ARCHIDIECEZJALNY KURS
NA CEREMONIARZY LITURGICZNYCH
Skrypt z wykładów
WROCŁAW, A.D. 2009/2010
O ceremoniarzu…
(Caeremoniale episcoporum, ed. 1984)
Celebracja, szczególnie ta, której przewodniczy biskup, aby jaśniała powagą, prostotą i porządkiem, potrzebuje ceremoniarza, którą ją przygotowuje i kieruje, serdecznie współdziałając z biskupem i z innymi, którzy mają zadanie przygotowywania jej części zwłaszcza pod względem duszpasterskim,
Ceremoniarz jest zobowiązany być prawdziwie biegłym w świętej liturgii, w jej historii i naturze, a także w jej prawie i przepisach; jednakże w równym stopniu ma badać względy duszpasterskie, aby poznawał, w jaki sposób święte czynności będą sprawowane zarówno ku pokrzepieniu duchowemu wspólnoty wierzących jak i dla rozszerzenia ich piękna.
Niech troszczy się o przestrzeganie przepisów liturgicznych według ich prawdziwego ducha i prawnych zwyczajów Kościoła lokalnego, które mają służyć-pożytkowi duchowemu.
Niech uzgadnia w odpowiednim czasie ze śpiewającymi, posługującymi, ministrantami i celebrującymi to, co ma być czynione i mówione; zaś podczas liturgii niech postępuje z jak największą dyskrecją; niech nie mówi zbytecznie; niech nie zajmuje miejsca diakonów i asystujących przy boku celebransa; wreszcie, niech wszystko wykonuje z pobożnością, cierpliwością i gorliwością.
Ceremoniarz ubiera się w albę lub sutannę i komżę. Jeśli jest diakonem, podczas liturgii może ubierać się w dalmatykę i inne szaty, zgodnie ze swoimi święceniami.
W Dyrektorium Duszpasterstwa Służby Liturgicznej czytamy (p. 138-140):
Formacja ceremoniarzy ma charakter specjalistyczny, podobnie jak formacja animatorów liturgicznych. Można organizować kurs, uwzględniając w jego programie osobne zajęcia dla kandydatów na ceremoniarzy i animatorów. Kandydaci na ceremoniarzy są wprowadzani w głębsze rozumienie liturgii oraz lepsze poznanie wszystkich przepisów dotyczących różnych celebracji liturgicznych. W ramach ćwiczeń praktycznych
kandydaci doskonalą swoje umiejętności kierowania zespołami ludzi posługujących w celebracjach niedzielnych i świątecznych, a także w czasie świętego Triduum Paschalnego, odpustu parafialnego i innych uroczystości. Uczą się także przygotowywać zespoły liturgiczne na wielkie celebracje przeżywane w diecezji.
Po ukończeniu kursu i odpowiedniej weryfikacji ceremoniarze otrzymują błogosławieństwo do spełniania swojej funkcji. Zaleca się, aby obrzędowi przewodniczył biskup. Wyprasza on dla tych, którzy podejmują odpowiedzialne zadania w celebracjach liturgicznych, potrzebne łaski.
1. PRZESTRZEŃ LITURGICZNA
1.1. WNĘTRZE KOŚCIOŁA
Na sprawowanie Eucharystii lud Boży gromadzi się zwykle w kościele. Kościoły i kaplice powinny być odpowiednio przystosowane do sprawowania tam czynności liturgicznych i osiągnięcia czynnego udziału wiernych. Winny one być prawdziwie godne i piękne stanowiąc jednocześnie znaki i symbole rzeczywistości nadprzyrodzonej. Wszyscy powinniśmy otaczać należytą czcią kościół katedralny swojej diecezji oraz swój kościół parafialny, bo są one znakiem Kościoła duchowego, który mamy budować i krzewić mocą swego chrześcijańskiego powołania.
WAŻNE CZĘŚCI KOŚCIOŁA: nawa główna, nawa boczna, prezbiterium, zakrystia, kruchta – wejście), przedsionek, chór, kaplica Najświętszego Sakramentu.
