TADEUSZ WYRWALSKI - W TOTEMOWYM KRĘGU.pdf - WIGIERCZYCY - sias

TADEUSZ WYRWALSKI – W TOTEMOWYM KRĘGU

Słowo "totem" powstało w języku ojibwa u Indian plemienia Algonkinów w północnej strefie

Wielkich Jezior Ameryki Północnej.

Wyrażenie "ototeman" znaczy w przybliżeniu "on należy do mojej krwi". W ten sposób

oznaczano przynależność klanową: makwa nindotem - "niedźwiedź jest moim klanem",

pindiken nindote m - "wejdź mój bracie klanowy" itd. Klany Ojibwa noszą najczęściej nazwy

zwierząt.

Zagadnienie totemizmu stało się przedmiotem badań etnologów, etnografów i antropologów,

począwszy od monumentalnej pracy J.Frazera "Totemism and Exogamy". Ponieważ formy, w

jakich przejawia się totemizm, są bardzo różne w różnych częściach świata, podobieństwa

bardzo powierzchowne, a przejawy mogą występować w wielu kontekstach bez związku z

pokrewieństwem rzeczywistym lub dom niemanym, to absolutnie nie można ich objąć jedną

kategorią. Te i podobne obserwacje stały się przyczyną sporów między uczonymi,

pragnącymi zgłębić istotny sens totemizmu. Możemy uznać, że nazwa totemizm odnosi się do

pewnej formy organizacji społecznej i praktyki magiczno - religijnej. Jej cechą

charakterystyczną jest wiązanie klanów lub rodów wewnątrz plemienia z pewnymi klasami

zwierząt, roślin lub rzeczy nieożywionych, przy czym każda grupa związana jest z odrębną

klasą. Jed nocześnie trzeba podkreślić wielką skuteczność działania totemów dla

skonsolidowania klanów i jednoczenia ich, aż do utworzenia większego kręgu jakim jest

plemię. Zgodnie z mitologią samych tubylc ów, obok totemów zbiorowych wyróżnia się

indywidualne duchy opiekuńcze, czyli manido. System "duchów", zupełnie różny od systemu

nazw totemicznych jest zhierarchizowany i uporządkowany. Wspólne dla systemu nazw

totemicznych i systemu duchów są tylko duchy wód. Pozyskanie sobie ducha opiekuńczego

było uwieńczeniem działania ściśle indywidualnego.

W oparciu o swe badania społeczeństw australijskich A. P. Elkin rozróżnia dwie główne

formy totemizmu, mianowicie : indywidualny i klanowy. Totemizm indywidualny dotyczy

pewnego stosunku między czarownikiem a danym gatunkiem zwierząt, najczęściej gadów.

Zwierzę udziela pomocy czarownikowi w jego działalności. Utożsamianie człowieka z

totemem pociąga za sobą zakaz spożywania zwierzęcia totemowego. Gatunek zoologiczny jes

t pośrednikiem pomiędzy duszą gatunku a duszą czarownika. Jeśli chodzi o totemizm

klanowy, to klany są zwykle totemiczne, czyli członkowie ich nie spożywają mięsa jednego

lub kilku zwierząt totemowy ch i mają obowiązek odprawiania obrzędów w celu zapewnienia

ich rozmnażania się, obowiązek szanowania ich życia, legowisk i spokoju. Stosunek

jednoczący członków klanu z ich totemami bywa genealogic zny, kiedy totem jest uważany

za protoplastę klanu lub lokalny, kiedy gromada związana jest z totemami poprzez terytorium,

gdzie zwierzęta totemowe mają swoje siedziby i gdzie przebywają duchy, poch odzące z ciała

mitycznego protoplasty. Przynależność do tego samego totemu jest wyrazem lokalnego

zjawiska solidarności gromady. Wszystkie typy totemizmu wyrażają, według Elkina, z jednej

strony pokrew ieństwa i współdziałania ludzi z naturą, z drugiej - ciągłość przeszłości z

teraźniejszością. Twierdzenie, że totem jest świętością, sprowadza się do stwierdzenia, że

istnieje stosunek rytualny (czyli całość obowiązujących postaw i zachowań) między

człowiekiem i jego totemem. W pierwszej fazie swego rozwoju klan nadaje sobie

instynktownie emblemat, który zwykle jest tylko prymitywnym rysunkiem konturowym.

