H i s t o r i a p o l s k i e g o k i n a
I 1986-1918
II 1918-1939
III 1939-1945
IV 1944/45-1989 PRL/ kinematografia państwowa
-1944/45-1947 odbudowa kinematografi na innych zasadach, względny liberalizm
-1948-1955 zaostrzenie polityki dominacja socrealizmu
-1956-1960 ,,odwilż,, rodzi się Polska Szkoła Filmowa, debiut Wajdy, Kutza, gruntowna reforma kinematografii
- lata 60 po krytyce polskiej szkoły filmowej, okres twórczośći filmowej rozrywkowej, kasowe adaptacje wielkich dzieł literackich m.in. Krzyżacy, Faraon, Rękopis znaleziony w Saragossie, Popioły, Pan Wołodyjowski, (lata Gomułkowskie)
- lata 70 (lata Gierkowskie) ,,okres propagandy sukcesu,, rozwój telewizji , pierwsza połowa lat 70 to liberalizm a druga zaostrzenie cenzury, kino moralnego niepokoju: Holland, Kieślowski, Wajda, Zanussi
- lata 80 (do 1989) debiuty Machulskiego, absolwenci WRITV UŚ
I 1 8 9 6 – 1 9 1 8
Piotr Zebiedziński- właściciel fabryk papieru fotograficznego stworzył prototyp kamery filmowej. Wykorzystał klisze filmowe a nie rolki- 1893r.
Jan i Józef Popławski ,, zooskop,,
Kazimierz Prószyński poprawił pracę braci Lumiere stworzył pleograf
Kinematograf zaprezentowano w Polsce w teatrze, był to cały zestaw filmów braci Lumierów. Wtedy kupowało się filmy na metry, nie istniały prawa autorskie. Pierwsi przedsiębiorcy kinematografii zajmowali się obwożeniem tych kinematografów.
1 8 9 6 – 1 9 0 8 - o k r e s k i n a j a r m a r c z e n n e g o
Do 1902r. dominowało kino wędrowne, potem okres kina półstałego i stałego (np. przez zimę kino było stałe, natomiast w lecie zamieniało się w wędrowne.
Pierwsze Polskie kino sezonowe: Łódź 1899 założone przez braci Knemińskich. Potem stopniowo zaczeły powstawać kina stałe ( właściel prócz otwieraniem kina często zajmował się również sprzedażą samego filmu jak i ich wyświetlaniem).
Początkowo kino w większych miastach nazywane było teatrem, w mniejszych miejscowościach mówiono ,,cyrk przyjechał,, . Filmy miały około 20 minut długości, określano je mianem ,,teatru świetlnego,, ,, kino teatr,,(Galicja) ,,iluzjan,,
Na początku z tej niezbyt zrozumiałej i dziwnej formy rozrywki korzystał głownie proletariat ( nie trzeba było posiadać żadnych kompetencji)
Po 1903 kina się rozmnożyły ale władze zaczęły wydawać licencję. Działalność licencjonowano, ale wtedy preferowano charakterystyczne przedsięwzięcia. Kino uznano za rozrywkę nie moralną, stwierdzono więc , że powinno służyć szczytnym celom.
Bolesław Matuszewski zaliczany do polskich pra producentów, nadworny fotograf cara Mikołaja. Jeden z pierwszych teoretyków filmowych. ,, Film jako nowe źródło historii,, oraz ,,Ożywiona fotografia. Czym jest, czym być powinna,,- Broszurki. Do pierwszych producentów zaliczamy też Prószyńskiego. W 1901 założył firmę producencką ,, Towarzystwo odziełowe ,,Pleograf,,. Pierwszy filmik z inicjatywy tj firmy powstał w 1902r. ,,Powrót Gilbanda,, (zabawne przygody pana po świątecznych libacjach)
Właściciele kin w tym czasie najczęściej występowali z inicjatywą:
I dekada XX w. przekształcenia, uprzemysłowienia. Powstawanie wilkich koncernów ,,Svensk filmindustri,, ,,Pathe,, ,,Gaumant,, Nordisk Film,, ,,UFA,,. Zwiększyła się ilość i długość filmów . Narodziło się gwiazdorstwo( Włosi mieli vedetty aktorki w wielkim kinie włoskim ) np. Asta Nielsen duńska aktorka znana również w Polsce.
