TEMAT: MIEDZY FORMA A TRESCIA. POSZUKIWANIA TWÓRCZE I PRZEMIANY W SZTUCE POCZATKU XX WIEKU. Dwudziestolecie miedzywojenne jest epoka wyjatkowa i to nie tylko w historii literatury polskiej. Jest tak z kilku wzgledów, które trzeba choc pokrótce zakreslic. Do najwazniejszych zaliczyc trzeba fakt, ze jest to czas twórców, którzy bardzo dobrze pamietaja wydarzenia z I wojny swiatowej. Mialo to ogromny wplyw na swiadomosc twórców, ale i na sam sposób postrzegania tego, co zwyklo sie nazywac kultura, dziedzictwem kulturowym, kultem dla oswieceniowego w swej genezie projektu literatury i sztuki, która w centrum swych zainteresowan stawial wlasnie czlowieka, jako istote najwazniejsza, najinteligentniejsza i co najwazniejsze etyczna majaca wyrobiony zmysl dobra i zla. Po I wojnie swiatowej taki obraz zostal zachwiany. Rozpoczelo sie to, co dramatycznie spoteguje sie po II wojnie swiatowej, a mianowicie niewiara w czlowieka, jego moc dobra, z której do tej pory wyplywala sztuka. Pojawi sie pytanie, jak mozna tworzyc piekno, sztuke, kiedy czlowiek jest zdolny do takich okrucienstw. W zwiazku z tymi intuicjami odrzucony zostanie klasycznie pojmowany projekt artystyczny epok przeszlych. Dwudziestolecie stanie sie czasem awangard róznego typu. Pradów w sztuce, które beda chcialy stworzyc cos nowego odrzucajac zastane wzorce. 1. Najwazniejsze kierunki sztuki dwudziestolecia miedzywojennego to: kubizm, futuryzm, dadaizm, nadrealizm. KUBIZM - (z lac. kubus - kostka) jest to jeden z najwazniejszych kierunków w sztuce poczatku XX wieku. Nazwa "kubizm" zostala zastosowana po raz pierwszy przez krytyka L. Vauxcellesa w odniesieniu do pejzazy Braque'a (czyt.Braaue). charakteryzujacych sie geometrycznym uproszczeniem bryl. P. Cézanne zainspirowal wielu artystów slowami: „Nature nalezy ujmowac poprzez kule, walec i stozek”. Kubizm rozwijal sie glównie w malarstwie. Calkowicie zrywal z mimetyzmem i kopiowaniem przedmiotów. Postulowal geometryzacje sztuki. Kubisci rozkladali przedmioty na bryly i skladali je na nowo wedlug róznych punktów widzenia, które odgrywaly zasadnicza role. Stosowali technike kolazu. Najslynniejszym kubista byl Pablo Picasso. Kluczowym obrazem rozpoczynajacym nowy, rewolucyjny kierunek, który zrywal z dotychczasowym spojrzeniem na sztuke bylo dzielo „ojciec” tego sposobu malowania Pabla Picasso (1881 – 1973) zatytulowane Panny z Awinionu (1907) . Novum zaprezentowane na obrazie polegalo na ostrym ujeciu luków oraz linearnym podziale figury. Drugim „ojcem” kubizmu byl Georges Braque (1882 -1963). W tym okresie rozwijala sie glównie poezja - G. Apollinaire (czyt. giujom apoliner), B. Cendrars, M. Jacob, w Polsce przede wszystkim A. Wazyk. Poslugiwal sie luzna konstrukcja, pozbawiona przyczynowosci czasowo-skutkowej, zestawieniami odleglych pojec, obrazów i metafor, równolegloscia zdarzen i obrazów. Kubizm poetycki cechowalo: odrzucenie tradycyjnych regul rozwijania wypowiedzi, luzne zestawienie elementów odleglych w czasie lub w przestrzeni, symultanizm. FUTURYZM - kierunek artystyczny powstaly we Wloszech. Jego program zostal zawarty w manifescie Filipa Marinettego, który ukazal sie w 1909 r. w "Le Figaro". Pisal m.in.: (…) oswiadczamy, ze wspanialosc swiata wzbogacila sie o nowe piekno : piekno szybkosci ! Samochód wyscigowy ze swoim pudlem zdobnym w wielkie rury podobne do wezów w ognistym oddechu…ryczacy samochód, który zdaje sie pedzic po tasmie karabinu maszynowego, jest piekniejszy niz Nike z Samotraki Futurysci odcinali sie od przeszlosci i tradycji. Prekursorami ruchu futurystycznego byli: Giacomo Balla, Umberto Boccioni, Carlo Carra, Luigi Russolo, Gino Severini. Uwazali, ze nalezy wypracowac nowa estetyke. Fascynowali sie technika i nowoczesnoscia. Opowiadali sie za nowym, wyzwolonym z wszelkich zasad ortograficznych, interpunkcyjnych i gramatycznych jezykiem poetyckim. Zrywali z nastrojowoscia. Przedstawicielami futuryzmu w literaturze polskiej byli m. in. Wladimir Majakowski, Bruno Jasielski, Tytus