FAKTOGRAFIA HISTORII WYCHOWANIA III.docx

FAKTOGRAFOA HISTORII WYCHOWANIA III

                                                        Polscy humaniści odrodzenia             

KEN- Komisja Edukacji Narodowej

14. 10. 1773- powołanie KEN pod protekcją króla w początkowym składzie:

- Ignacy Massalski- chciwy i lekkomyślny

- Ignacy Potocki- najmłodszy i jeden z najbardziej zasłużonych członków komisji, pisarz litewski

- Adam Czartoryjski

- Michał Poniatowski- brat króla, stanowczy, nieugięty, mnożył instytucje przydatne dla życia gospodarczego kraju

- Joachim Chreptowicz-  najbardziej wytrwały członek Komisji, skromny i wykształcony,

- August Sułkowski- też chciwy i lekkomyślny

- Antoni Poniński

- Andrzej Zamoyski
 

Komisja w  swym gronie wyłącznie przedstawicieli arystokracji.  Massalski dążył do rozprzestrzenienia się komisji na warstwy nieszlacheckie dążąc do postępowania szkolnictwa wiejskiego. Utworzył pierwsze w Polsce seminarium nauczycielskie.

Reformy oświatowe KEN

Hugo Kołłątaj przeprowadził reformę Akademii Krakowskiej (1777-80). Uczelnia otrzymała nazwę Szkoły Głównej. Miała 2 wydziały: fizyczny (szkoły – matematyczna, fizyczna, lekarska) i moralny (szkoły – teologia, prawo, literatura).

W 1780 przy Szkole Gł. Koronnej powołano projektowane przez KEN seminarium dla kandydatów (gł. świeckich) do stanu akademickiego.

Poczobut-Odlanicki przeprowadził natomiast reformę Akademii Wileńskiej (1780-81). Akademia ta kształciła przede wszystkim nauczycieli dla szkół średnich na terenie Litwy.

Reformy te doprowadziły do wyrugowania z programu studiów uprawianego w tych uczelniach arystotelizmu, gł. na rzecz racjonalizmu, czemu towarzyszyła rozbudowa katedr wiedzy mat.-przyr. i nauk med.
Z kompetencji KEN wyłączono szkoły prywatne,wydano zakaz wyjeżdżania nauczycieli za granice w obawie przed wpływami postępowa  myśli, niektórzy członkowie KEN rozpoczęli tułaczkę polityczną.

Towarzystwo do Ksiąg Elementarnych: 10 lutego 1775 z inicjatywy Ignacego Potockiego, sekretarzem mianowano Grzegorza Piniarowicza. Towarzystwo pracowało przez okres 17 lat i liczyło w tym czasie 23 członków, działalność prowadziło w 4 kierunkach:

-         tworzenie programów szkolnych

-         opracowanie podręczników

-         nadzór i kontrola szkolnictwa

-         prace ustawodawcze

Program stworzony przez Towarzystwo cechowała równowaga  między przedmiotami gramatyczno-retorycznym i matematyczno-przyrodniczymi;celem realizacji programu tworzono podręczniki, które powstawały w drodze konkursów polskich i zagranicznych. Na sejmie w 1776r Towarzystwo ogłosiło inicjatywę napisania podręcznika dla szkół parafialnych. Pracę nad powstaniem elementarza zakończono w 1785r. Ukazały się wówczas;Wypisy łacińskie dla klas 1-3; ,Historia powszechna dla klas 3; autorstwa Kajetana Skrzetuskiego a na klasę 4 Wincentego Skrzetuskiegoi ;Gramatyka szkół narodowych; Onufrego Kopczyńskiego i ;Moralna Nauka dla klas 1-3; Antoniego Popławskiego. Najwyższy ruch wydawniczy Towarzystwo miało w 1778-1787. Najcenniejszym wydaniem dydaktycznym tego okresu były przypisy dla nauczycieli;, które stanowiły rolę przewodnika metodycznego. Wydano także ;Instrukcję do wizytowania; szkół w 1777r, według której ocenili działalność szkół.

Powołano w między czasie Towarzystwo do Ksiąg Elementarnych i zatwierdzono ok. 30 podręczników z różnych przedmiotów. Powstał też podręcznik nauczycielski. KEN podzieliła Polskę na okręgi szkolne, wprowadziła zcentralizowany system nadzoru. Było 6 klas, nauka trwała 7 lat, lub 3 klasy.