Następnie "rozpoznaje" w nim wyobrażenie zwierzęcia i uzupełnia rysunek . W dalszej fazie

wyobrażenie to ulega "uświęceniu" przez uczuciowe utożsamianie się klanu ze swym

emblematem. Członkowie klanu starają się upodobnić do postaci swego totemu przez swój

ubiór lub uzbro jenie, strojąc się w pióra, rogi, czy też uczesanie, które przypominałoby

kształt zwierzęcia. Starają się także za pomocą zniekształceń i tatuażu zaznaczyć ten kształt

na swoim ciele.

W skautingu totemy zostały wprowadzone przez Ernesta Thompsona Setona, twórcę

skautingu leśnego w Ameryce. Wkrótce rozpowszechniły się we wszystkich organizacjach

skautowych całego świata. Ernest Thomp son Seton, zwany "Czarnym Wilkiem", założył w

roku 1902 zrzeszenie młodzieży zwane "Indianami Puszczańskimi", będące oryginalnym

systemem wychowawczym, opartym na wzorach z życia czerwonoskórych Indian i na ich

systemie plemiennym. E. Th. Seton bardzo szybko zrozumiał olbrzymie znaczenie

wychowawcze totemizmu i wprowadził totemy indywidualne wraz z mianami puszczańskimi

dla poszczególnych skautów oraz totemy zbiorowe, jako godła klanów (zastępów) i całych

szczepów. Na godła wybierano najczęściej jakąś rybę, ptaka lub zwierzę. W swej książce

"The Book of Woodcraft" podaje Seton kilka przykładów nadawania godła przez poszczególn

e szczepy: "Pewien szczep wyruszyl w długą podróż w poszukiwaniu totemu. Uzgodnili

między sobą, że pierwsza napotkana żywa istota, której nazwę znają, będzie ich totemem.

Podróżowali caly dzień i nie spostrzegli nic odpowiedniego. W drugim dniu wyprawy

przestraszyli na bagnie niebieską czaplę, która uciekła, wydając szorstki krzyk. W ten sposób

otrzymali nazwę: "Niebieskie Czaple" i przyjęli jako okrzyk wojenny charakterystyczny

krzyk tego ptaka - "Hrrrrr".

"Latające Orły" otrzymały swą nazwę, siedząc przy ognisku Rady i oczekując na znak wodza

do wyboru godła. Nagle znad jeziora nadleciał wielki orzeł, przeleciał nad obozem i następnie

zawrócił z powrotem nad jezioro. Zaakceptowano to jako znak i szczep otrzymał nazwę:

"Latający Orzeł" z New Jersey".

Przy nadawaniu totemu indywidualnego bierze się pod uwagę jakąś charakterystyczną cechę,

którą odznacza się dany skaut. Jeśli ktoś np. dobrze pływa, otrzymuje totem "żółwia", jeśli

dobrze skacze - "ko nika polnego", jeśli dobrze biega - "renifera" itp. Nadawanie totemu

wiąże się zawsze z nadaniem "miana puszczańskiego", które najczęściej podkreśla jakąś

specjalnie charakterystyczną cechę zwierzęcia totemowego lub też innego, niezwierzęcego

totemu, jak np.: "Szary Lis", "Samotny Wilk", "Mała Sowa", "Wielki Księżyc", "Złamane

Pióro", "Milczący Wąż", "Brzęczący Komar", "Czuwający Wilk", "Czerwony L is", "Jeleni

Trop", "Grzmiący Głos", "Oko Rysia", "Ma!a Żmija", "Biały Orzeł", "Niedźwiedzia Łapa",

"Chytra Pantera", "Biegająca Antylopa", "Ogniste Serce", "Czarna Wrona", "Mały Bóbr",

"Samotny Żubr", "Nocne Oko", "Orle Oko", "Nadsłuchująca Jaszczurka", "Skaczący Łoś",

"Biała Antylopa" itp.