Zmieniają się zasady kupowania filmów- od tej pory kupowano licencje ( np. na 1,2,3 projekcje na miesiąc) Po kongresie w 1909 pojawiły się na rynku firmy pośrednicząc, dystrybutorskie( biura wynajmu).
Gdy Prószyński ulepszył sprzęt braci Lumiere, można było robić dłuższe filmy, siła rzeczy zaczęto poświęcać więcej uwagi scenariuszowi . Robiono już filmy o długości 2 tys. Metrów. Wszystko to służyło rozwijaniu stałych kin. W każdym zaborze wyglądało to inaczej.
Zabór rosyjski
Dobre warunki pospolite, trudne polityczne. Początkowo kina w dzielnicach robotniczych. Najsłabsza Galicja. Był to zabór biedny słabszy gospodarczo. Wielu producentów emigrowało do Hollywood. Wielu ma polskie korzenie.
Po 1908r. w dużych miastach kina się zmieniały, przypominały teatr. Bogatsze kina miały już ogrzewanie, bufety. Najbogatsze wynajmowały orkiestre. Najbiedniejsze kina głownie dla żydów wynajmowały skrzypka. Reklama a właściwie zalążek reklamy polegał na wynajmowaniu ludzi, którzy stali przed kinem i werbowali klientów.
Można było już na walcu fonografu zapisać dźwięk. Pzed I wojną światową próbowano zsynchronizować film z dźwiękiem- przejściowe fascynacje. W zachodnich filmach już przed I wś były polskie napisy. Repertuar nie odbiegał od tego na zachodzie, choć pierwszeństwo ze względów politycznych miały filmy wschodnie.
W okolicach I wś kino było już w każdej dzielnicy i było popularna forma rozrywki dla wszytkich .
Galicja
Słąbo rozwinięta, ale luźne warunki polityczne. Firma producencka ,,Kinofilm,,( nie znany właściciel, śladowe pozostałości filmów) np. ,, Miłosne przygody panów Z i J- znanych osobistości w D.,, Grali Tu aktorzy scen krakowskich. Wytwórnia ,,Leopoldia,, właściciele bracia Knapulscy ,,Orland,, reżyser nieznany. Pierwsi reżyserzy byli to ludzie bez wykształcenia kierunkowego.
Film ,,Leopoldii,, - ,,Kościuszko pod Racławicami,, jedna z najbardziej popularnych sztuk w krakowskich teatrach. Znany film, którego fragmenty się zachowały. Sceny batalistyczne około 2 tyś statystów.
Kongresówka
Bardzo rozwinięta, trudne warunki polityczne. Bracia Knemińscy ( od pierwszego powstałego kina w Łodzi) Nakręcili półdokument ,,Pożar zapałczarni,, Mordka Towbin (producent- właściciel największego kina w Wa-wie) 90m komedia (1908) ,,Adaś pierwszy raz w Warszawie,,
Operatorzy: Jan Skarbek- Malczewski , Stanisław Sebel. Nie zawsze mieliśmy dobrych reżyserów za to zawsze mieliśmy dobrych operatorów. Ówczesne filmy- ,,obrazy,, (krytyka bo obrażały)
Filmy producenckie ,,Kantor Siła,, (właściciel Mordka Towbin) bazowali na aktorach żydowskich. Filmy w języku jidysz
Inna firma producencka kosnofilm
Najlepsze filmy powstały w spółkach tworzonych do produkcji danego kina. (producent + właściciel kina) jeden z ważniejszych takich filmów 1911 ,,Dzieje grzechu,, reż. A. Bednarczyk. (1300m) uznany za film nie moralny, policja skonfiskowała kopie taśmy, co tylko zachęciło publiczność. Inny film ,,Sąd Boży,, reż. S. Kroke- Zawadzki powstał na motywach dramatu Wyspiańskiego ,,Sędziowie,, pojawił się problem praw autorskich Wyspiańskiego do swojego dzieła. Sienkiewicz np. odsprzedał prawa do adaptacji swoich dzieł.