Najwięcej zmian w szkole średniej, dużo nauk rolniczych, ogrodniczych, arytmetyka, matematyka. Wprowadzono pomoce naukowe, ogrody doświadczalne (rośliny, zwierzęta). Próbowano zreformować szkolnictwo elementarne.

KEN myślała o szkołach dla pań, ale nie zdążyła ich wprowadzić. Nie zajmowała się Uniwersytetami, aż do czasu Hugo Kołłątaja, który chciał zreformować Uniwersytet w Krakowie. Przyjęty został sceptycznie, ale ponieważ Kołłątaj zaproponował wzrost zarobków profesorom za zrzeczenie się autonomii osiągnął swój cel. Zlikwidowano przestarzałe kierunki, wprowadzono nowe katedry, utworzyły się takie instytucje jak Ogród Uniwersytecki, kliniki. Reforma tra zachęciła Uniwersytet Wileński do podobnych ruchów.

Wprowadzono naukę patriotyzmu, odbywały się uroczyste zakończenia roku, obchodzono święta narodowe, odbywały się wtedy uroczystości, przedstawienia. Bardzo ważnym elementem było kształcenie nauczycieli.

Pierwszy okres działalności (1773-1780)

W okresie tym wywalczono w Sejmie przejęcie majątku pojezuickiego, co dało Komisji dużą niezależność finansową. Eksperci pod wodzą Hugona Kołłątaja opracowali trzystopniowy model szkół podstawowych i średnich.

Najniższym stopniem były szkoły parafialne przeznaczone dla niższych stanów (chłopów i mieszczan), pośrednim szczeblem były państwowe szkoły powiatowe – do których głównie trafiały dzieci z rodzin szlacheckich, ale które były też otwarte dla najzdolniejszej młodzieży ze stanów niższych, zaś stopniem najwyższym były dwa uniwersytety – w Wilnie i Krakowie.

W ramach reformy edukacji podstawowej stworzono Towarzystwo do Ksiąg Elementarnych, które opracowało pionierskie podręczniki – wymagające często (zwłaszcza w zakresie nauk przyrodniczych i ścisłych) tworzenia polskiej terminologii tych nauk, która do dzisiaj jest podstawą terminologii chemicznej, fizycznej i matematycznej stosowanej w języku polskim. Należy dodać, że aż do roku 1780 język polski nie był osobnym przedmiotem nauczania - stał się nim dopiero dzięki pracom Komisji Edukacji Narodowej.

Po śmierci biskupa Józefa Andrzeja Załuskiego, marszałek Sejmu wydał zarządzenie przejęcia Biblioteki Załuskich. Komisja Edukacji Narodowej w imieniu państwa nią zarządzała, a pierwszym kustoszem został członek Komisji Edukacji Narodowej – Ignacy Potocki. Biblioteka ta stała się pierwszą polską biblioteką publiczną, prekursorką Biblioteki Narodowej.

Opracowano także szereg przepisów i programów dla szkół podstawowego i średniego szczebla (np. dopuszczających dziewczęta do nauki na równych prawach z chłopcami) – były jednak one często ignorowane lub bojkotowane przez nauczycieli z tych szkół – bardzo często byłych jezuitów.

Zapędy reformatorskie Komisji w zakresie szkół elementarnych zostały w końcu zablokowane przez Sejm poprzez odrzucenie kodeksu tych szkół – napisanego przez Kołłątaja, a przedłożonego przez Zamoyskiego w formie projektu ustawy w 1780 r.

Drugi okres działalności (1781-1788)

Drugi okres działalności był w zasadzie kontynuacją prac podjętych w pierwszym okresie i zapełniania ram reformy, której granice zakreśliły kompetencje Komisji wywalczone w pierwszym okresie.

Pewnym novum była tylko reforma dwóch szkół wyższych – Akademii Krakowskiej i Wileńskiej – które oprócz pełnienia obowiązków typowych dla uczelni wyższych, zajęły się także bezpośrednim nadzorem szkół średnich i podstawowych – trochę na wzór dzisiejszych kuratoriów oświaty.

W szkołach średnich i w mniejszym stopniu w podstawowych, stara kadra nauczycielska oparta na klerze wywodzącym się z zakonu jezuitów była stopniowo wymieniana na absolwentów zreformowanej Akademii, dzięki czemu opór szkół średnich i podstawowych przed reformami stopniowo malał.