Czyzewski. DADAIZM - (z franc. dada - zabawka w jezyku dzieciecym). Kierunek w sztuce, który uksztaltowal sie w czasie I wojny swiatowej w Szwajcarii. Inspiracja do powstania dadaizmu byl sprzeciw wobec I wojny swiatowej oraz ruch przeciw kulturze mieszczanskiej. Teoretykiem dadaizmu byl Tristan Tzara. W manifescie dadaistycznym z 1918 roku pisal: (…) Slowo „dada” wyraza najbardziej prymitywny stosunek do otaczajacej rzeczywistosci; wraz z dadaizmem dochodzi do glosu nowa rzeczywistosc. Zycie przedstawia sie jako platanina dzwieków barw i rytmów duchowych, która z dnia powszedniego i w calym brutalnym realizmie wiernie przyjmuje sztuka dadaistyczna ze wszystkimi sensacyjnymi wybuchami oraz rozgoraczkowaniem swej zuchwalej psyche. Wedlug dadaistów glówna zasada twórcza byla destrukcja. Dadaisci negowali przyjete powszechnie wartosci moralne, estetyczne i spoleczne. Wiekszosc z nich dawala wyraz swojemu rozgoryczeniu, ze zwatpienia w wartosci humanistyczne tj.: honor, ojczyzna, moralnosc, religia etc. Uwazali, ze artystom wszystko wolno ("totalna wolnosc"), wiec powinni oni odrzucac wszelkie normy i tradycje. Pochwalali anarchie i nihilizm. Przedstawiciele tego kierunku artystycznego siegali po szokujace materialy i techniki, czesto poslugiwali sie czarnym humorem, fascynowali sie tym, co smieszne, wulgarne, nieprzewidzialne. Kpili ze wszystkiego, nawet z wlasnej twórczosci. Za dadaistów uwazali sie m. in. Francis Picabia i Marcel Duchamp, Jean Cocteau (czyt. za kokto), Hugo Ball; w Polsce Tytus Czyzewski i Stanislaw Mlodozeniec. SURREALIZM (NADREALZIM) - kierunek artystyczny powstaly pod wplywem dadaizmu. Jego zalozenia przedstawil Andre Breton w manifescie surrealizmu. Surrealisci, podobnie jak dadaisci, opowiadali sie za wolnoscia twórcza oraz odrzuceniem realizmu i racjonalizmu. Dazyli do wyzwolenia psychiki i, próbujac dotrzec do podswiadomosci, siegali do oniryzmu i psychoanalizy - pragneli ujawnic w sztuce podswiadome pragnienia, marzenia, leki. Poslugiwali sie absurdem, groteska, nonsensem, poetyka basni i snu, czarnym humorem wprowadzili kolaz i dekalkomanie. W literaturze opowiadali sie za tzw. pisaniem automatycznym (strumien swiadomosci). Najwybitniejszym przedstawicielem surrealizmu w malarstwie jest Salvador Dali oraz Max Ernst, Rene Magritte, Joan Miro, Marc Chagall (czyt.: Mark Szagal). W litereaturze: Guillaume Appollinaire (czyt. giujom apoliner), , Andre Breton. W Polsce surrealizm oddzialal m.in. na twórczosc poetów awangardy krakowskiej, na dramaty Stanislawa Ignacego Witkiewicza, proze Brunona Schulza, malarstwo Kazimierza Mikulskiego, Tadeusza Kantora, Jerzego Nowosielskiego, Tadeusza Brzozowskiego. 2. Zasadnicze róznice miedzy kierunkami w sztuce w dwudziestoleciu miedzywojennym ? Podsumowujac: KUBIZM - PRZEDSTAWICIELE: Pablo Picasso, Georges Brague (czyt.Braaue), Juan Gris (czyt. Juan Gri) CECHY KUBIZMU: - bunt przeciw perspektywie i odmienny sposób jej postrzegania - zerwanie z mimetyzmem i kopiowaniem przedmiotów - skupianie sie na formie - rozbicie przedmiotu na figury geometryczne - geometryzacja - malowanie martwej natury - z kubizmu powstaje kolaz [pokaz obrazów najwazaniejszych przedstawicieli kierunku] FUTURYZM - PRZEDSTAWICIELE: Giacomo Balla, Umberto Boccioni, Carlo Carra, Luigi Russolo, Gino Severini. CECHY FUTURYZMU: - odciecie od przeszlosci i tradycji; - fascynacja technika i nowoczesnoscia. - gwaltownosc, agresywnosc, kult przemocy, wojny: "chcemy slawic wojne, jedyna higiene swiata". [pokaz obrazów najwazaniejszych przedstawicieli kierunku] DADAIZM - PRZEDSTAWICIELE: Marcel Duchamp, Francis Picabia CECHY DADAIZMU: - "totalna wolnosc", - odrzucenie wszystkich norm i tradycji. - laczenie technik i tworzenie nowych - stosowanie techniki kolazu i fotomontazu [pokaz obrazów najwazaniejszych przedstawicieli kierunku] SURREALIZM - PRZEDSTAWICIELE: Salwador Dali, Rene Magritte, Joan Miro, Marc Chagall (czyt.: Mark Szagal)CECHY SURREALIZMU (NADREALIZMU) : ...
Anne131