Towarzystwo udziałowe ,,Sfinks,, Największy ówczesny producent w Polsce. Właściciel Aleksander Hertz (czasem też reżyserował filmy, wymyślał polskie odpowiedniki terminów filmowych. Hertz i Towbin bardzo ze sobą konkurowali, Hertz miał talent do odnajdywania gwiazd filmowych np. Apolonia Chałupiec ( Pola Negri) zaczęto występować w jego melodramatach ( nieszczęśliwe miłości i inne) Wykreował też Jadwigę Smosorską (po 1918r.) Pola Negri zaczęła grać w Niemczech a potem w USA.
Filmy Hertza: ,,Grzech,, ,,Ofiary Miłości,, i inne w tym stylu, ,,Sokół,,( produkcja producencka) powstała w 1913 tylko po to aby adaptować trylogię. Współpracował z reżyserem Edwardem Kucharskim. Nakręcony tylko fragmenty ( kilka scen), rzekomo dlatego, że władze carskie nie zgodziły się na kręcenie wojsk rosyjskich. Okazało się potem że Rosjanie kilka lat później nakręcili ,,Potop,, gdzie wykorzystali sceny nakręcone do ,,Sokoła,,
W czasie wojny filmowcy wcielali się do wojsk, tworzyli legiony, byli rozproszeni. W tym czasie rozłączeni byli Hertz i ,,Sfinks,,
Najbardziej znani aktorzy w okresie zaborowym (teatralni ale pracowali w filmach): Józef Węgrzyn, Stanisław Jaracz, K. Stępowski, Pola Negri, Halina Brurówna.
II. Okres między wojenny 1918–1939
II RP
1. Kino nieme 1918-1930
2. Lata 30-te kino dźwiękowe
1. relacje państwo– kino
Prawne funkcjonowanie kinematografii określały dekrety. XII 1918 Piłsudski wydał I dekret o funkcjonowaniu kinematografii. Powstało Ministerstwo Kultury i Sztuki. Ministrem został Zenon Przesmycki. Na jego barkach opiewała: opieka nad muzeami, nadzór nad kinem oświatowym ( kina nie traktowano jako sztuki). Od 1919 MKiS przekształcono w Ministerstwo Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego. Dalej istnieje tylko kino oświatowe. W późniejszym czasie kino w końcu postanowiono podporządkować Ministerstwu Spraw Wewnętrznych.
II 1919 wydano drugi dekret o tymczasowych przepisach o widowiskach według, którego nie można było rozpowszechniać filmów bez zgody MSW (cenzura), nie można było także otworzyć i prowadzić kina bez z gody MSW.
Państwo nie miało pieniędzy więc postanowiono więc że kino powinno rozwijać się w strefie prywatnej . Wspieranie filmów było sporadyczne (filmy oświatowe i propagandowe)- incydentalne przypadki.
Państwo wpłynęło na kino poprzez system podatkowy i cenzurę, główna jego formą pomocy były ulgi podatkowe. Władze bardziej zainteresowały się kinematografia po 1926r. (władza sanacyjna) jednak nie przełożyło się to na powstanie państwowych wytwórni filmowych. Kino było zależne od Ministerstwa Spraw Zagranicznych, Spraw Wojskowych MSW itd. Ale głównie podlegało MSW.
Do 1928 sprawami kinematografii zajmował się Urząd Filmowy MSW. W 1928-39 Centralne Biuro Filmowe , którym kierował Józef Relidzyński. Zajmowali się cenzurą, ustalaniem stawek celnychi opodatkowaniem, wydawaniem pozwoleń na otwarcie i prowadzenie kina , nadzorem nad produkcją.
Państwo jako producent( z średnim powodzeniem) wystąpiło 3 razy :
1. ,,Tajemnica skrzynki pocztowej,, (1929 reż. J. Reich)
Film wyprodukowany po to, aby pokazać jak funkcjonuję poczta polska. Film nie spotkał się z dobrym przyjęciem przez widzów, dodatkowo z filmem związane były różne przekręty finansowe, ostudziło to zapał państwa do tworzenia filmów.
