PODSTAWY GOSPODARKI PRZESTRZENNEJ
WYKŁAD 1
1. GOSPODARKA – EKONOMIA
Gospodarka narodowa, regionalna – całokształt działalności prowadzonej na określonym obszarze w dziedzinie produkcji, podziału, przepływu dóbr materialnych i poza materialnych oraz w zakresie konsumpcji indywidualnej i zbiorowej,
Podział na sektory gospodarki ( wg. C. Clarka)
I sektor wydobywczy (rolnictwo)
II sektor przetwórczy (przetwórstwo i przemysł)
III sektor usługi ( dzielimy na sektor III i IV do którego należą najbardziej skomplikowane działy usług, przetwarzanie informacji, badania itp.)
2. PRZESTRZEŃ – PLANOWANIE PRZESTRZENNE
Definicje przestrzeni:
- trójwymiarowa rozciągłość nieokreślona i nieograniczona, w której zachodzą wszystkie zjawiska fizyczne
- część takiej niezmierzonej rozciągłości, która objęta jest jakimiś granicami
- rozległy pusty obszar, powierzchnia
- odległość między czymś, a czymś, dystans
- w matematyce mamy przestrzeń jedno- dwu- wielowymiarową
- słowo stosowane w celu opisania dystansu czasowego
- czasoprzestrzeń ma cztery wymiary – długość, szerokość, wysokość i czas
PRZESTRZEŃ W MIARĘ PRZYDAWANYCH JEJ ZNACZEŃ I OKREŚLEŃ PRZEKSZTAŁCA SIĘ W MIEJSCA
Najważniejsze miejsca w środowisku zamieszkania:
1) DOM (mieszkanie, budynek, osiedle, dzielnica, miasto, region, kraj)
2) WARSZTAT PRACY (dom, zakład pracy, dział, sektor gospodarczy, miasto, region, kraj)
3) ŚWIĄTYNIA (ołtarz, kaplica, kościół, sacrum, wartość chroniona)
4) CMENTARZ (grobowiec, nekropoliom, mauzoleum, pomnik, zabytek)
CZWARTY WYMIAR – CZAS – W GOSPODARCE PRZESTRZENNEJ
PRZESTRZEŃ ZURBANIZOWANA I NIEZURBANIZOWANA
Urb – łac. Miasto
Urbanizacja – proces tworzenia budowy i rozbudowy miast
Urbanizacja obejmuje różne aspekty:
- demograficzny (miernik: gęstość zaludnienia)
- techniczny (rozwój infrastruktury technicznej, komunikacja)
- społeczny ( wykształcenie, styl życia, wielkość rodziny, zatrudnienie)
- przestrzenny (wygląd)
- ekonomiczny ( zatrudnienie)
GOSPODARKA PRZESTRZENNA OBEJMUJE DWA RODZAJE DZIAŁAŃ:
1. Gospodarowanie przestrzenią (planowanie przestrzenne)
2. Gospodarowanie w przestrzeni ( wybór lokalizacji)
DEFINICJE GOSPODARKI PRZESTRZENNEJ
Gospodarka przestrzenna ustala zasady wyboru lokalizacji, przestrzennych powiązań i przestrzennych organizacji, jak również dróg rozwoju układów lokalizacyjnych, interakcyjnych i organizacyjnych.
Najwyższym stopniem złożoności badań g.p. jest przestrzenna organizacja systemu społeczno – gospodarczo – przyrodniczego oraz jej przekształcenia.
Wg Paryska g.p. to działalność organizująca przestrzennie terytorialne systemy społeczne oraz kształtowani przestrzennej organizacji, struktury i funkcjonowania terytorialnych systemów społecznych.
(Trzeba znać tylko jedną z trzech powyższych definicji)
Polska nazwa tej dziedziny pochodzi od pracy Augusta Loscha, której oryginalny tytuł brzmi: przestrzenny porządek (ład) gospodarki.
