FRANCJA
PAŃSTWO W EPOCE FEUDALIZMU
I. PAŃSTWO FRANKOŃSKIE-wchłaniało kolejno inne państwa szczepowe, objęło znaczny obszar Europy Zachodniej
476- Frankowie w bitwie pod Soisson pokonali wodza rzymskiego Syagriusa i opanowali Francję aż po Loarę
496- Klodwik przyjął wraz z 3000 wojownikami katolicyzm- spotkał się z szerokim poparciem ze strony czynników kościelnych
507- Frankowie zajęli Akwitanię i wyparli Wizygotów za Pireneje
534- likwidacja i zagarniecie państwa burgundzkiego
774-wcielenie do państwa frankońskiego terenu dawnego państwa Longobardów
VIIIw- Karol Wielki podbija szczep Sasów rozszerzył zasięg swego państwa na północne i wschodnie Niemcy- szczytowy rozwój terytorialny
800- Karol Wielki przyjmuje koronę cesarza rzymskiego z rąk papieża
do 751- panowanie dynastii Merowingów (m. in. Klodwik)
VIw- podział państwa między członków dynastii na 3 części: Neustrię, Burgundię i Austrazję
687- majordom austrazyjski Pepin z Heristalu przywrócił jedność państwa- stanął przed zagrożeniem Arabów
732- bitwa pod Poitiers- Karol Martel (syn Pepina) odparł Arabów
751- Pepin Mały (syn Karola Martela) uzyskał koronę królewską- założyciel nowej dynastii Pepinidów (Karolingów)
768-814- panowanie Karola Wielkiego- szczyt potęgi państwa Frankońskiego
IXw- początek rozpadu jedności państwa
843- traktat w Verdun- definitywny koniec jedności państwa. Podział na 3 częsci między Karola Wielkiego:
*Karol Łysy otrzymał „Francję zachodnią” (po Mozę, Saonę i Rodan)
*Lotariusz „Francję średnią” (po Ren i Alpy) i północne Włochy
*Ludwik Niemiec- „Francję Wschodnią” (między Renem i Łebą)
do 987- Karolingowie panują we Francji zachodniej
do 911- Karolingowie panują we Francji wschodniej
IXw- początek własnych narodowych dziejów Francji i Niemiec
1.Gospodarka- brak równowagi między gospodarką rolną a przemysłową (miedzy wsią a miastem); kryzys gosp.
*miasta- ośrodki zarządu kraju lub rezydencje biskupie- przestały istnieć jako ośrodki życia gospodarczego, latyfundia
VII i VIIIw- zahamowanie wymiany handlowej przez Arabów miedzy Wschodem a Zachodem. Początek tendencji odśrodkowych grożących rozbiciem państwa
2.Rozwój wielkiej własności ziemskiej:
a)król- największy właściciel ziemski- dawne domeny cesarskie i fiskalne, majątki władców podbitych ludów, właściciel ziem pustych oraz majątków skonfiskowanych
b)własność kościelna- nadania monarchy i wielkich właścicieli oraz uboższej ludności, oraz narzucona przez Pepina Małego dziesięcina; również tracił
c)majątek świeckich możnowładców- powiększały się przez nadania królewskie, bezprawne zabory oraz pochłanianie istniejącej jeszcze drobnej własności (prekaria- chłop oddawał panu ziemię na własność i otrzymywał ją z powrotem za pewne świadczenia)
3.Organizacja wielkiej własności (system dominalny)- każda włość dzieliła się na grunty użytkowane przez chłopów
Mansi indominicati- grunty bezpośrednio użytkowane przez pana- zgrupowane wokół rezydencji pana lub jego urzędnika (włodarza)zarządzającego włością, uprawiane były przez niewolników
Grunty użytkowe poprzez chłopów tworzyły drobne gospodarstwa- stopniowo likwidowano drobną własność