2. ,,Geniusz sceny,, (1939r. reż. R. Gantkowski)
Również nie spodobał się publiczności
3. ,, Czarne diamenty,, (1939r. reż. J. Gabrielski)
Niezły film o dziejach polskiej kopalni zagrożonej przez kapitał zagraniczny. Dużo zdjęć dokumentalnych. Film nie zdążył mieć premiery przed wojną, komercyjnie nie zdążono go wykorzystać
Te filmy w nadzorze państwa wyprodukowała Państwowa Agencja Telefoniczna (PAT)
Producenci napotykali duże problemy z mobilizacja pieniędzy na film
1934r. ustawa o filmach i ich wyświetlaniu ( ustawa o kinematografii). Określono zasady obrotu filmu i popieranie twórczości krajowej, warunki publicznego pokazywania filmów, badanie filmów przeznaczonych do publicznego wyświetlania (cenzura), nadzór nad publicznym wyświetlaniem filmów (nadzór nad licencją)
Ogólne zasady funkcjonowania kinematografii przez lata były nie zmienne.
Produkcja filmowa w XX – leciu
Powstało 147 firm producenckich, lecz 90 ośrodków skończyło po jednym filmie, 30 ośrodków stworzyło po dwa filmy, 26 ośrodków stworzyło powyżej 2 filmów. W tej grupie: Sfinks, Leo Film, Blok Muza-Film, Rex Film, Feniks, Urania (Eugeniusz Bodo). Właścicielami najczęściej byli Żydzi jedynie Urania była polska. Mniejsze firmy często bankrutowały.
Do 1936r. każdy mógł zostać producentem. W 1936r. najwięksi producenci stworzyli Komisję Konwekcyjną (wspieraną przez rząd). Od tej pory z projektem należało zgłosić się do komisji, która prześwietlała ochotnika, czy ma już jakiś kapitał (min. 10 tys. zł), czy jest dobrym obywatelem itd.
Obecny był problem z finansowaniem. Nie było też sieci kin. Chodziło o to żeby od początku jak najwięcej ludzi zaangażować materialnie w film. Tak naprawdę liczyły się kontakty z firmami, mieli oni w miarę stałe i stabilne wpływy. Przed produkcją filmu starano pozyskać właścicieli kin, którzy wyrażali chęć przyszłego zakupu filmu. Zaliczkowanie odbywało się w fazie początkowej.- właściciel kina wystawiał weksle. Terminy płatności były związane z terminem premiery. A producent potrzebował żywej gotówki. Następnym krokiem było dyskontowanie weksli oczywiście po cenie niższej niż nominalna. Nabywały je prywatne osoby( banki nie miały wystarczającego zaufania). Sami producenci angażowali nikłe środki własne.
Jedna z wytwórni filmowych Felanga (właściciele: S. Dękierowski, A. Drzewiecki) niejednokrotnie nie odzyskiwała swych pieniędzy, załatwiając sprawy na kredyt. Producenci- spółki z ograniczoną odpowiedzialnością. Taka forma finansowa odbijała się na formie filmów. Determinowało to też oszczędnościową produkcję. W okresie niemym filmy kosztowały 40-80 tys. a w okresie udźwiękowionym powyżej 100 tys.
Przy wyświetlaniu polskich produkcji, kina płaciły niższe podatki. Jeżeli właściciel zadeklarował, iż 10% filmów wyświetlanych w ciągu roku w kinie będzie rodzimej produkcji, miał zagwarantowane, że za zagraniczne filmy zapłaci mniejsze podatki. Dzięki temu każdy polski film miał szansę na wyświetlenie w kinie.
Najczęściej filmy kręcono w halach zdjęciowych. Domy modowe chętnie wypożyczały swoje stroje i kostiumy dla aktorów. Plenery bardzo nie chętnie się pojawiały. Producenci cieli koszty i uważali je jako fanaberie. Zezwalano na zdjęcia w Łazienkach i ogrodach Saskich- nie dalej, czasem malowano pola. Wykorzystywano też skopiowane fragmenty zagranicznych filmów. Czasem kończyło się na procesach sądowych. Wymagano od aktorów aby mieli własne stroje.
,,Młody las,, (reż. Józef Lejkes) w jednym z ujęć przypadkowo pojawia się charakteryzatorka w białym kitlu ale ze względów oszczędnościowych nie wycięto jej ze sceny. Film był później nawet nagradzany.
Krótka charakterystyka
Prywatne środki producenckie, specyficzny sposób produkcji, weksle z kin, duży wpływ właścicieli kin na kształt filmu, oszczędnościowy charakter produkcji, Państwo= podatki i cenzura
Kalietis