Z liturgicznego punktu widzenia w kościele rozróżniamy dwa najważniejsze ośrodki:
A. OŚRODEK LITURGII SŁOWA BOŻEGO
Ośrodek liturgii słowa Bożego składa się z :
1. AMBONA - jest miejscem głoszenia słowa Bożego, kiedyś była umieszczana w środku prezbiterium, w IV w. ustawiono ją między prezbiterium a nawą główną kościoła; od XV w. Ambona znalazła swoje miejsce w środku kościoła z daszkiem mającym znaczenie akustyczne (aby lepiej było słychać przemawiającego).
· dziś tę rolę spełnia tzw. ambonka (pulpit), służy do głoszenia słowa Bożego (czytania, ewangelia, psalm , homilia itp.) ; nie należy z ambonki czytać np. komentarzy liturgicznych
2. SIEDZENIA (SEDILIA) - krzesło dla celebransa powinno podkreślać jego funkcję jako przewodniczącego zgromadzenia i kierującego modlitwą; miejsce które zajmuje to miejsce przewodniczenia siedzenia dla ministrantów należy umieścić tak ,aby mogli oni łatwo i swobodnie spełniać powierzone im czynności
· zasadniczo kapłani i służba liturgiczna zajmują miejsca w prezbiterium
· schola lub inny zespół muzyczny uświetniający zgromadzenie liturgiczne powinni być umieszczeni w takim miejscu, które podkreślałoby ich znaczenie ,a mianowicie to, ze stanowią część zgromadzonej wspólnoty i spełniają specjalna funkcję - umożliwi to każdemu z członków zespołu czy scholi pełne uczestnictwo we Mszy św.
B. OŚRODEK OFIARY
1. OŁTARZ - jest najważniejszym elementem wyposażenia kościoła i racją jego istnienia. Pierwotnie był to drewniany stół, od IV w. Ołtarz konstruowano z metalu lub kamienia; od IX w. Istnieje zwyczaj umieszczania w ołtarzu relikwii świętych; od VII w. Wzrasta liczba ołtarzy w kościołach, co jest związane z większą liczbą księży ( zwłaszcza w klasztorach), oraz powstawaniu tzw. bractw, które w bocznych kaplicach wznosiły ołtarze ku czci świętych rozszerzając ich kult.W epoce Karolingów ołtarz zatracił kształt stołu, a przyjął kształt sarkofagu. Nadbudowę górnej części ołtarza, czyli tzw. retabulum wprowadziła epoka romańska, zaś gotyk nadbudowę te rozwinął i nadał jej kształt szafy z obrazem lub figurami w środku oraz z otwierającymi się skrzydłami pokrytymi płaskorzeźbami. W renesansie nadbudowa ołtarzowa stała się wielopiętrowa z kolumnami. Barok i rokoko podkreśliły wysokość oraz dodały bogatą ornamentykę z figurami.
Do końca X w. Kapłan odprawiał twarzą do ludzi, od XI w. stanął tyłem do ludu wpłynęło na to przesunięcie ołtarza do ściany ze względu na retabulum. Od XIII w. na każdym ołtarzu znajdował się już krzyż i świeczniki. W starożytności chrześcijańskiej ołtarz był dla wiernych przedmiotem wielkiej czci. Jest on, bowiem symbolem Chrystusa i Jego ofiary. Dlatego od IV w. wprowadzono zwyczaj poświęcenia lub konsekrowania ołtarza. Ze względu na szacunek należny zarówno sprawowaniu pamiątki Pana jak i uczcie eucharystycznej, na której rozdziela się Ciało i Krew Pańską, należy ołtarz przykryć, co najmniej jednym obrusem. Oznaką czci jest ukłon i ucałowanie ołtarza, a przy uroczystych celebrach także okadzenie go. Ołtarz jest Stołem Pańskim, do którego wzywa się lud Boży. Jest on centrum dziękczynienia, jakie dokonuje się przez Eucharystię (eucharisteo - gr. znaczy dzięki czynić, jestem wdzięczny). Ołtarz może być stały lub przenośny. Ołtarz główny powinien być ustawiony w takim miejscu, by rzeczywiście stanowił ośrodek, ku któremu zwracać się będzie uwaga całego zgromadzenia wiernych.