Komisja miała też silny wpływ na szkoły zakonne, które pozostawały częściowo niezależne, ale mimo wszystko musiały przynajmniej formalnie podporządkowywać się jej zarządzeniom.

Trzeci okres działalności (od 1789 do 1794

Od roku 1789 rozpoczął się stopniowy rozkład i utrata wpływów Komisji, co było procesem równoległym do powolnej utraty wpływów politycznych przez stronnictwo reformatorów i rozkładu Rzeczypospolitej. W czasie obrad Sejmu Czteroletniego frakcja reformatorów zgodziła się na daleko idące ustępstwa w sprawach szkolnictwa, aby móc przeforsować Konstytucję 3 maja. Konstytucja ta czyniła prezesem KEN prymasa Polski, który zasiadał w Straży Praw jako swoisty minister oświaty.

Ostateczny cios Komisji zadała konfederacja targowicka, która odebrała jej władzę nad szkołami zakonnymi oraz całkowicie zmieniła jej skład. Wielu członków Komisji (z Kołłątajem na czele) i tak musiało opuścić kraj po zwycięstwie Targowicy, gdyż wydano na nich zaoczne wyroki śmierci w związku z ich ogólną działalnością polityczną.

Istnienie Komisji Edukacji Narodowej potwierdził i określił jej kompetencje sejm grodzieński (1793)

Andrzej Frycz Modrzewski

·          Cenił wychowanie publiczne , nauczycieli, nauki

·          „O poprawie Rzeczypospolitej” – zamieścił on w swym dziele osobną księgę o szkołach w wyniku niepokoju związanego z lekceważeniem szkół w Polsce.

·          Przywiązywał on ogromną wagę do wychowania, jako czynnika pomyślności państwowej . W swoich wywodach pokazywał jakie korzyści dla państwa i kościoła płyną z szkolnictwa i pielęgnowania nauk.

·          Za upadek szkół obwiniał duchowieństwo (świeckie i klasztorne), zarzucał mu kradzież dóbr kościelnych, przeznaczonych mu kiedyś na rozwój szkół,  zalecał państwu oszacowanie majątku klasztornego i wyznaczenie liczby studentów, których klasztory będę wychowywały. Beneficja kościelne mają stanowić źródło dochodu dla uczonych i profesorów (pensja zróżnicowana – stosowna do wykonywanej pracy)

·          Zalecał by urzędów nie oddawano osobom niewykształconym,  nie poleconym przez odpowiednie komisje

·          Zwracał się do nauczycieli by mimo, swej niewdzięcznej czasem pracy kontynuowali ją dla dobra Rzeczypospolitej

·          Surowo oceniał wychowanie młodzieży szlacheckiej, zarzucając rodzicom niedbałość w wykształceniu moralnym i umysłowym synów

Mikołaj Rej

·          Lekceważenie nauk i uczoności książkowej

·          Wznawia idee średniowiecznego wychowania rycerskiego, przypisując wiedzę książkową i erudycję jako zadanie dla kleru

·          W swoim dziele „Żywot człowieka poczciwego” (1567) nie poskąpił praktycznych i rozsądnych uwag co do uwzględnienia charakteru dziecka, skromności w ubiorze, oduczenia gadulstwa (zwłaszcza u dziewcząt), ale nie znalazł miejsca na studia szkolne młodego szlachcica

·          Jako dziecko został posłany przez ojca do kilku szkół i do Akademii Krakowskiej jednak nie nauczył się tam niczego, jedynie obył się w dobrym towarzystwie, dopiero w służbie dworskiej otarł się o kulturę umysłową i zainteresował się książkami.

·          Wg niego religia i łacina, których można uczyć się w domu, wystarczą jako program nauki dla szlachcica polskiego.

·          Rozmowy z mądrzejszymi, są bardziej pouczające niż książki

·          Rej nie lekceważył wychowania, tylko krytykował jego formy szkolne

·          Zadaniem wychowanka jest pracować nad sobą i wysilać się.  Na początku ma wprawiać się w ćwiczenia dworskie i rycerskie (umieć osiodłać konia i na nim jeździć), władać dzidą, strzelać do celu, grać na lutni. Na studia uniwersyteckie wyjeżdża się w celu nabycia ogłady towarzyskiej, nie zdobycia wiedzy. Kogo nie stać było na uniwersytet, ten miał oddawać się w służbę dworską  lub iść do wojska. Tam można było odebrać dobre wychowanie: nauczy się cierpliwości, ogłady, hartu, oszczędność i praktycznych zajęć.