4.Immunitet- przywilej nadawany na rzecz wielkiego właściciela, w którym król wzbraniał swym urzędnikom wkraczania- w zakresie określonym w przywileju- na dobra immunizowane dla pobierania podatków lub wykonywania sądownictwa. Początkowo immunitety oddawały panom sądownictwo jedynie w sprawach drobniejszych (causa miniores) i to tylko w stosunku do ludności niewolnej i półwolnej. Z czasem wydawane były w stosunku do całej ludności i to również w sprawach ważnych (causae maiores). nakładało to na panów konieczność organizowania własnego sądownictwa, które powierzano wójtom (advocati). Na immunitecie zyskiwał tylko pan; utrata znacznych uprawnień przez króla
Własność ziemska zaczęła przybierać charakrer władztwa gruntowego poprzez zależność ludności od wielkich właścicieli protegujące się w miarę wzrostu ich uprawnień publicznoprawnych. Były to zjawiska typowe dla feudalizmu
5.Stosunki społeczne- rozwój wielkiej własności wywarł decydujący wpływ na rozwarstwienie społeczne w państwie frankońskim (różnica również z pochodzenia etnicznego – państwo charakter związku osób)
*wolni- wszyscy ludzie byli w społeczeństwie pierwotnym równi. W VIw wystepowały już kategorie uprzywilejowane, które były chronione główszczyzną. Wyłoniła się grupa frankońskiej arystokracji, która zlała się z arystokracja pochodzenia rzymskiego
Proceres, optimates- osoby żyjące w otoczeniu króla, hrabiowie, biskupi itp. W dobie karolińskiej stanowili seniorów- dali początek późniejszej szlachcie; rycerze
*półwolni i niewolni- różnica miedzy nimi ulęgała zatarciu. Liczba niewolników malała, gdyż stawali się poddanymi w zamian za rentę feudalną
6.Wasalstwo i beneficium
Obok poddaństwa (typowego dla feudalizmu) wykształcił się ustrój lenny (dotyczy wzajemnych powiązań pomiędzy feudałami oraz ich stosunku do monarchy), poszczególni feudałowie mieli określone miejsce w hierarchii feudalnej jako wasale dzierżący od króla albo od innych seniorów ziemię w zamian za służbę wojskową albo jako seniorzy w stosunku do własnych wasali. Ustrój lenny wywodzi się z dwóch pierwotnie odrębnych instytucji rozwiniętych w państwie frankońskim mianowicie z wasalstwa i bebeficium:
*stosunek wasalny był stosunkiem osobistym, Wolni oddawali się pod opiekę króla lub innych możnych (seniorów) i zobowiązywali się wobec nich przysięgą do wiernej służby dożywotniej jako wasale. Akt ten nosił nazwę komendacji. Pierwotnie zakres obowiązków jakie przyjmowali wasale w zamian za opiekę seniorów nie był ściśle określony. Z czasem głównym obowiązkiem wasali stała się konna służba rycerska na zawołanie seniora; wynikało z braku poczucia bezpieczeństwa
847- królewski kapitularz z Mersen- nakazywał wszystkim wolnym wybrać sobie seniora, a wszystkich seniorów zobowiązał do stania się wasalami królewskimi. W razie śmierci wasala komendację składali jego dziedzice (stosunek wasalny przekształcił się w stosunek dziedziczny)
*system beneficjalny- stosunek rzeczowy miedzy feudałami. Początkowo było to nadanie przez króla ziemi w dziedziczną i pełną własność. Za Karolingów rozumiano nadawanie ziemi jedynie dożywotnio w użytkowanie (własność pozostawała przy nadawcy). Początkowo było dożywotnie. Było również darem i nie nakładało na beneficjusza żadnych obowiązków. Stało się dziedziczne, gdyż utrwaliła się już dawniej zasada przenoszenia komendacji wasalnych z ojca na syna; nadawali królowie panowie i seniorzy
II. USTRÓJ PAŃSTWA
1. Charakter patrymonialny królestwa- dawna tradycja wojenna wyrażała się w działalności wieców i w elekcyjności króla, którego zakres działania był bardzo ograniczony.
Lex Francorum- król Franków- tytulatura króla . który nie był królem Francji lecz ludu Franków. W dobie Merowingów król miał obowiązki jedynie w stosunku do Franków, a inne ludy były tylko ludami podbitymi. Po latach nastapiło zniesienie grup etnicznych. Za Karola Wielkiego władza królewska rozciągała się na wszystkich poddanych
Państwo przybrało charakter monarchii patrymonialnej i utrzymało ten charakter do końca swego istnienia.
2. Podział państwa- miedzy członków rodu królewskiego, a godność królewska stałą się dziedziczna (zasadę dziedziczenia tronu wprowadził Klodwik). Całe królestwo po śmierci króla podlegało podziałowi na dzielnice między jego potomków; walki między potomkami
VIIw- zjednoczenie państwa przez Karola Wielkiego
843- traktat w Verdun- koniec podziałów (poza działem Lotariusza)- monarchia przekształcona w elekcję. elekcja tronu była wyrazem uzyskania wpływów w państwie przez możnowładztwo
3. Zakres władzy królewskiej- silna; uzasadnienie koncepcji patrymonialnej- królowie dysponowali sprawami państwowymi jak swoją własnością. Władza królewska ulęgała ograniczeniom , zależnie od układu sił społecznych i autorytetu króla. Władza króla frankońskiego rozciągała się na następujące dziedziny:
· sprawy wojny i pokoju, władza wojskowa służąca obronności kraju
· czuwał nad pax regia (pokojem królewskim) broniącym wszystkich mieszkańców, jego naruszenie było bardzo wysoko karane
· zwierzchnictwo sądowe- sąd królewski był sądem właściwym dla wszystkich spraw, w konkurencji z właściwością innych sądów w kraju (umożliwiło mu powołanie przed swój sąd wszystkich spraw, których rozsądzeniem był zainteresowany)
· władza wykonawcza- bannus- prawo do wydawania rozkazów (naruszenie bannus było wysoko karane) – z czasem ustawodawcza ( na wzór rzymski)
· bliska współpraca państwa i Kościoła- władza świecka ingerowała w sprawy kościelne. Królowie obsadzali biskupstwa i urzędy kościelne. zwoływali synody, ogłaszali uchwalone na nich prawa i zapewniali wykonanie ich; kościół popierał królów jako prawodawców, państwo otoczyło opieką kościół
4. Cesarstwo
800- Karol wielki przyjmuje koronę cesarska z rąk papieża. Cesarstwo było funkcją powierzoną mu dla obrony chrześcijaństwa, zabezpieczenie pokoju i sprawiedliwości. (751 Pepin Mały krółem)
dei gratia- królowie z Bożej łaski- tak tytułowali się królowie od czasów Karola- król jako reprezentant Boga musi działać zgodnie z prawem Bożym. Karol Wielki i cesarz bizantyjski uznali istnienie dwóch cesarstw- zachodniego i wschodniego
Teoria uniwersalistycznej władzy cesarskiej- szerzona za ostatnich Karolingów- w dziedzinie władzy świeckiej władza zwierzania nad całym światem chrześcijańskim należy do cesarza rzymskiego
5. Organa centralne- wiec (okresowe zgromadzenia ludowe) decydowało ważnych sprawach państwowych. Z czasem ich znaczenie zaczęło malec. Ostatecznie ustalił się zwyczaj zwoływania ich co rok (miały one charakter przeglądów wojskowych):
-Pole Marcowe- za Merowingów w marcu
-Pole Majowe- za Karolingów w maju
*Placita- mniej liczne kolegia- reprezentowana w nich była wyłącznie świecka i duchowna arystokracja. Miały charakter doradczy. Z czasem ich znaczenie wzrastało
IXw- placita decydowały o sprawach państwowych. Były instytucja wyradzającą przewagę wpływów możnowładców w państwie
*Palatium- dwór- obok straży przybocznej (drużyny) przebywały wybitne osobistości świeckie i duchowne
Paladyni- urzędnicy łączący obsługę domową króla i wysokie funkcje administracyjne
*majordom- pierwszy urzędnik. Za Merowingów zagarnął wiele uprawnień królewskich i urząd ten stał się dziedziczny i utrzymał sie aż do Pepina Małego
*seneszal- Karolingowie powierzali mu funkcje na dworze. dalsze urzędy: koniuszy, cześnik, palatyn i inni
*Kanclerz- z reguły osoba duchowna, znająca sztukę pisania. Pierwszy sekretarz królewski, redaktor wszystkich podpisanych przez króla pism i kapitularzy oraz ich ekspedycja
6. Zarząd lokalny:
a)hrabstwa- dawna rzymska sieć okręgów (civitas) na czele stał urzędnik królewski hrabia (comes). Były to podstawowe okręgi zarządu terytorialnego. Hrabia sprawował władzę administracyjną i wojskową. Hrabstwa dzieliły się na wicehrabstwa z wicehrabiami na czele
b)margrabstwa (Marchie)- hrabstwa położone w sferach granicznych- zarządzający nimi margrabiowie mieli poważniejsze niż inni uprawnienia- szczególnie wojskowe. Ich zakres władzy podobny był do zakresu monarchy; księstwa –póżniej; na czele ksiaże
c)wysąłnnicy królewscy (missi dominici)- cały kraj podzielono na pewna liczbę okręgów inspekcyjnych w których wysłannicy królewscy wykonywali w regularnych odstępach czasu kontrolę; na krótki czas; możni; kontrola hrabstw
d)feudalizacja hrabstw- królowie frankońscy wynagradzali hrabiów beneficjami położonymi na terenie hrabstwa, co prowadziło do dożywotniego powoływania hrabiów (zaczęli oni dążyć do przekazywania hrabstw swoim potomkom co udało im się w 877r wymuszając od Karola Łysego stwierdzenia zasady dziedziczenia urzędów i beneficjów)
7. Sądownictwo i proces (sądownictwo należało do ludu)
· sądownictwo. Demokratyczny charakter sądów uległ w państwie frankońskim stopniowemu zatarciu . Etapy:
-sądy sprawowało zgromadzenie ludowe, odbywające się na wzgórzu sądowym (Malberg) pod przewodnictwem wybieranego urzędnika thunginusa
-za Merowingów thunginusa zastąpił hrabia. Przewodniczył zgromadzeniu i ogłaszał wyroki w otoczeniu 7 mężów (rachimburgów)- proponowali oni wyrok, który zgromadzenie mogło przyjąć lub odrzucić
-za Karolingów rachimburgów zastąpili ławnicy powoływani przez hrabiego na zgromadzeniu, jako jego stali pomocnicy
-Karol Wielki- lud uczestniczył rokach sądowych głównych odbywanych pod przewodnictwem hrabiego tylko 3 razy w roku; zmniejszenie udziału ludu
Sądownictwo królewskie- król mógł każdą sprawę ewokować przed swój sąd. Ponadto czuwał nad sprawami inwestur kościelnych, wasali królewskich oraz nad takimi sprawami jak np. obraza majestatu, złamanie królewskiego bannus
· prawo karne- ściganie przestępstw nie należało pierwotnie do państwa lecz do poszkodowanego i jego rodu w formie zemsty rodowej. Winny płacił kompozycję („główszczyznę)- karę pieniężną. Zaczęto tez oddawać sprawy d sądu, który ustalał wysokość kary. Później wprowadzono także kary śmierci i kary cielesne; kary ko,pozycyjne – zróżnicowanie ze względu na rangę czynu i położenie osoby poszkodowanej
· proces- nie odróżniano spraw cywilnych od karnych. Miał charakter procesu skargowego (akuzatoryjnego) postępowanie sądowe mogło być wdrożone tylko na podstawie skargi poszkodowanego
· Postepowanie rugowe- miało na celu ściganie przestępstw szczególnie groźnych jak min. mężobójstwo, podpalenie. Hrabia lub wysłannicy królewscy, przybywszy d jakiejś miejscowości wzywali grupę mieszkańców jako rugowników, którzy pod przysięgą musieli zeznać, czy wiadomo im o jakichś niewyjaśnionych przestępstwach. Nastepnie władza występowała w postępowaniu sądowym wobec osób obwinionych przez rugowników. Jeżeli oskarżony się nie oczyścił z zarzutów [podlegał karze. Proces miał charakter kontradyktoryjny, czyli sporny. Opierał się na zasadzie ustności i jawności. Był także formalny(stosowanie form i formułek, których zaniedbanie mogło prowadzić stronę do przegrania procesu). Postępowanie dowodowe nie poprzedzało zapadnięcia wyroku lecz było oddzielone od właściwego przebiegu na rozprawie sądowej i następowało dopiero po wydaniu wyroku. Sąd mógł wydać albo wyrok końcowy , bez postępowania dowodowego, w wypadku uznania przez pozwanego postawionego mu zarzutu czy roszczenia za słuszne, albo też wydać wyrok końcowy i dowodowy w przypadku zaprzeczenia przez pozwanego zarzutu czy roszczenia powoda. Treść wyroku proponował jeden z uczestników sądu. Wniosek wyroku mógł zostać „naganiony’ przez jedną ze stron i każdego uczestnika zgromadzenia sądowego. Nagana wyroku musiała zawierać zarzut świadomego złamania prawa przez wnioskodawcę. O słuszności nagany decydował pojedynek między ganiącym wyrok a wnioskodawcą. Wyrok sądowy rozstrzygał pierwotnie sprawę w sposób ostateczny. Instytucja apelacji rozwinęła się dopiero w późniejszych wiekach wzorując się na procesie rzymskim
· środki dowodowe- pierwsze miejsce zajmowała przysięga i sądy boże (ordalia). Świadkowie mieli małe znaczenie. W czasach frankońskich moc dowodową zaczęły uzyskiwać dokumenty; wyobrażenie o stałej, bezpośredniej ingerencji boskiej w prawie
Coniurantes- współprzysiężcy składali przysięgę co do jej wiarygodności.
Ordalia dzieliły sie na:
-dwustronne- pojedynek między stronami, a jego wynik decydował o tym, czy zarzut był słuszny czy nie
-jednostronne- sąd Boży- występował tylko obwiniony, którego poddawano określonej próbie
8. Wojskowość- opierała się na pospolitym ruszeniu wszystkich wolnych i system ten w zasadzie utrzymywał się do czasów karolińskich; wykształciła się typowa dla feudalizmu zach. armia lenna
VIIw- rozwój lenna i ustroju lennego- dzierżawienie ziemi w zamian za obowiązek służby wojskowej
9. Skarbowość- królowie frankońscy zagarnęli majątki cesarskie i skarbowe rzymskie (główna podstawa ich dochodów). Od Rzymu przejęli niektóre podatki pośrednie (np. cło) oraz świadczenia w naturze. dodatkowo posiadali dochody z kar sądowych
III. ŹRÓDŁA PRAWA
1. Zasada osobowości prawa (na określonym terytorium stosuje się tylko jeden system prawny). Wyznanie prawa (professio iuris) było równoznaczne z sądzeniem stosownie do tego prawa. W przypadku, gdy strony wyznawały inne prawo to stosowano zasadę, że proces odbywa się wedle prawa pozwanego
Xw- źródła mówią o istnieniu i stosowaniu przez sądy różnorodnych praw osobowych
2. Źródła poznania prawa stosowane w państwie frankońskim:
*ustawodawstwo królewskie (kapitularze) 3 grupy:
-capitularia legibus addenda- kapitularze dodane do spisu prawa, stanowiły uzupełnienie do istniejącego już spisów prawa
-capitularia missorum- kapitularze dla wysłanników królewskich- szczegółowe instrukcje dla wysłanników królewskich
-capitularia per e scribenda- kapitularze właściwe- odnoszące się do terytorium całego państwa, zawierały główne normy administracyjne i gospodarcze
*dokumenty praktyki- akty spisane dla poświadczenia dojścia do skutku jakiejś czynności prawnej (zwane inaczej dyplomami). Odróżnia się dokumenty publiczne wykonane przez władzę państwową i dokumenty prywatne
Kapitularze (kodeksy dyplomatyczne) sporządzone przez poszczególne klasztory
Formularze- zbiory wzorów do redagowania dokumentów
*spisy prawa rzymskiego (Leges Romanae barbarorum). Władcy germańscy respektując prawo autochtonów zalecali ujmowanie na piśmie ich prawa. Zawierają one przepisy prawa rzymskiego:
-prawo rzymskie Burgundów- spisywany przez króla Burgundów, Gundobada, dla ludności rzymskiej swego państwa w końcu Vw
-prawo rzymskie Wizygotów (Brewiarz Alaryka)- ogłoszony w 506r przez Alaryka II- streszczenie Kodeksu Teodozjańskiego
-edykt Teodotyka- wydany w VIw dla ludności rzymskiej państwa Ostrogrotów
*spisy prawa germańskiego. Do zachowanych należą:
-lex Salica Francorum- Prawo Selickie- spis prawa zwyczajowego salickiego spisany w latach 507 i 511. zachował się szereg rękopisów późniejszych,. które zawierają obok pierwotnego tekstu dodatkowe wstawki, tak, że niełatwo jest odtworzyć pierwotny tekst oryginalny; prawo lenne procesowo ujete w sposób konstytucyjny, najwięcej norm dot. kar kompozycyjnych
-spisy prawa zwyczajowego Burgundów i Wizygotów
-prawo Longobardzkie- pierwszy spis z 643r był podstawą dalszego rozwoju prawa longobardzkiego
-lex Saxonum (prawo Sasów) oraz lex Frisionum (prawo szczepu fryzów) a także inne
IV. CHARAKTERYSTYKA PAŃSTWA FRANKOŃSKIEGO I JEGO ZNACZENIE DLA ROZWOJU PAŃSTWA I PRAWA W EUROPIE ZACHODNIEJ- państwo w czasie swego istnienia przechodziło stopniową ewolucję przejścia od państwa starożytnego do państwa epoki feudalizmu. państwo to stało się pierwszym w Europie państwem feudalnym. Struktury feudalne uzyskały przewagę nad innymi, król zachował jeszcze pewien autorytet i szerokie uprawniania, kwestionowane przez możnowładców dążących do rozbicia jedności państwa. Charakter patrymonialny państwa oraz wykształcenie się w nim podstaw ustroju lennego jako specyficznej dla krajów Europy zachodniej struktury, określającej stosunki między królem a feudałami oraz wzajemne stosunki między feudałami; wyraźne podporządkowanie interesów panów feudalnych; wpływ rzymski zaznacza się w organizacji państwa; przeciwności miedzy tendencjami zjednoczeniowymi a partykularyzmem reprezentowanym przez wielkich feudałów
Znaczenie historyczne państwa frankońskiego- jako pierwsze w dziejach Europy państwo epoki feudalizmu stworzyło podstawy rozwoju państw średniowiecznych, przede wszystkim tych, które powstały na ego gruzach, Niektóre urządzenia państwa frankońskiego znalazły naśladownictwo również i w dalszych państwach Europy (np. organizacja kurii królewskiej)
FRANCJA W OKRESIE ROZDROBNIENIA FEUDALNEGO (X-XIIIW)
I. OBJĘCIE TRONU PRZEZ KAPETYNGÓW
IXw- rywalizacja między dynastią Robretynów a królewską dynastią Karlingów
987- Wygaśnięcie francuskiej gałęzi Karolingów. Hugon Kapet z rodu Robertynów na tronie- założyciel dynastii Kapetyndów, która na tronie Francji utrzymała się do XIVw.
XIVw- wygaśnięcie starszej linii Kapetyngów- pocxzatek panowania Walezjuszy
XVI- panowanie linii Burbonów
1830- panowanie linii książąt orleańskich
II. STOSUNKI GOSPODARCZE I SPOŁECZNE
1.Rozwój gospodarczy
do XIw- zamknięta gospodarka w ramach wielkiej własności
od XIIw...
lilinka971