Regulski rozumie GP jako strefę „działalności człowieka związana z planowym rozmieszczeniem funkcji oraz planowym zagospodarowaniem terenu”
Pióro Z. (socjolog) akcentuje zagadnienia społeczność określając GP jako narzędzie realizacji celów społecznych i zaspokojenie potrzeb i aspiracji ludzkich oraz rozwój osobowości.
GOSPODARKA PRZESTRZENNA MA CHARAKTER WIELODYSCYPLINARNY
Obejmuje problematykę ekonomiczną, urbanistyczną, demograficzną, społeczną, kulturową, środowiskową, polityczną (polityka przestrzenna)
CELE GOSPODARKI PRZESTRZENNEJ (mają układ hierarchiczny)
Celem nadrzędnym jest:
- wg Malisza współdziałanie w tworzeniu kultury narodowej
- wg Paryska to ład przestrzenny
Malisz wyznacza jeszcze cele szczególne GP jakimi mają być:
- kształtowanie osobowości
- sprzyjanie wytworzeniu więzi społecznej oraz partycypacji ( uczestnictwa) ludności w procesie planowania przestrzennego
Pozostałe cele Parysek powtarza za Maliszem.
Środki i sposoby kształtowania gospodarki przestrzennej:
1. Środki teoretyczne – obejmują teorie i modele rozwiązywania problemów dotyczących przestrzennej organizacji systemu gospodarczego.
2. Środki realne – narzędzia praktycznego działania:
► Środki bezpośredniego oddziaływania – środki przymusu (przepisy), środki materialnego kształtowania struktury przestrzennej(coś już mamy i zachęcamy), środki kontroli i nadzoru(służby nadzoru i kontroli), planowanie przestrzenne
► Środki pośrednie – bodźce ekonomiczne( np. ulga podatkowa)
TERMINY STOSOWANE W GOSPODARCE PRZESTRZENNEJ
Lokalizacja – umiejscowienie, łączenie z jakimś miejscem
Obszar – część przestrzeni, przestrzeń dobrowolnie ograniczona
Strefa – pas, warstwa przestrzenna
– strefa geograficznie uwarunkowana klimatycznie jednostka podziału ziem o swoistym typie szaty roślinnej i gleby
Planowanie przestrzenne – jest całokształtem działalności zmierzającej do racjonalnego zagospodarowania przestrzeni przy uwzględnieniu bieżących i przyszłych potrzeb społeczeństwa(Leśniak).
Zagospodarowanie przestrzenne – to wszelkie stałe zmiany w środowisku geograficznym zwłaszcza wszystkie urządzenia trwałe będące dziełem świadomej działalności człowieka
Struktura funkcjonalno – przestrzenna jednostki terytorialnej – zorganizowana przestrzeń oraz rozmieszczone w niej elementy, zjawiska przyrodnicze i społeczno – gospodarcze oraz ich zależności i powiązania wewnętrzne i zewnętrzne.
Region – część kraju stanowiąca pewien odrębny obszar różniący się od otoczenia zespołem cech fizycznych, etnograficznych, gospodarczych itd.
Rejon – pewna ograniczona przestrzennie część terytorium, która posiada określoną jedną lub większą liczbę cech wspólnych, odróżniającą ją od innych części obszarowych i od całego rozpatrywanego terenu. Rejon to niewielki obszar, część miasta, okolica.
WYKŁAD 2
CZŁOWIEK KSZTAŁTUJE PRZESTRZEŃ – PRZESTRZEŃ KSZTAŁTUJE CZŁOWIEKA
Determinizm przestrzenny – wpływ przestrzeni na człowieka
PRZESTRZEŃ ABSOLUTNA I WZGLĘDNA
Przestrzeń absolutna – przestrzeń geograficzna, lądowa, wodna, powietrzna. Jest dobrem rzadkim, jest ograniczona.
„Ograniczoność” wywołuje następujące konsekwencje w jej użytkowaniu
1. Użytkowanie przestrzeni nie może bez ograniczeń podlegać prawom rynku.
2. Jako dobro użytkowane publicznie winna być ona rozporządzana w sposób odpowiadający uznawanym wartościom społecznym, kulturowym, estetycznym
3. Muszą być ustanowione środki i prawa ich egzekwowania zapewniające kulturalne użytkowanie przestrzeni
Przestrzeń względna – jej podstawą są względne odległości ( miernikiem może być np. czas lub koszt pokonania odległości)
Przestrzenie, w których żyją ludzie mają raczej charakter psychologiczny niż absolutny.
KONKURENCJA W UŻYTKOWANIU ZIEMI
Ograniczoność przestrzeni i szczególne cechy miejsca przyczyniają się do powstawania zjawiska konkurencji w użytkowaniu ziemi.
Użyteczność miejsc – predyspozycje do przyjęcia określonych funkcji (np. tereny mieszkaniowe).
Reguła koherencji lokalizacyjnej – każda działalność powinna być zlokalizowana we właściwym miejscu, a każdemu miejscu powinna być przydzielona odpowiadająca mu działalność.
1. Działanie zlokalizowane we właściwym miejscu, poszukiwanie odpowiedzi na pytanie – które miejsce jest właściwe?, należy uwzględnić wymogi funkcjonalne każdej działalności.
2. Każde miejsce w przestrzeni ma takie cechy, właściwości, które pozwalają na lokalizację tylko określonych działalności i funkcji należy uwzględnić cechy miejsca.
Koncentracja – jest cechą charakterystyczną naszej cywilizacji
Aglomeracja – to skupienie na stosunkowo niewielkim obszarze różnych funkcji, działalności ludzi, instytucji i organizacji
W gospodarce przestrzennej wyróżniamy 3 rodzaje koncentracji:
1. Koncentracja konsekwencyjna - powstanie jednej działalności w danym miejscu przyciąga do niego działalności, które również czerpią korzyści z danej lokalizacji, skupienie rośnie lawinowo.
2. Koncentracja koincydencyjna – pewne miejsca stają się szczególnie atrakcyjne, różne działalności skupiają się w nich niezależnie od siebie (centrum miasta)
3. Koncentracja kooperacyjna – powstanie i właściwe funkcjonowanie jednej działalności wymaga lokalizacji innej działalności, występuje konieczność bezpośredniego kontaktu między skupiającymi się jednostkami zagospodarowania. Jedna działalność nie może istnieć bez drugiej.
STRUKTURA FUNKCJONALNO – PRZESTRZENNA
Wszystkie funkcje i działalności rozmieszczone w przestrzeni miasta wraz z ich powiązaniami tworzą strukturę funkcjonalno-przestrzenną miasta.
Struktura – (łac. Budowa) rozmieszczenie elementów składowych jakiejś całości oraz zespół relacji i powiązań występujących między nimi. Charakterystyczny dla danego układu.
WYKŁAD 3
LOKALIZACJA, KRYTERIA LOKALIZACJI, CZYNNIKI LOKALIZACJI
Lokalizacja dotyczy wszystkich form zagospodarowania:
v Produkcji przemysłowej, rolnej i leśnej
v Infrastruktury technicznej (zarówno jej elementów punktowych i liniowych)
v Budownictwa mieszkaniowego
v Obiektów handlowych, usługowych, rekreacyjnych i innych
Kryterium podziału lokalizacji może być:
v Podmiot lokalny ( co? Jaki obiekt? Jaka działalność? Jaki dział gospodarki narodowej podlega umiejscowieniu?)
v Miejsca lokalizacji (gdzie?)
KRYTERIUM PODMIOTOWE. Wyróżniamy
v Lokalizację jednostkową – gdy poszukujemy najdogodniejszego miejsca do zlokalizowania konkretnego zakładu, obiektu inwestycyjnego, rodzaju działalności ludzkiej
v Lokalizację branżową – gdy chodzi o zlokalizowanie na terenie kraju całej branży np. mleczarskiej, meblarskiej, obuwniczej
v Lokalizację kompleksową – gdy rozpatrujemy umiejscowienie kilku kooperujących ze sobą zakładów np. cukrownie, wytwórnię alkoholi, drożdży, kwasków
v Lokalizację ośrodka gospodarczego – gdy zakładamy świadome kształtowanie większego lub mniejszego ośrodka gospodarczego w wyniku lokalizacji obiektó kooperujących, komplementarnych, a także zakładów ze sobą niepowiązanych.
KRYTERIUM PODZIAŁU DZIAŁALNOŚCI GOSPODARCZEJ
Formy działalności ludzkiej podlegają różnym klasyfikacją GUS dokonał Klasyfikacji Gospodarki Narodowej.
Od 1993 dane statystyczne w Polsce są podawane w EKD – Europejska Klasyfikacja Działalności.
KRYTERIUM ZASIĘGU GOPODARCZEGO
Z tego punktu widzenia możemy wyróżnisz 4 rodzaje lokalizacji( 3 pierwsze nazywane są lokalizacjami ogólnymi)
Lokalizacja międzynarodowa, krajowa, regionalna, miejscowa(szczegółowa).
KRYTERIUM ODLEGŁOŚCI OD BAZY SUROWCOWEJ I RYNKÓW ZBYTU
Wyróżniamy 3 rodzaje lokalizacji( wyodrębniamy je głównie z punktu widzenia kosztów transportu).
Lokalizacja surowcowa, rynkowa, obojętna.
KRYTERIUM SWOBODY WYBORU
Wyodrębniamy 3 rodzaje lokalizacji
v Lokalizacje ściśle związaną( przesadzoną, konieczną) – wpływ czynników lokalizacyjnych jest bardzo duży
v Lokalizację określoną – czynniki lokalizacji należy brać pod uwagę, ale nie mają aż tak decydującego znaczenia
v Lokalizacja swobodna – wpływ czynników lokalizacyjnych jest niewielki
CZYNNIKI LOKALIZACJI
Czynniki lokalizacji można określić jako wymogi i walory lokalizacji
Czynniki lokalizacji można podzielić na 5 grup
1. Czynniki wynikające z materialnych właściwości środowiska przyrodniczego:
§ Wielkość i rodzaj surowców oraz warunki ich pozyskiwania
§ Klasy bonitacyjne gleb (udogodnienia dla produkcji rolnej)
§ Warunki klimatyczne i charakter środowiska (temperatura, dominujący kierunek wiatrów, atrakcyjność, walory turystyczne)
2. Czynniki związane z systemem osadnictwa i rozmiarem ludności
§ Stopień zurbanizowania
§ Nadwyżki i rezerwy zasobów pracy
§ Klasyfikacje ludności w wieku produkcyjnym, tradycja zawodowa pracowników
§ Różnice w płacach siły roboczej powodujące wzrost dochodów u konsumentów, wzrost obciążenia kosztów u producenta
3. Czynniki związanie z infrastrukturą
§ Urządzenia transportowe i komunikacyjne (łączność, Internet), dostępność do nich i rezerwy przewozowe
§ Wodociągi, kanalizacja, doprowadzenie prądu
§ Różnice w kosztach przewozowych
§ Możliwość poboru energii
§ Wyposażenie miasta
Infrastruktura społeczna:
§ Banki, instytucje: ubezpieczeń społecznych, skarbowe, obiekty ochrony zdrowia, obiekty związane z oświatą, szkolnictwem, obiekty kultury i sztuki, obiekty i tereny rekreacyjne, sportowe, instytucje administracyjne, sprawność funkcjonowania organów samorządowych.
4. Czynniki wynikające z preferencji przedsiębiorcy
§ Czy do prowadzenia danej działalności można wybrać działkę, na której znajdują się budynki, indywidualne potrzeby przedsiębiorstw
§ Łatwość uzyskania kredytów, ulg
§ ...
gospodarka9