Każdy skaut musi szybko i dokładnie narysować sylwetkę swego totemu, by takim rysunkiem

podpisać się w grach terenowych i na listach. Poza tym winien wszystko wiedzieć o

zwierzęciu, czy też innym pr zedmiocie, będącym jego totemem. I tak np. gdy totemem

skauta jest "Sowa", czy też "Mała Sowa", to musi on znać życie i zwyczaje sów, wiedzieć,

gdzie one latają w nocy, gdzie kryją się w ciągu dnia, musi znać i umieć naśladować krzyk

sowy, którym porozumiewa się z innymi skautami w czasie ćwiczeń terenowych. Musi

również umieć tropić sowy.

W skautingu leśnym totem indywidualny zdobywa się najczęściej przez dokonanie jakiegoś

śmiałego czynu lub też po przejściu specjalnych prób leśnych , wtajemniczających skauta w

istotę puszczaństwa. Natomiast totem zbiorowy klanu i szczepu przysługuje statutowo

każdemu skautowi, przyjętemu do danej jednostki organizacyjnej.

Totemem całej społeczności skautów leśnych jest głowa białego bawołu, symbolizowana

przez białą tarczę z niebieskimirogami.

Używa się go przede wszystkim na palach totemowych, na sztandar ach i proporcach oraz w

publikacjach. Sztandarem szczepu lub klanu w amerykańskim skautingu leśnym był totem

szczepu lub klanu na tarczy przymocowanej do drzewca ok. 8 stóp długości, pomalowanego

na czerwono. Na szczycie drzewca znajdowała się mała tarcza białego koloru z

przymocowanymi niebieskimi rogami (rys. 3).

Zamiast tarczy można na drzewcu umocować proporzec z wyhaftowanym godłem. W tym

wypadku proporzec jest zawieszony na poprzeczce.

Pale Totemowe

W każdym obozie skautów leśnych, na centralnym miejscu, najczęściej koło ogniska , stoi

okazały i starannie wykonany pal totemowy, symbolizujący całą mądrość i zręczność leśnego

szczepu. Również k ażdy klan (zastęp) posiada swój własny totem, umieszczony na

mniejszym palu przed swoim namiotem. Każdy szczep, czy też klan ma swą historię, tradycje,

zwyczaje i specjalne cele. Wszystko to zazna cza się (najczęściej pismem obrazkowym przez

wypalanie) na palu totemowym. W zimie pal totemowy szczepu znajduje się na honorowym

miejscu w harcówce, otoczony palami totemowymi klanów i ich propor czykami.

Szczep zmienia się ustawicznie, stare wilki - wygi odchodzą na samotne łowy, młode wilczki

dorastają, wilki zmieniają się w gromadzie, ale pal totemowy trwa, przypominając piękne

chwile i chlu bne czyny szczepu, budząc nadzieje na coraz piękniejszą przyszłość. Pal

totemowy towarzyszy skautom przy wszystkich podniosłych chwilach i obrzędach w

szczepie, w czasie nadawania mian puszcza ńskich, przyznawania stopni i sprawności

puszczańskich, towarzyszy Radzie Kręgu Wodzów, gdy zapadają najważniejsze decyzje w

sprawach szczepu. Pal totemowy, w imię honoru szczepu, zachęca skau tów do coraz

aktywniejszej pracy nad sobą i do coraz głębszego poznawania Mądrości Leśnej.

Kilka wzorów pali totemowych:

Pal totemowy, będący symbolem głównej idei życia puszczańskiego, spotykany najczęściej

na obozach skautów leśnych. Na palu czerwona tarcza okrągła, będąca symbolem

nieskończoności, wieczno ści i jedności skautów leśnych; na niej skrzydła nasion sykomora,

będącego symbolem życia przyrody, "kluczem życia". Spoza tarczy wyrastają dwa rogi

bizona, znak potężnej siły. Z miejsca, gd zie tarcza łączy się z palem , wznoszą się ku górze

dwa ramiona, będące symbolem służby bożej przez nieskończoną (tarcza) siłę (rogi) życia

(skrzydła sykomora). Człowiek z wzniesionymi ku niebu rękami był zawsze symbolem czci

dla Boga. Na naszym palu r amiona są odchylone w bok, przedramiona uniesione ku górze, a

dłonie zwrócone swymi płaszczyznam i ku przodowi. Na ramionach tych Indianie zawieszali

kości i rogi złowionych zwierząt. Na tarczy umieszczali totem plemienia i jego wodza.