=> świeczniki należy umieścić na ołtarzu lub obok niego, nie powinny one jednak przysłaniać wiernym
ołtarza, by można obserwować, co się na nim czyni i co się na nim składa ( podobnie z krzyżem)
2. TABERNAKULUM - służy do przechowywania Najświętszego Sakramentu. W starożytności funkcję tę pełniła zakrystia ( stąd: sacrarium), Eucharystię przechowywano wtedy tylko dla chorych, a nie do adoracji. W średniowieczu pojawiła się szafka wmurowana w ścianę za ołtarzem lub obok niego. W X i XI w. szafkę umieszczano na ołtarzu co miało związek z rozwojem kultu eucharystycznego i przesunięciu ołtarza do ściany. Od XIII w. wprowadzono obowiązek palenia wiecznej lampki, która ma przypominać wiernym obecność Światłości Bożej w tajemnicy Chleba Eucharystycznego.
1.2. INNE PARAMETRY W KOŚCIELE
1. OBRAZY, FUGURY - mają one związek z kultem świętych, celem umieszczania ich w kościele jest budzenie pobożności wiernych.
2. STACJE DROGI KRZYŻOWEJ - pierwsze wzmianki pochodzą z XIII wieku, od XVIII w. stają się już powszechnie umieszczane w kościołach
3. ORGANY - stosowane w kościele od VIII w. Gra organowa początkowo była bardzo utrudniona z powodu prymitywnych rozwiązań technicznych. Grało się łokciami i pięściami. Organy są właściwym i uroczystym instrumentem liturgicznym Kościoła łacińskiego.
4. DZWONY - były już znane w starożytności, w Europie od VI w., były wtedy niewielkich rozmiarów. Od XII w. zawieszane są na osobnych wieżach, dzwonnicach. Pierwsza znana dzwonnica powstała przy bazylice św. Piotra za czasów pp. Stefana II (VIII w. ). Znaczenie dzwonów najlepiej określają słowa umieszczone na nich przez ludwisarzy:
" Wielbię Boga prawdziwego, zwołuję lud, gromadzę duchowieństwo, opłakuje zmarłych, oddalam zarazę, i przyozdabiam święta".
5. KONFESJONAŁ - jako miejsce wyznania grzechów i pojednania się z Bogiem.
6.CHRZCIELNICA - w kościele pierwszych wieków rolę tę spełniał basen z wodą, który był umieszczony w osobnym budynku zwanym baptisterium; od VI w. gdy chrzczono już głównie dzieci, przybrała ona kształt beczki wykonanej z kamienia lub metalu; w epoce gotyku otrzymała kształt pucharu.
=> obok chrzcielnicy po zakończeniu okresu wielkanocnego stawia się paschał, który należy zapalać podczas udzielania sakramentu chrztu
7. SYGNATURKA – dzwonek przy wyjściu z zakrystii.
8. KROPIELNICA
9. TABLICE PAMIĄTKOWE, NAGROBNE
10. WIECZNA LAMPKA
1.3. SZATY I NACZYNIA LITURGICZNE
A. SZATY LITURGICZNE
W Kościele, który jest Ciałem Mistycznym Chrystusa nie wszyscy wierni spełniają jednakowe funkcje, czynności. Ta różnorodność funkcji w sprawowaniu kultu ukazuje się zewnętrznie przez różność szat liturgicznych. Szaty liturgiczne wywodzą się z odzieży świeckiej, w kościele czasów apostolskich aż do ok. VI w. szaty liturgiczne niczym nie różniły się od szat świeckich. W VIII w. nastąpiła wyraźna ewolucja mody w ubiorze (skracanie szat w Rzymie), kościół pozostał wtedy przy dawnych szatach. Zatrzymanie dawnego stylu ubierania się sprzyjało utworzeniu się społecznego stanu duchownego. Szaty liturgiczne symbolizują dostojeństwo osób poświęconych Bogu. Od XI w. zostały ułożone modlitwy odmawiane przy wkładaniu szat liturgicznych. Wskazują one na symbolikę oraz cnoty, jakimi powinien się wyróżniać noszący je.
1. HUMERAŁ - powstał z chusty okrywającej szyję, symbolizuje hełm zbawienia przeciw napaścią złego ducha
2. ALBA - wywodzi się z rzymskiej tuniki, symbolizuje czystość duszy posiadającej łaskę uświęcającą
Uwaga!!! alba jest szatą wspólną dla duchownych i ministrantów wszystkich stopni!
3. PASEK - cingulum - symbol czystości, ponieważ przepasuje lędźwie uważane za symbol pożądliwości
4. KOMŻA - jest skrócona albą, symbolika jest taka sama jak alby - jest ona używana do każdej czynności liturgicznej,dla której nie jest wyraźnie przypisana alba.
5. STUŁA - wywodzi się od insygniów wyższych urzędników rzymskich, powszechnie używana od VII wieku, jest symbolem łaski uświęcającej i nieśmiertelności. Stuła jest odznaczeniem biskupa, kapłana i diakona (diakon nosi ją przewieszona przez lewe ramię).
6. ORNAT - kiedyś była to wierzchnia szata rzymska, która stanowiła rodzaj płaszcza otaczającego całe ciało człowieka. W XIII w. przycięto boki ornatu (tzw. ornat gotycki). Ponieważ ornat ubiera się na wszystkie inne szaty liturgiczne, dlatego jest symbolem miłości przykrywającej wszystkie grzechy.
7. KAPA - pierwotnie była strojem książąt i królów, kapłan używa kapy podczas procesji oraz innych czynności liturgicznych np. nabożeństwa, pogrzeb, ślub, nieszpory.
8. DALMATYKA - była szatą świecką, od IV w. nosił ją tylko papież i diakoni rzymscy, od IX w. jest szatą diakona.
9. MITRA - liturgiczne nakrycie głowy, w kościele istnieje od XIII w., w dwóch jej rogach symbolika średniowieczna dopatrywała się symbolu dwóch testamentów.
10. PALIUSZ - taśma z materiału z sześcioma krzyżykami, opadająca z przodu i z tyłu wokół szyi. Papież przekazuje paliusz arcybiskupom - metropolitom jako znak ich władzy. Przed ich udzieleniem są one przechowywane przy grobie św. Piotra. Paliusze przygotowują zakonnice z klasztoru św. Agnieszki w Rzymie. Tkają je z wełny jagniąt.
11. PIERŚCIEŃ BISKUPI - symbol wierności Bogu i zaślubin z diecezją.
12. PEKTORAŁ - krzyż noszony na piersiach przez biskupa, kiedyś noszono małe naczyńka różnych kształtów z relikwiami męczenników.
13. PASTORAŁ - jest znakiem siły i władzy, nawiązuje do laski pasterskiej. Zakrzywiona część pastorału to kurwatura.
14. WELON – używany do błogosławieństwa.
15. PIUSKA – nakrycie głowy biskupa (kolory: biała – bp; czerwona – kard; biała – papieska)
B. NACZYNIA LITURGICZNE I INNE SPRZĘTY
1. KIELICH I PATENA - początkowo miały duże rozmiary ze względu na udzielanie Komunii pod dwiema postaciami oraz łamanie chlebów. Początkowo były wykonywane ze szkła. W epoce romańskiej stosowano już kielichy mniejszych rozmiarów w kształcie tulipana. Dziś są różnych kształtów wykonywane z materiałów szlachetnych i trwałych.
2. PUSZKA (CIBORIUM) - pierwotnie okrągłe lub czworokątne pudełko służące do przechowywania Najświętszego Sakramentu. Od XIII w. przyjęła formę kielicha z przykrywką.
3. MONSTRANCJA (z tronem) - pojawiła się w XIV w. wraz z rozwojem kultu eucharystycznego. Początkowo miała kształt słońca. Służy do umieszczenia Najświętszego Sakramentu na ołtarzu celem wystawienia do adoracji lub niesienia w procesji. Przed umieszczeniem w monstrancji Hostia przechowywana jest w tzw. kustodii.
4. KUSTODIA – przechowuje się w niej Konsekrowaną Hostię do adoracji
5. NACZYNIE DUBELTOWE – do udzielania Komunii św. pod dwiema postaciami.
...
dino114