STANISŁAW KONARSKI I SZKOLNICTWO PIJARSKIE

Ø       Urodził się 30 września 1700 roku, pochodził z ubogiej rodziny szlacheckiej. Po ukończeniu szkoły wstąpił do zakonu pijarów. Był nauczycielem w kolegium pijarskim w Warszawie. Dwa lata studiował w Rzymie, a następnie wyjechał do Paryża, gdzie dokładnie poznał stan i nowoczesność szkolnictwa francuskiego.

Ø       Po powrocie do kraju poświęca się dobru Polski i zajmuje się reformą ustroju państwowego, działalnością oświatową i twórczością literacką.

Ø       Uważał retorykę za koronę nauk szkolnych. Kładł nacisk na jasny, zdrowy, estetyczny i logiczny wykład retoryki

Ø       Pragnął odświeżyć zacofaną atmosferę w życiu szkolnym i umysłowym narodu

Ø       Reforma Stanisława Konarskiego:

·          „Volumina legum” – zgromadzenie całego ustawodawstwo polskiego w jeden zbiór

·          Collegium Nobilium – pierwsza w Polsce szkoła szlachecka w Warszawie (1740) 

a.        Chciał kształcić synów magnackich , gdyż powodzenie wszelkich działań zależy od magnatów, za którymi podąża cała szlachta. Jeżeli uda mu się przekonać do czegoś rody magnackie, to przyjmie to cała szlachta.

b.        Wprowadził opłatę za dostęp  do nauki, żeby odciąć od niej mniej zamożnych

c.        Ograniczył ilość wychowanków do 60 (chodziło mu o zaszczyt przyjęcia do kolegium)

d.        Otoczenie wychowanków różnymi swobodami i dogodnościami, mające na celu schlebiać ich dumie magnackiej.

e.        Całkowite odcięcie wychowanków od wpływów domu i poddanie go wyłącznie działaniu ducha zakładu: 24h dozór młodzieży, zakaz wyjazdu na święta, zakaz opuszczanie lekcji czy wychodzenia wieczorem.

f.         Nie wolno karać w gniewie i należy unikać kar cielesnych – w swych wywodach Konarski powołuje się na J.Locke’a

Ø       Uważał religię za najskuteczniejszy środek do umacniania człowieka pod względem moralnym

Ø       Uczciwy człowiek to człowiek religijny, sprawiedliwy i posłuszny

Ø       Dobry obywatel charakteryzuje się wg Konarskiego wiernością, szacunkiem i posłuszeństwem wobec króla, poszanowaniem wobec praw ojczystych, chętną i całkowitą subordynacją urzędom i władzom

Ø       Twierdził, że szczęście każdej społeczności opiera cię na dwóch węgłach: na roztropności tych co rządzą i na dobrym wychowaniu młodzieży

Ø       Program nauczania Collegium Nobilium

·          5 klas, w tym klasa III, IV i V były dwuletnie

·          Po ukończeniu ostatniej klasy można było uczęszczać na dwuletni kurs prawa ojczystego i międzynarodowego

·          Wprowadzenie arytmetyki, języków obcych, historii Polski, historii powszechnej, geografii, fizyki, filozofii racjonalistycznej

·          Wprowadzenie nauki języków nowożytnych – francuskiego i niemieckiego. Zwłaszcza rozwinęła się nauka języka francuskiego.

·          Nauka religii odbywała się tylko w niedzielę w kościele

·          Z sejmików szkolnych wykluczył hałasy i liberum veto, odebrał im charakter sceniczny, treść rozpraw polecił Konarski dobierać z szeregu twierdzeń politycznych i filozoficznych, które sam ułożył

Ø       Reforma szkolnictwa pijarskiego

·          Zaprojektował wprowadzenie historii powszechnej i ojczystej, geografii, języka francuskiego i niemieckiego, ćwiczenia polskie obok łacińskich, przeniesienie punktu ciężkości z gramatyki na lekturę arcydzieł klasycznej literatury, usunięcie nieudolnych kompozycji profesorskich, a ograniczenie się do tematów z historii powszechnej i polskiej

·          „Ustawy wizytacji apostolskiej” – główne źródło informacji o szkolnej reformie pijarów

·          Kolegium pijarskie nadal miało 7 klas obejmujących osiem lat nauki i dawny językowo-retoryczny kierunek.

·          Ograniczenie wyłączności łaciny. Łacina wciąż pozostaje językiem szkoły, jednak jest przeplatana od początku nauki z wprawą w mówieniu w języku ojczystym.

·          Zakaz używania makaronizmów

·          Uregulowanie ilości dni wolnych od nauki (chce by było ich jak najmniej)

·          Nauczyciela mają uczyć grzecznego obejścia, przystojności w  gestach, postawie i wyrażeniach

·          Bicie młodzieży jest stosowane tylko w ostateczności za zbytni upór, zuchwałość i krnąbrność.

·          Donosicielstwo młodzieży zostaje utrzymane na wzór szkół zakonnych

·          Nacisk na pedagogiczne wykształcenie nauczycieli: nakaz zaznajamiania przyszłych nauczycieli z podręcznikami, z którymi będą mieli do czynienia w czasie nauczania młodzieży

·          Nauczyciel ma być obyty w towarzystwie, schludny w ubiorze i mieć należytą prezencję zewnętrzną

·          Nauczyciel ma się ciągle dokształcać, w tym celu ma być wysyłany na studia zagraniczne by poznać świat i postępy w wiedzy.

Oświata i polska myśl pedagogiczna pod zaborami:

Ewaryst Estkowski

Pragnął nadać wychowaniu polski charakter narodowy i zdemokratyzować oświatę. Wierzył, że w warstwach ludowych drzemią pierwiastki prawdziwej kultury narodowej i że przez oświecenie ludu doprowadzi się do ich wyzwolenia i do stworzenia samodzielnej filozofii polskiej, do wydobycia się z pod przewagi myśli niemieckiej. Pragnął uniezależnić wychowanie od wpływów niemieckich.

Szkoła elementarna jego zdaniem powinna być jedna dla wszystkich dzieci polskich. Nie ma na względzie przyszłego zawodu, zatrudnienia, stanu uczniów lecz ma wzgląd na wykształcenie jakie każdemu człowiekowi na ziemi polskiej zrodzonemu jest potrzebne. – nauka religii, historii biblijnej, czytania, pisania i rachunków, nauka rzeczy ojczystych, geografia, historia , historia naturalna, fizyka, nauka o zdrowiu, - najważniejsze rzeczy, nauka o wzajemnych prawach, o obowiązkach między obywatelami oraz nauka śpiewu. Przechodząc do metody nauczania elementarnego Estkowski wysuwa zasadę działania i samodzielnej pracy dziecka, obserwacji życia i przedmiotów.

Bronisław Trentowski

Filozof (1808- 1869), ur. W Opolu.

1831 – opracował memoriał do Komisji Oświecenia w sprawie reformy szkolnictwa. W piśmie tym:

·          Protestował przeciwko reakcyjnym urządzeniom, wprowadzonym za ministerstwa Grabowskiego, które spowodowały obniżenie się poziomu i liczby szkół.

·          Przeciw systemowi szpiegowania nauczycieli i uczniów.

·          Sprzeciw zakazowi sprowadzania książek z zagranicy.

·          Sprzeciw oddawaniu posad nauczycielskich klerowi

·          Przeciw przykuwaniu nauczyciela do przypisanego podręcznika

·          Sprzeciw przeciwko mundurom w szkolnictwie

·          Żądał zabezpieczenia materialnego i prawnego nauczycieli

·          Swobody wykładów, reformy egzaminów,

Ideał pedagogiczny Trentowskiego:

„Chowanna” – marzył o stworzeniu systemu polskiej filozofii narodowej, której cechą byłoby połączenie zachodniego realizmu z niemieckim idealizmem  system ten nazywał – filozofią uniwersalną.

Kładł nacisk na wychowaniu w człowieku „jaźni”. Jego zdaniem, ani ciało, ani dusza nie istnieją samodzielnie, ale SA zespolone w nierozerwalnym związku. 

Interes jednostki wynosił ponad interes państwa, uważając jednostkę za cel sam w sobie, a państwo za środek do zaspokajania potrzeb.

Człowiek powinien rozwijać w sobie samodzielność. Odnosi się to tylko do mężczyzn. Kobieta ma tylko półjaźń, jest wieczystym dzieckiem, kt...