Pal totemowy, wzorowany na totemie "Polarnego Niedźwiedzia", wodza indiańskiego

szczepu "Czarnych Nóg". Niedźwiedź polarny idzie ku północy, czyli szuka wiedzy, prawdy i

postępu. Przeto na górze widać gwiazdę polarną, pod nią ryba, która zanurza się głęboko i

zdąża ku północy. Pod rybą harcerska lilia i tropy, wiodące również na północ.

"Siwy Wilk". Wilk jest symbolem najbystrzejszego zwiadowcy - skauta. Siwy - bo już jest

stary, wypróbowany, doświadczony wilkwyga. Pod nim wschodzące słońce (symbol

świeżości), poniżej ręka skauta, złożona w znak pozdrowienia.

Totem inspektorki "Minobi" (R. Clark), naczelniczki "Dziewcząt obozowego ogniska". Na

palu trzy języki płomienia - symbolu skautowego ogniska obozowego, pod nim liść lipowy a

jeszcze niżej sercew przerwanym kręgu słońca.

Totem trójjedni: Trzy koła w siebie wpisane , w punkcie zbieżności wybuchają trzy

płomienie, symbolizujące Prawdę, Piękno i Dobro, trzy elementy ludzkiego ducha,

identycznie z sobą pod względem wartości i tworzące razem jedność. Można się w tym znaku

dopatrywać również trzech zasad życia skautowego (honor, braterstwo, obowiązek), czy też

trzech czynników człowieczego życia (duch, umysł, ciało). Koło jest symbolem doskonałości,

jedności, nieskończoności. Płomień symbolizuje życie, twórczość, rozwój, siłę oraz żarliwość

w służbie swym ideałom.

Pal totemowy szczepu "Żółwi".

Pal totemowy "Latających Orłów", na palu widoczne również totemy klanów.

Oryginalny indiański pal totemowy "Orłów".

Oryginalny indiański pal totemowy "Niedźwiedzi"

Przyjęło się powszechnie, że każdy skaut leśny pozdrawia totem innego skauta. Jest to reguła,

przestrzegana w skautingu leśnym bardzo rygorystycznie. Również na palu totemowym

pozostawia się wszelkie wiadomości dla innych skautów. Jeśli np. jakiś skaut odwiedza inny

obóz, a mieszkańcy obozu są nieobecni, to pozostawia na palu wiadomość w piśmie

obrazkowym dla swych przyjaciół.

Pale totemowe wykonujemy bardzo starannie, wycinając wszelkie elementy zdobnicze w

postaci płaskorzeźb przy pomocy noża i różnego rodzaju dłut. Poszczególne elementy

totemowe barwimy korzystając z barwników, jakie dostarcza las. Do wykonania samych

totemów, wieńczących od góry pal totemowy, jak np. na rysunku pierwszym, używamy

krążków, wyciętych z pni drzew, różnego rodzaju kory, charakterystycznie powyginanych

gałęzi, zwłaszcza ze skarłowaciałych drzew iglastych, różnych korzeni i szyszek. Naszą

największą troską musi być zawsze dbałość o to, aby pal totemowy pasował do swego

otoczenia, aby nie gryzł się z naszym środowiskiem naturalnym, z lasem. W ogóle skauting

leśny wytworzył swój własny styl puszczański w zdobnictwie i w pionierce obozowej, oparty

o najlepsze wzory indiańskie. Nie zatraćmy tego stylu i kultywujmy go nadal w naszych

obozach, gdyż posiadamy bardzo stare i piękne tradycje puszczańskie w harcerstwie.

TADEUSZ WYRWALSKI - W TOTEMOWYM KRĘGU.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: