachowania porzàdku, spokoju,

szacunku dla pracy innych;

DoroÊli zawierajà z dzieckiem wiele umów.

Ono zaÊ bywa inicjatorem zawierania

umów z rówieÊnikami.

Pomi´dzy wolnoÊcià a powinnoÊcià

Umowa stanowi po∏àczenie dwu obszarów

funkcjonowania cz∏owieka – wolnoÊci i powin-

noÊci. Pomaga w uczeniu si´ przestrzegania

w∏asnych praw i obowiàzków. Ju˝ w przed-

szkolu nauczyciel wprowadza umowy, uczàc

dzieci przestrzegania norm i zasad obowiàzu-

jàcych w danym spo∏eczeƒstwie.

Takie wychowanie przygotowuje dziecko

do skutecznego funkcjonowania w rzeczywi-

stoÊci szkolnej. Umowy zawsze sà oparte

z jednej strony na powinnoÊci, nakazie, okre-

Êlonych wymaganiach – mogà mobilizowaç

zachowania wzgl´dem nauczycieli i rówie-

Êników – kultury, u˝ywania zwrotów grzecz-

noÊciowych, s∏uchania i rozmawiania;

utrzymywania porzàdku w sali, szafkach,

szatni – ka˝dy sprzàta po sobie, ka˝da za-

bawka ma swoje miejsce;

organizacji miejsca pracy i zabawy – ka˝dy

samodzielnie przygotowuje sobie miejsce

do pracy i dba o ∏ad po jej zakoƒczeniu;

[ ]

˚ycie Szko∏y

Codziennie zawieramy ze sobà wiele umów

Problem do rozwa˝enia

Problemem w pracy nauczyciela, zw∏aszcza

m∏odego, jest utrzymanie ∏adu w sali, dyscypli-

ny, stworzenie optymalnych warunków do na-

uki. Nauczyciel, który nie chce tego czyniç

w sposób autorytarny, nakazowy, ma do dyspo-

zycji kilka sposobów: proÊba, zach´ta, mobili-

zacja, stosowanie nagród, pochwa∏. W t´ kafe-

teri´ doskonale wpisuje si´ umowa. ¸àczy ona

bowiem obowiàzek dziecka z mo˝liwoÊcià wy-

kazania si´ kreatywnoÊcià. ¸àczy oczekiwania

nauczyciela z prawem dziecka do samostano-

wienia. I choç nauczyciel nie stosuje budzàcych

strach w uczniu metod nauczania 6 , mobilizuje

go do okreÊlonego zachowania, inspiruje

do wysi∏ku i dà˝enia do jak najlepszego efektu

w∏asnej pracy. Umawiajàc si´ z dzieckiem, ˝e

z wielu propozycji zadaƒ do wykonania mo˝e

wykonaç przynajmniej dwie oferty, ale za to

wykonaç je najlepiej jak potrafi, dowolnà tech-

nikà, w dogodnym czasie, pami´tajàc o tym, ˝e

z najlepszych prac zrobiona zostanie wystawa

bàdê dziecko zdob´dzie pochwa∏´ nauczyciela

oraz uznanie kolegów i kole˝anek – motywu-

jemy je do mo˝liwie najlepszego wykonania

dziecko do okreÊlonego post´powania, opty-

malnego wywiàzywania si´ ze swych obowiàz-

ków szkolnych. ZaÊ fakt, ˝e sà ustalane wspól-

nie, zawierajà w sobie równie˝ element

wolnoÊci, swobody i samostanowienia.

Umowa jest wyznaczeniem wyraênych

wskazówek dla zachowania dziecka.

Tak rozumiana umowa jest wyrazem

równowagi pomi´dzy wolnoÊcià a powinno-

Êcià. W edukacji zawsze chodzi o to, by stoso-

wane Êrodki nios∏y ÊciÊle okreÊlony zysk edu-

kacyjny – tak te˝ jest przy zastosowaniu umo-

wy spo∏ecznej jako Êrodka wychowania. Dla

nauczyciela b´dà to po˝àdane – z wychowaw-

czego punktu widzenia – zachowania dziecka.

Dla dziecka natomiast korzyÊcià b´dzie jasne

usytuowanie go w sytuacji edukacyjnej – b´-

dzie regulatorem jego post´powania, ale nie

tylko ograniczajàcym jego zachowanie lecz

równie˝ wsparciem go w poznawaniu Êwiata

oraz nowych sytuacji spo∏ecznych. Umowa

jest wyznaczeniem wyraênych wskazówek dla

zachowania dziecka, nakreÊleniem pola do-

zwolonej swobody i samodzielnoÊci i jedno-

czeÊnie pola pewnych po˝àdanych zachowaƒ,

dzia∏aƒ czy powinnoÊci.

6 S. Mieszalski, O przymusie i dyscyplinie w klasie

szkolnej , Warszawa 1997, WSiP, s. 85.

1/2005

1313 13

[ ]

zadania. Wa˝ne jest jednak to, by nauczyciel

dostrzega∏ nie tylko efekt pracy, ale te˝ w∏o˝o-

ny w t´ prac´ wysi∏ek.

Mo˝na umówiç si´ równie˝, ˝e po staran-

nym wykonaniu zadania zaproponowanego

przez nauczyciela dzieci b´dà mog∏y wybraç

zabaw´, którà lubià, i wspólnie z nauczycie-

lem pobawiç si´ w nià lub zaÊpiewaç ulubionà

piosenk´. Mo˝liwa jest te˝ umowa, ˝e osoba,

która wykona poprawnie i starannie wybrane

zadanie, mo˝e zaproponowaç, u∏o˝yç, wybraç

nast´pne zadanie dla ca∏ej klasy. Uczy to po-

dejmowania decyzji oraz odpowiedzialnoÊci.

zadaƒ z czterech propozycji nauczyciela, musi

iÊç w parze z uczeniem odpowiedzialnoÊci

i ponoszenia konsekwencji w∏asnych dzia∏aƒ

i wyborów. Zaczynajàc od elementarnych,

prostych wyborów w codziennym dzia∏aniu

dziecka, przygotowujemy je do dokonywania

w przysz∏oÊci wyborów trudnych i z∏o˝onych.

W edukacji najm∏odszych cz´sto zapomina-

my, ˝e tak samo, jak odpowiedzialnoÊci, sumien-

noÊci, porzàdku, kultury musimy uczyç dzieci

tak˝e aktywnej postawy wobec problemów, wol-

noÊci, podejmowania samodzielnych decyzji.

Umowa godzi te obszary, wpisuje si´ pomi´dzy

wolnoÊç a powinnoÊç cz∏owieka. W tym bowiem

obszarze funkcjonujemy przez ca∏e ˝ycie.

Umowa jest wyznaczeniem wyraênyc h

wskazówek dla zachowania dziecka,

nakreÊleniem pola dozwolonej

swobody i samodzielnoÊci, a jednocze Ênie

pola pewnych po˝àdanych zachowaƒ,

dzia∏aƒ czy powinnoÊci.

Trzeba podejmowaç decyzje

Umowa jest regulatorem ˝ycia spo∏ecznego,

w tym te˝ w grupie przedszkolnej i póêniej

szkolnej. Mo˝e porzàdkowaç wiele sytuacji ˝y-

cia codziennego, a wspólnie ustalony przez

dziecko i doros∏ego sposób post´powania

w konkretnej sytuacji daje dziecku jasnà infor-

macj´ o tym, czego si´ od niego oczekuje,

wska˝e drog´ i wyznaczy granice w∏asnej ak-

tywnoÊci. Pozwala na spokojne „przeprowa-

dzanie” dzieci z formy zachowaƒ egocentrycz-

nych, z pe∏nà admiracjà jego cech i wartoÊci

rozwojowych, do zachowaƒ socjocentrycznych.

Umowa zawiera w sobie powinnoÊci, wy-

magania, zakazy, ale tylko konieczne i uzasad-

nione. I tym ró˝ni si´ od poleceƒ, wymogów,

rozkazów powszechnie stosowanych w eduka-

cji na ka˝dym poziomie. Jest wi´c Êrodkiem

wprowadzania dziecka w Êwiat realny, taki ja-

ki jest udzia∏em doros∏ych, w którym trzeba

podejmowaç decyzje i ponosiç ich konse-

kwencje, gdzie mo˝na robiç, co si´ chce, ale

w granicach wyznaczonych przez normy

i oczekiwania spo∏eczne.

Umowy, które motywujà

Nauczyciel dobrze znajàcy swojà klas´ wie,

jakie umowy b´dà motywowa∏y dzieci do wy-

t´˝onej, starannej, dok∏adnej pracy, a jakie

b´dà traktowane oboj´tnie, z których nale˝y

zrezygnowaç.

Strategia pracy opartej na umowie spo∏ecz-

nej wpisuje si´ w trwajàcy od wielu lat dyskurs

czy klasa szkolna jest grupà spo∏ecznà czy te˝ opar-

tym na przymusie zbiorem jednostek? 7

Umowa ma uczyç dziecko funkcjonowania

na dwu wspomnianych obszarach – wolnoÊci

i powinnoÊci. Ten drugi, zwiàzany z pewnym

przymusem, obowiàzkiem, koniecznoÊcià, nie

musi dominowaç w pracy nauczyciela. Wra˝liwy

pedagog mo˝e bowiem staraç si´ równowa˝yç

go z obszarem dzieci´cej wolnoÊci. Mo˝e uczyç

rozumnego, twórczego, krytycznego podejÊcia

do powierzonych mu obowiàzków.

Nauka podejmowania decyzji, na przyk∏ad

wyboru techniki plastycznej, wyboru dwóch

Mgr AGNIESZKA OLCZAK

Uniwersytet Zielonogórski

Instytut Pedagogiki i Psychologii

7 Tam˝e, s. 95.

[ ]

˚ycie Szko∏y

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: