2
Ewolucja prawa starego testamentu od krwawej zemsty do publicznego wymiaru sprawiedliwości.
1. Rozciągały się na wielkich przestrzeniach, dominowała gospodarka związana z eksploatacją ziemi.
2. Gospodarka opierała się na pracy niewolników
3. Na czele państwa stał monarcha z nieograniczoną despotyczną władzą. Władza miała charakter teokratyczny. Monarcha był uważany za bóstwo lub reprezentanta bóstwa i to było podstawą jego autorytetu.
4. Jednostka była całkowicie podporządkowana państwu.
5. Państwo było zarządzane centralnie przez urzędników. W ówczesnych warunkach gospodarczo – komunikacyjnych odległość pomiędzy organami centralnymi a lokalnymi utrudniał trwałość centralizacji państwowej, była to słabość despotii i przyczyna częstych rozpadów.
Podbita przez Darów – następców cywilizacji Mykeńskiej (ok. 1200 p.n.e.) nie stwarzała możliwości organizacji zcentralizowanego państwa (czynniki geograficzne, tren górzysty, brak zagrożenia z zewnątrz, mało terenów uprawnych) te elementy przyczyniły się do powstawania państw – miast (polis)
Powstało w IX w.p.n.e. podstawy ustroju arystokratycznego Sparty stworzył król Likurg Viii. P.n.e. który rozpoczął podboje terytorialne (polityka ekspansji poprzez podboje). Była to polis arystokratyczna o charakterze militarnym, handel nie odgrywał większej roli, podstawą gospodarki było rolnictwo.
Panującą klasą byli spartaci, od 7 roku życia byli wychowywani w rygorach życia wojskowego, głównym zadaniem była obrona kraju i wojna. Tylko oni mieli prawa polityczne. Byli równi co do praw jak i obowiązków. Nie było jednak równości majątkowej. Każdy spratiata otrzymywał od państwa dział ziemi wraz z niewolnikami. Nie mógł jej testować ani alienować jedynie dzielić na łożu śmierci z synami.
Preiojkowie mieszkali na obrzeżach miasta, byli osobiście wolni z prawem cywilnym i obowiązkiem służby wojskowej, zajmowali się handlem i rzemiosłem.
Heloci – byli niewolnikami. Stanowili własność państwa, byli przywiązani do ziemi. Do obowiązków należało pełnienie służby wojskowej podczas ekspedycji karnych (krypteje) zabijano ich związku z procentowo większą liczbą niż spartiaci.
Eforowie – najważniejsi urzędnicy Sparty, początkowo wyznaczani przez króla później przez Apele. Kadencja trwała 1 rok. Urzędnikiem mógł się stać pełnoprawny obywatel po ukończeniu 30 lat. Urząd był kolegialny i tworzyło go 5 eforów, uchwały zapadały większością głosów. Do kompetencji należało sprawowanie kontroli nad wychowaniem, życiem spartiatów oraz nadzór nad preiojkami i helotami. Potem sprawowanie kontroli nad królem, podczas wypraw wojennych, karanie dowódców oddziałów wojskowych, polityka zagraniczna, zwoływanie Apelli i Geruzji.
Rada starszych – Geruzja. Składała się z 2 królów i 28 gerontów (spartiata po ukończeniu 60 lat) wybieranych przez zgromadzenie ludowe. Do uprawnień należało: rozpatrywanie, rozstrzyganie najważniejszych spraw państwa, sądownictwo w sprawach karnych zagrożonych karą śmierci, wygnanie, pozbawienie czci, przygotowanie projektów uchwał.
Zgromadzenie ludowe – Apella tworzyli wyłącznie pełnoprawni obywatele, zwoływali i przewodniczyli królowie od V w eforowie. Prawo przemawiania mieli królowi, geronci i eforowie. Kompetencje określał akt zwany wielką retrą i przyjmowanie i odrzucanie wniosków zgłoszonych przez gerontów i eforów, wybór gerontów, eforów, dowódców wojskowych, wychowanie młodzieży, sądownictwo nad urzędnikami.
Syjonizm – Ateny łączyły się z innymi polis drogą pokojową. Ateny powstały w poł. VIII w.p.n.. na półwyspie Attyka (mało ziemi uprawnej, atutem były bogactwa naturalne i dobrze rozwinięta linia brzegowa). Stwarzało to doskonałe warunki do rozwoju handlu i rzemiosła a tym samym do zwiększania liczby ludności ( 300 tys. – V w.p.n.e.)
Pierwotnie ustrój opierał się na strukturze rodowej. Rody (ok. 30) tworzyły fratrie których było 12 t łączyły i fyle (plemiona - 4) niezależnie od rozwoju ustroju rodowego występował podział na klasy (szlachtę, chłopów, rzemieślników).
Szlachta – pozycja opierała się na posiadaniu majątków ziemskich, organizacji rodowej oraz na wykształcenia. Byli przekonani o swej wyższości. Wykorzystując dominację ekonomiczną szlachta narzucała warunki chłopom doprowadzające do uzależnienia. Ucisk powodował zadłużenie chłopów i z czasem przechodzenie ziemi na własność arystokracji, napięcie pomiędzy szlachtą a chłopstwem spowodowało konflikt 630 p.n.e. (Kylon) dopiero po kodyfikacji 621 przez odsunięto groźbę rewolty.
Reformy Solona (594 – 593 p.n.e.) przyniosły poprawę stosunków, reformy ekonomiczne polegały m.in. na strząśnięciu długów (anulowano wszystkie długi zaciągnięte pod zastaw gruntu. Zwrócono ziemię utraconą wskutek jej niewykupienia. Wykupiono na koszt państwa osoby, które popadły w niewolę, zniesiono niewolę za długi. Reformę ekonomiczną dopełniła reforma społeczna. Obywateli podzielono na klasy wg posiadanego majątku i uzyskiwanego dochodu (miary). Podział na V klas z czego I – III posiadały pełnie praw. Reformy Solona nie zadowoliły społeczeństwa (szlachta i biedota – niezadowoleni). Antagonizmy wykorzystał Pizystrat ustanawiając tyranię. Po wygnaniu Pizytradów kolejne reformy przeprowadził 507/6 Kleistenes. Zniszczył on organizacje rodowe i zastąpił terytorialną. Zmieniono nazwiska obywateli (imię + nazwa gminy bez imienia ojca) obywatelem mogła być osoba pochodząca od ojca i matki obywatela. Urzędy można było piastować po ukończeniu 30 roku życia. Zapanował interwencjonizm: zmiana systemu wag i miar, zakaz wywozu produktów rolnych oprócz oliwek.
Na czele stał król (basileus) początkowo elekt później dziedzic dzierżył wszelką władzę ustawodawczą, wykonawczą, sądowniczą i wojskową, pełnił również funkcje kapłańskie. Sprawy rozpatrywane podczas pokoju był kontrolowane przez radę starszych (bula) i zgromadzeni ludowe (agora) z czasem kompetencje monarsze ograniczono.
Rada starszych – Areopag (nazwa pochodna ze wzgórza, gdzie się zbierali) składała się z byłych archontów kończących urzędowanie, przewodniczył dawny król do kompetencji należało sądzeni przestępstw przeciwko życiu i zdrowiu, administrowanie państwem, nadzór nad wykonywaniem ustaw (do V w.p.n.e.)
Urzędnicy – najważniejszymi byli Archonci. Na początku urząd wojskowy, urząd kierowana sprawami wewnętrznymi docelowo kolegium dziewięciu Archonów.
POLIS OLIGARCHICZNA Od reform Solona do tyranii Dizytrata. Podstawy stanowiły reformy Solona.
Instytucje – wielka rada (bule)
Składała się z 400 członków po 100 z każdej fyle (plemienia). Przystępowali do niej wyłączni wybierani obywatel po ukończeniu 30 lat, z klas majątkowych I – III. Do kompetencji rady należało rozpatrywanie wniosków ustawodawczych, które miały być przedłożone zgromadzeniu obywateli.
Zgromadzenie obywateli (Ekklezja)
Brali w niej udział obywatel czterech klas majątkowych po ukończeniu 20 roku życia. Do kompetencji należało rozstrzyganie najważniejszych spraw państwowych. Zgromadzenie nie posiadało inicjatywy ustawodawczej.
POLIS DEMOKRATYCZNA od obalenia tyranii i reform Kleistensa.
Podstawą była likwidacja 4 fyl plemiennych i zastąpienie ich fylami terytorialnymi. Fyle miała własny samorząd z obieranymi naczelnikami, dzieliły się na demy (gminy) ze losowanymi starostami na czele. Do poszczególnych demów przypisani byli obywatele, przynależność była dziedziczna i obowiązkowa.
Podstawą demokracji była wobec prawa (isonomia) równość obywateli, wolność idea rządów prawa (wolność słowa, swoboda działalności politycznej - isegogia - w granicach dozwolonych).
Zgromadzenie ludowe (Ekklezja)
Uczestniczył pełnoprawny obywatel po ukończeniu 20 lat, kompetencje: ustawodawstwo, kwestie polityczne, sprawy administracyjne i sądownictwo.
Na zgromadzeniu odbywał się sąd skorupkowy (ostracyzm). Jego celem było wskazanie osób zagrażających demokracji. W tajnym głosowaniu w glinianych skorupkach obywatele skazywali niebezpiecznego obywatela dla ustroju. skazywano na wygnanie (z życia politycznego).
Rada pięciuset
Składała się z 500 osób, po 50 z każdej fyle terytorialnej. Członkiem mógł zostać kandydat, obywatel po ukończeniu 30 roku życia. Kompetencje: władza 1. ustawodawcza, 2. wykonawcza i 3. sądownicza,
1. przygotowywanie projektów ustaw przedkładanych Ekklezji oraz wprowadzenie w życie aktów prawnych uchwalonych przez zgromadzenie
2. nadzór nad urzędnikami, finanse państwa, polityka zagraniczna, decydowała o armii i flocie
3. rozpoznawanie przestępstw zagrożonych karą grzywny
Sąd przysięgłych (helaia) prowadził Solon. Składał się z 6 tys. członów. Dzielił się na 10 sekcji (dikasteri). Przewodniczył Thesmothet. Ważniejsze sprawy rozstrzygano na posiedzeniach łączących 2 – 3 sekcji.
Sąd kolegialny – funkcje wykonywali: Areopag, efeci, kolegium Jedenastu i Kolegium Czterdziestu.
Areopag od poł. V w.p.n.. rozpatrywał sprawy wyłącznie obywateli. Kompetentny w sprawach o popełnienie umyślnego zabójtwa zranienia z zamiarem pozbawienia życia, trucicielstwa, podpalenia.
Sąd efetów – 51 osób wybieranych z obywateli którzy ukończyli 50 lat, sprawy o zabójstwo nieumyślne, czyny wyłączające karalność (np. obrona konieczna).
Kolegium Jedenastu – 10 członków po jednym z każdej fyli oraz pisarza. Nadzór nad wykonywaniem kary więzienia, wyroków śmierci, kar cielesnych, sądownictwo nad przestępcami schwytanymi na gorącym uczynku.
Kolegium Czterdziestu – składał się z sędziów gminnych, po 4 z każdej fyli, jako sąd obyczajowy od V w.p.n.e. siedziba stała. Rozstrzygano drobne sprawy cywilne o wartości sporu do 10 drahm.
Sądy jednoosobowe – pełnili je sędziowie rozjemcy publiczni i prywatni. Rozjemcą mógł być każdy z obywateli po ukończeniu 60 lat. Publicznie rozpatrywali spray niesporne oraz dochodzone skargami prywatnymi. Zadaniem było doprowadzenie do ugody stron. Jeżeli nie doszło do niej sprawę kierowano do helili. Od decyzji nie było odwołania.
Początek to umowna data 735 r.p.n.e. zasadniczo polis rzymska swoje ukształtowanie ustrojowo społeczne zawdzięcza Etruskom, gdzie ukształtowało się ok. VI w.p.n.e. (Etruskowie rządzili w 753 – 509 p.n.e.).
Główną jednostką społeczeństwa był ród (gens) pod przewodnictwem starszego (pater) w skład rodu wchodziły rodziny (familiae) na czele z ojcem (pater familia) rody łączyły się w kurie (ok. 10 rodów=kuria) była ona jednostką wojskową i podatkową. Kurie łączyły i we wspólnoty plemienne tzw. tribus, było ich trzy. Podział tribusowy był wyłącznie terytorialny (populus romanus kwilitum)
Społeczeństwo składało i w okresie archaicznym z 1. patrycjuszy i 2. plebejuszy oraz 3. klientów 4. gości, 5. niewolników.
Ad 1. Patrycjusze - pełnoprawni przedstawiciele rodów, posiadali prawo własności, czynnego udziału w zgromadzeniach, piastowania urzędów, zawierania ważnego małżeństwa, udziału w rzymskim procesie sądowym oraz nabywania i alienacji
Ad 2. Plebejusze – byli obywatelami „gorszego prawa” mieli gorszą sytuację polityczną, prawną i majątkową
Ad 3. Klienci - powiązani z rodem pozostawali pod opieką konkretnego rodu a konkretnie patrona służąc mu posłuszeństwem i wiernością
Ad 4. Goście - była to warstwa ludzi wolnych przebywających czasowo Rzymie
Ad 5. niewolnicy – kategoria pozbawiona praw, byli traktowani jak rzecz res vocale ich liczba rosła wraz z rozwojem terytorialnym.
Ustrój społeczny uległ przeobrażeniu za panowania przedostatniego króla Rzymu Sergiusza Taliusza (poł. VI w.p.n.e.) wprowadził on ustrój centurialny, którego podstawą było zgromadzenie wojska. Obywateli podzielił na 5 klas majątkowych. Pierwsza była najbardziej uprzywilejowana 98 centuri. Odtąd o najważniejszych sprawach państwa decydowały zgromadzenia centurialne (comita centuriata) reformy dopuszczały plebejuszy do życia publicznego przez co doprowadziły do upadku arystokratycznego ustroju rodowego, ustanawianie trybuna ludowego (494 p.n.e.) nietykalnego urzędnika (ius intercjonizm) mógł on unieważnić wszystkie decyzje na szkodę plebsu. Następnie doszło do spisania praw (ustawa XII tablic), udostępnienie urzędów (300 p.n.e.), usankcjonowanie zgromadzeń plebejskich z przyznaniem ich uchwał mocy obowiązującej w całym państwie (287 lex Hortensja).
Reformy Tyberiusza Grakeha.
Wielkie podboje Rzymu powodowały upadek stanu chłopskiego, z którego rekrutowali się żołnierze. Tanie produkty rujnowały chłopstwo, które masowo zaczęło przeprowadzać się do miasta (warstwa proletariatu). Ruch odnowienia głosili populaci zaś przeciwstawiali się temu optymaci.
Ideą była likwidacja wielkiej własności ziemskiej, podział jej nadwyżek między proletariat. Wyznaczono górną granicę posiadania 500 jugesów. Po śmierci Tybriusza w zamieszkach kontynuował je brat Gajusz: podzielono nadwyżkę ziemi, roboty publiczne, oddanie ekwitom sądownictwa.
Przeprowadzenie reformy armii przez Gajusza Mariusza (104 – 100 p.n.e.) – zniesiono przymusowy pobór, zmieniono taktykę walki, armia wchodziła do życia politycznego, naczelni wodzowie zaczęli tworzyć dyktatury wojskowe.
Ustrój polityczny w okresie królewskim (753 – 509 p.n.e.)
1. Król – miał najwyższą władzę wykonawczą, sądową i wojskową. Władza ustawodawcza ograniczona była kompetencjami zgromadzenia kurialnego (one też wybierało króla). Władzę sprawował przy pomocy urzędników.
2. Senat – stanowił radę starszych urzędującą u boku króla. Miał on głos doradczy, liczył od 100 u schyłku monarchii 300 senatorów.
3. Zgromadzeni kurialne (comitia curiata) – stanowiły zebrania pełnoprawnych obywateli, przedstawicieli 60 kurii. Do kompetencji należało ustawodawstwo na wniosek króla, który miał inicjatywę ustawodawczą, wybór króla, decydowanie o stanie wojny, przyjmowanie nowych obywateli.
4. Kolegia kapłańskie – najwyższe funkcje religijne, badanie i tłumaczenie woli bogów, wykładnie obowiązującego prawa.
Ustrój w okresie republiki (509 – 27 p.n.e.)
1. Zgromadzenie ludowe – dzieliły się na komicja (comitia) i wiece (contiones). Komisje dzielono na: 1. kurialne, 2. centurialne, 3. trybusowe.
Ad 1. wywodziły się z okresu królewskiego z czasem dopuszczono plebejuszy, kompetencje obejmowały: udzielanie imperium (naczelnej władzy) wyższym urzędnikom wybranym przez komicja centurialne, urządzanie auspicjów.
Ad 2. zwoływane od czasu reform króla Sergiusza Juliusza po wprowadzeniu podziału społeczeństwa wg 5 klas majątkowych, wg centuri – oddziałów wojskowych. Brali w niej udział obywatel. Kompetencje były obszerne: wybór urzędników posiadających imperium (konsulów, pretorów, cenzorów), przyjmowani lub odrzucanie projektów ustaw przedłożonych przez konsulów, wypowiadanie wojny, powoli upadało znaczenie ustawodawcze w wyniku braku inicjatywy ustawodawczej, aż całkowicie do lex Hortersia 287 p.n.e.
Ad 3. rozwinęły się ze zgromadzeń plebejskich w III p.n.e. Dzielnice (tribus) dzieliły się na miejskie i wiejskie, do pierwszych zaliczani byli obywatele bezrolni, do drugich pełnoprawni (posesjonaci wiejscy). Początkowo było to przynależność terytorialna potem osobista. Kompetencje komisji trybusowych: wybór urzędników na posiadających imperium (edylów kurialnych, kwestorów), przyjmowanie i odrzucanie projektów ustaw przez pretorów. Uchwały podejmowano większością głosów.
Zebrania plebejskie – uczestniczyli wyłącznie plebejusze zgodnie z podziałem na okręgi trybusowe. Należało do nich powoływanie trybunów oraz edylów plebejskich, uchwały zgromadzeń lex Hortensja obejmowały już wszystkich obywateli.
Na upadek komicjów wpłynęły: niedostosowanie komicjów do obszaru imperium, wzrost proletariatu i inne.
Senat – do II wojny punickiej (201 p.n..e.) senat pełnił funkcje doradcze, początkowo tylko patrycjusze. Plebejuszy dopuszczono w IV p.n.e. Pierwotnie członków senatu mianowani dożywotnio konsulowie lub trybuni od IV w.p.n.e. cenzorzy. Listę tworzono co 5 lat najpierw trafiali konsulowie, pretorzy, potem edylowie kurialni, trybuni, edylowie plebejscy. Liczba pierwotnie wynosiła 300 Sulla podniósł ją do 600, Cezar do 900. prawo zwoływania mieli konsulowie, pletorzy i dyktatorzy. Kompetencje: zatwierdzanie ustaw uchwalonych przez komisje centurialne i tyfusowe, rozporządzenia w sprawach kultu, czuwanie nad bezpieczeństwem publicznym, finanse, sprawy zagraniczne, poselstwa, wyznaczanie wodzów i dyktatorów. Kryzys senatu II w.p.n.e. (przyczyną był zły dobór senatorów).
Magistratura – to urzędy i urzędnicy, dzielona jest na wyższe i niższe. Wyższe powoływały komicja centarialne a niższe komicja tybusowe. Na uprawnienia składały się:
1. Potestas – władza publiczna, przyznawana wszystkim urzędom, obejmowała prawo do wydawania edyktów w zakresie sprawowanej władzy, nakładania kar za ich nieprzestrzeganie, zwoływanie wieców.
2. Imperium – udzielały komicja, centurialne jedynie urzędnikom wyższym, skupiały się na nie uprawnienia wojskowe, sprawowanie sądownictwa, zwoływanie zgromadzeń ludowych i senatu oraz przedkładanie im własnych projektów ustaw.
Magistratury charakteryzowały się wybieralnością przez komicje (oprócz dyktatora) kolegialnością (2 osoby oprócz dyktatora), kadencyjnością, bezpłatnością oraz odpowiedzialnością.
Urzędy wyższe:
Konsul – pierwotnie zastępowali miejsce króla. Wybierały go komicje centurialne na 1 rok. Kompetencje: władza wojskowa, administracyjna, reprezentacyjna, ustawodawcza i sądowa. Zwoływali posiedzenie senatu, zwoływali zgromadzenia ludowe, wydawanie edyktów, rozległe kompetencje sądownicze,
Pretorzy – utworzono w 376 r.p.n.e. do sądownictwa cywilnego między obywatelami, potem także między cudzoziemcami a rzymianami. Rozpatrywał sprawę jedynie pod względem formalnym (zgodność roszczenia i przedmiot sporu, dalej sprawę rozpatrywał sędzia. Podstawą działania były wydawane przez niego edykty.
Cenzorzy – ustanowiono 443 r. p.n.e. plebejusz mogli sprawować od 351 r. p.n.e. wybierały ich komicje centurialne na 5 lat. Podstawą działania był spis obywateli oraz szacowanie majątku celem przydziału do klas majątkowych, centuri oraz tribus. Od 312 układali listy senatorów.
Urzędy niższe:
Edylowie – (plebejscy i kurialni) jurysdykcja karna, jurysdykcja cywilna (handlowa) Zapewniali porządek w Rzymie oraz na drogach, urządzanie igrzysk i uczt, zaopatrzenie.
Kwestorzy – istnieli monarchii u boku władzy z funkcjami sądowymi, tracąc je. Potem wybierani przez komicje trybusowe byli pomocnikami konsulów. Nadzór nad skarbem.
Urzędy nadzwyczajne
Dyktator – V w.p.n.. – 202 p.n.e. wyznaczał konsul na podstawie uchwały senatu, naznaczono go w sytuacjach wyjątkowych, kadencja półroczna, powołanie wprowadzało jednowładztwo.
Cesarstwo rzymskie 27 p.n.e. – 476 n..)
Regulacje ustrojowe Cezara (lex Julia) rozpoczynały monarchię republikańską. U schyłku życia Cezara uprawnienia i stała władza trybunału, dziesięcioletnia i dożywotnia dyktatura, prefektura spraw obywatelskich, przydomek imperatora. Przed nadaniem tytułu królewskiego Cezar został zasztyletowany 44.p.n.e.
Reformy systemu republikańskiego: Oktawian (władza 30 – 14 p.n..) stworzył system pryncypatu. Zachowując pozory demokracji i ustroju republikańskiego skumulował rozmaite tytuły i urzędy.
Przyjmując tytuł honorowego obywatela zrezygnował z uprawnień dając je senatowi, otrzymał stanowisko prokonsula, naczelne dowództwo wojskowe, prawo wydawania edyktów, otrzymał władze trybuna ludowego (polityka wewnętrzna) senat dodał uprawnienie przyznawania obywatelstwa, polityce zagranicznej, sądownicze, od 12 p.n.e. pełnił funkcje najwyższego kapłana. Skupił magistraturę i potestas prawo nietykalności. Od I w wprowadzono boski kult władzy.
Senat – Oktawian zmniejszył liczbę senatu do 600. Senatorem mogli zostać byli wysocy urzędnicy z majątkiem, kompetencje były rozległe. Uchwały senatu stają się obowiązującym prawem, dotyczyły przeważnie prawa prywatnego. Cesarzowi przysługiwało veto. Przyznano senatowi prawa obsadzania urzędów kandydatów wysuwał jednak cesarz. W sądownictwie senat przejął jurysdykcję karną. W dyspozycji posiadał skarbiec republiki. Sprawował nadzór nad mennicami.
Reorganizację przeprowadził Hadrian (117 138) wprowadził odpłatność urzędów, mianowanie przez cesarza, podział na rangi, konieczność kwalifikacji, wyżsi urzędnicy nosili tytuł prefektów (dowódca armii pretoriańskiej pierwotnie, potem naczelny dowódca wojsk), urbi (zaopatrzenie w zboże), vigilum (bezpieczeństwo).
Gruntownej reformy dokonał Dioklecjon (248 – 305) prowadził ustrój zwany Dominatem, który był monarchią absolutną (Dominus et deus) dla podołania władania ogromnym imperium, prowadzenie licznych wojen, zreformował w 294 r. ustrój zw. tetrarchią (rządy czterech). Polegał on na podziale władzy pomiędzy dwóch Augustów (jednen rządził wschodem, a drugi zachodem) oraz dwóch Cezarów. Po 20 latach Auguście ustępowali na rzecz Cezarów, którzy dobierali sobie zastępców. System załamał się po śmierci reformatora przywrócono jednowładztwo. Senat – został utrzymany. Od 395 istniały już dwa w obu stolicach, Rzym i Konstantynopol.
Nowa organizacja zmusiła do przebudowy aparatu adm. Oparto go na zasadach centralizmu, biurokracji, oddzieleniu władzy wojskowej. Urzędy podzielono na centralne i lokalne. Niższe podlegały hierarchicznie wyższym. Urzędnicy mianowani przez cesarza wydawali decyzje.
Konsystorz – tworzyli doradcy cesarza, członkowi świętej rady cesarskiej, powstały nowe urzędy dworne: marszałek dworu, naczelnik skarbu, naczelnik tajnej policji, ministrowie wojny.
Chrześcijaństwo – prześladowane w pierwszych wiekach. Od IV wrogość zaczęła słabnąć stosunku do panujących. W 313 Konstanty Wielki wydał edykt tolerujący (swoboda praktyk na równi z innymi wyznaniami). 380 r. uznano religię za wiarę państwową (Teozjusz Wielki) 392 zakazano wyznań innych religii, uznając je za herezje.
Pierwotnie pierwszym źródłem był zwyczaj. Spisano jego w ustawie XII tablic 451 p.n.e. w okresie walk plebejskich o uznanie praw plebsu. Trzon stanowiły przepisy prawa prywatnego, procesu i postępowania egzek. w spr. prywatnych.
Innymi źródłami były leges – ustawy, plebiscyta – uchwały plebsu, senatus consulta – uchwały senatu.
Ustawodawstwo cesarskie: konstytucje (Constituto principis) zaliczano do nich dekrety (oznaczenia sądu cesarskiego rozstrzygające prawy sporne) np. Marka Aureliusza w sprawie zakazu samopomocy w dochodzeniu sprawiedliwości. Edykty – wydawał je cesarz na mocy imperium. Obowiązywały do końca życia władcy.
Reskrypty – były decyzjami cesarza podjętymi w związku z zapytaniami od urzędników lub obywateli: rozstrzygały kwestie sporne.
Mandaty – były to instrukcje pisemne udzielane przez cesarza urzędnikom.
Z biegiem czasu główne funkcje sądowe przeszły na pretorów. Posługiwali się prawem wydawania edyktów.
Wielką rolę odegrali juryści rzymscy będąc interpretatorami prawa oraz udzielając odpowiedzi obywatelom i urzędnikom. Prawnicy (wybrani) posiadali przywilej udzielania porad pod autorytetem cesarskim, tzw. ius respondenti publice. Opinia jurystów (communis opinio prudentium). Wiązała sędziego jak ustawa, najznakomitszymi prawnikami byli: Lebeo, Sabinus, Ulpian. Wielką pozycję posiadał Gaius (podręcznik do nauki prawa).
Ustawodawstwo cesarskie wyparło pozostałe źródła. Przodowały edykty i reskrypty. W związku z rozproszeniem ustaw podjęto próby kodyfikacyjne.
Codex Gregorianus – uporządkowany zbiór konstytucji cesarskich od Hadriana (117). Codex Hermogenianus – był uzupełnieniem Gregorianusa.
Codex Theodosianus – był zbiorem prac z inicjatywy Teodozjusza II, ukończono w 4397 r. Obejmował ok. 3 tys. leges od Konstantyna Wielkiego do Teozjusza II. Zawierał 16 ksiąg.
Codex Justniaus - w cesarstwie wschodnim ujednoliceniem prawa zajmował się Justynian Wielki, pracami kierował Trybonin. Zebrano materiał poprzednich kodeksów uzupełniając i tworząc codex vetus. Po 5 latach po przeróbkach wydano jako Kodeks Justyniana. Zawierał on 12 ksiąg, dzieliły się one na tytuły, te zaś na konstytucje.
Digsta – (Pandectae) ogłoszone w 533 stanowiły drugą część kodyfikacji Justynianina. Stanowiły dzieła literatury prawniczej ok. 38 jurystów. Całość podzielona na 50 ksiąg ponad 400 tytułów. Zawierały materiał z prawa cywilnego i procesu cywilnego.
W 419 r. Wizygoci założyli pierwsze państwo germańskie w południowej Francji (państwo Tuluzy). W połowie IV Frankowie osiedlili się między Renem i Menem. Pierwszym władcą był Chlodiusz. Zjednoczył państwo po podbojach Chlodwig. Na czele państw...
lilinka971