Powszechna Historia Państwa i Prawa 20 X 2010
K.Sójka - Zielińska Historia Prawa
Źródła prawa Italii, Niemiec, Francji i Anglii
§ 3. Źródła prawa Italii
Ogólna charakterystyka prawa włoskiego
Włoskie prawo miało duży wpływ na formowanie się systemu prawnego Europy ze względu na: (a) rozwój stosunków społeczno-gospodarczych miast włoskich (b) znaczenie miast włoskich w świecie chrześcijańskim
1. Regnum Italiae
N i centr. Włoch; w 2 poł X w zdobyte przez Ottona I => przez średniowiecze powiązane z Cesarstwem;
teren walki między papiestwem a cesarstwem o dominację w świecie; udział zjednoczonych miast w tzw. lidze lombardzkiej po str papiestwa doprowadził do niezwisłości części miast; poprzez podporządkowanie słabszych miast silniejszym powstały absolutystyczne scentralizowane księstwa (Mantui, Ferray, Mediolan, Florencja);
usamodzielnianie się miast => większe znaczenie wydawanych przez nie statutów - p/ stanowione, choć częściowo oparte na zwyczajowym longobardzkim
źródło podstawowych nurtów prawnych o char. uniwersalnym - odrodzonego p/ rzymskiego i p/ kanonicznego
2. Italia Południowa
początkowo będące pod wpływem cesarzy bizantyjskich, potem pod panowaniem Arabów, a XI w zajęte przez rycerzy normandzkich, którzy utworzyli tam monarchię sycylijską, a w XIII i XIV w. ziemie te dostały się pod panowanie hiszpańskie.
Prawo longobardzkie.
Płn+Ctr
wypieranie longobardzkich spisów prawa przez kapitularze królewskie
Capitulare Longobardorum - koniec Xw, Pawia, zbiór kapitularzy królewskich
XI w - odrodzenie zainteresowania p/ longobardzkim
LIber Papiensis (1 poł XI; od miejsca wydania)- zbiór norm p/ longobardzkiego i kapitularzy królów frankowskich wydany celem pogodzenia 2 źródeł p/
Lombarda (poł XII) - systematyczne opracowanie↑, podstawa nauki prawa na nowych uniwersytetach (Bolonia)
Płd:
prawo longobardzkie stosowane jako pomocnicze, było tam do XIV w glosowane i wykładane
Prawo lenne.
Libri Feudorum - (równocześnie z Lombardą) prywatny zbiór przepisów p/ lennego z terenów Lombardii, ustaw cesarzy niemieckich, orzeczeń sądów lennych miast Płn i literatury Lombardy
Vulgata - redakcja↑ glosatora Accursiusa z XIII w; w tym opracowaniu LF włączono do Corpus iuris delictis i razem z p/rzymskim rozpowszechniono w Europie
Odrodzenie prawa rzymskiego.
Kon XI - zaistniała potrzeba stworzenia norm prawnych odpowiednich do poziomu rozwoju gospodarczego (okres prosperity - siły wytwórcze)
p/longobardzkie nie zawierało takich uregulowań, w przeciwieństwie do rzymskiego
Engels: prawo rzymskie jest najdoskonalszą, jaką znamy, formą p/ opartego na własności prywatnej, pierwszym światowym p/ społeczeństwa produkującego towary, z jego niedoścignionym, ścisłym opracowaniem wszystkich istotnych stosunków prwnych między zwykłymi posiadaczami towarów
Glosatorowie.
prawnicy szkoły w Bolonii, badacze p/ rzymskiego na pdst nowoodkrytych (papież Grzegorz VI - poszukiwania biblioteczne) Digestów Justyniana będących źródłem p/ kanonicznego
nazwa od wyjaśnień i uwag (=glos) zapisywanych na tekście
glosa marginalis - glosa na marginesie
glosa interl
=> ważne czynniki cesarskiego uniwersalizmu; później przyczyni się w państwach narodowych do sprzeciwu p/ rzym
inealis - glosa między wierszami
założyciel: Irnerius XI/XII w
najsłynniejszy: Accursius: czego nie zna Glosa, nie jest uznane przez sąd
Glosa ordinaria - zbiór glos własnych i poprzedników (Azon, Bulgarus, Placentius, Martinus)
objaśnianie scholastyczne, czasem interpretacja praktyczna, próbowali tworzyć brocarda (formułowania ogólnych twierdzeń) i zasady prawne
uważali p/ rzymskie za wskrzeszone dzięki odrodzeniu się idei Imperium Rzymskiego w niemieckiej Rzeczy, cesarzy niemieckich za kontynuatorów cesarzy rzymskich
=> p/ rzymskie powinno obowiązywać na wszystkich terytoriach, gdzie panują cesarze niemieccy⦄
=> posługiwanie się p/ rzymskim poświadczało przynależność do Rzeszy
=> włączenie ustawodawstwa cesarskiego do Corpus iuris civilis
Komentatorowie = postglosatorowie = konsyliatorowie
poł. XIV w
twórcze przystosowanie p/ rzymskiego do potrzeb współczesności w nawiązaniu do partykularnych p/ zwyczajowych, p/ statutowego, kanonicznego, ustawodawstwa cesarzy niemieckich, co dało początek np p/ handlowemu i międzynar prywatnemu
najsłynniejsi: Bartolus de Saxoferrato i uczeń Baldus de Ubaldis (nie jest prawnikiem, kto nie jest Bartolistą)
twórcy nauki odrodzonego p/ rzymskiego, które zaczęło przenikać w ich interpretacjach jako ius commune (p/ powszechne)
Corpus Iuris Civilis - komentatorskie dzieło, kodyfikacja justyniańska w nowym kształcie ( 4 części: Kodeks, Digesta, Instytucje, Nowele dawne + spis longobardzkiego prawa lennego, Libri Feudorum oraz ustawy cesarzy niemieckich Fryderyka I & II)
Źródła prawa kanonicznego.
p/ kanoniczne - pochodzące wyłącznie od władzy kościelnej, dotyczące stosunków kościelnych i spraw świeckich
p/ kościelne - ogół przepisów dot stosunków kościelnych bez względu na wydającego (również wydawane przez władzę państwową)
normy kościelne czerpano z:
✤ Pisma Św.:
ST jako źródło wzorcowe (fons exemplaris) niektórych instytucji kościelnych - prawo azylu, dziesięciny etc
NT jako główne i specjalne źródło p/ kanonicznego - wyraz woli Chrystusa
✤ pisma Ojców Kościoła - bezpośrednich uczonych apostolskich: św. Ignacy, św. Polikarp
✤ pisma Doktorów Kościoła - mężów szczególnie uczonych: św. Ambroży, Tomasz z Akwinu
✤ ustawodawstwo synodalne: postanowienia soborów powszechnych i ustawodawstwo papieskie
Collectio Tripartitia - prywatna kompilacja bspa Iwona z Chartres
Collectio Pseudio-Isidoriana - apokryficzny zbiór z poł IX w, częściowe oparcie Tripartitii
❖ Concordantia discordantium canonum (= uzgodnienie rozbieżnych kanonów) - 1pXIIw, dzieło Gracjana, mnicha z Bolonii, porządkujące istniejące źródła prawa kanonicznego (wymgóg konieczny do przeprowadzenia generalnej odnowy kościoła z XIw)
= Dekret Gracjana
*wg A. Vetulaniego Gracjan nie był wyłącznym twórcą, a tekst Dekretu został poddany licznym przeróbkom i uzupełniony przez dekretystów z Bolonii
podwalina dla rozwoju nauki p/ kanonicznego (dyscyplina wyodrębniona z teologii i p/ rzymskiego)
Bolonia kolebką kanonistyki, Gracjan był tam 1szym wykładowcom p/ kanonicznego, a jego zbiór był b. długo jedynym źródłem znajomości tej dziedziny
kanoniści - nauczyciele p/ kanonicznego
legiści - nauczyciele p/ rzymskiego
p XII - p XIV w - okres glosatorów - panowała metoda objaśniania za pomocą glos
dekreciści - pierwsi glosatorzy Dekretu Gracjana, Paucapalea (uczeń G.), Rolandus..
❖ dekretały - nowo powstające ustawodawstwo papieskie
dekretaliści - kompilatorzy, znawcy kanonistyki, poddający dekreatały naukowej egzegezie
‣zbiory prywatne
Kompendium Bernarda z Pawii (XII w)
podział na: (a) iudex źródła i hierarchia; (b) iudicium sądy i proces (c) clerus duchowieństwo (d) conubia małżeństwo (e) crimen prawo i postępowanie karne
=> podstawa systematyki p/ kanonicznego
‣zbiory urzędowe
Dekretały Grzegorza IX - 1234 r przez spowiednika Rajmunda Pennaforte z rozkazu papieża Grzegorza IX; 5 ksiąg wg powyższej systematyki; oficjalna, autentyczna, powszechna, wyłącznie obowiązująca księga ustaw papieskich; uchylone zostały inne źródła p/ kanonicznego poza DekGracj
Liber Sextus - 1298 z polecenia papieża Bonifacego VIII, szósta księga dołączona do piękciu ksiąg Dekretałów
Clementiae - pocz XIV w, z inicjatywy papieża KlemensaV, niedokończony zbiór wszystkich dekretałów papieskich i uchwał soborowych
Extravagantes - równolegle z Clementiae obowiązujące luźne przepisy ułożone przez franc praw Jana Chappuis w 2 zbiory
-Extravagantes Joannis Papae XXII - 20 dekretałów Jana XXII
-Extravagantes communes - pozostałe konstytucje papieskie
Corpus Iuris Canonici = Dekret Gracjana + Dekrety Grzegorza IX + Liber Sextus + Clementiae + 2x Extravagantes
Grzegorz XIII w papieskim breve z 1580 zatwierdzającym edycję tego zbioru przez edytorów rzymskich
breve - urzędowe pismo papieskie
P/ kanoniczne było systemem stosowanym bezpośrednio w wymiarze sprawiedliwości - sądy duchowne. Wpływało na sprawy duchonych (causae spirituales) oraz świeckie (causae saecurales) podlegające jurysdykcji duchownej.
Statuty miejskie.
๏ początkowe źródła prawa miast włoskich:
consuetudines loci (spisy zwyczajów miejscowych) wywodzące się przeważnie z p/ longobardzkiego i rzymskiego, laudamenta curiae (orzeczenia sądowe) o mocy precedensów oraz ustawy rad miejskich
๏ w okresie komunalnym (2 poł XI - koniec XV w):
ius statuendi - autonomia miast polegała również na możności stanowienia prawa
miasta zwoływały komisje układające statuty - systematyczne zbiory źródeł prawa miejskiego
każde miasto miało min. 1 własny statut, często zastępowane innymi
statuty regulowały wszystkie dziedziny prawa
ścierają się w nich elementy germańskie (longobardowie) i rzymskie, z przewagą rzymskiego, który dominował w związku z rozwojem gosp
*p/ rzymskie mogło stanowić posiłkowe p/ powszechne, ius commune
๏ statuty morskie
istotne w miastach nadmorskich
Libro del Consolat del mar - hiszpański zbiór z XIV w oparty częściowo na źr wł
Ustawodawstwo cesarzy niemieckich.
Fryderyk I&II wysyłali swoje ustawy uniwerystetowi w Bolonii (dołączone później do Corpus Iuris Civilis jako zbiór nowel, poszczególne ustępy włączano też do tekstu kodyfikacji juestyniańskiej jako Authenticae Fredericianae)
Sycylia:
Constitutiones Regni Siciliae, Liber Augustalis - Melfia 1231, zbiór ustaw własnych Fryderyka II i jego poprzedników
unieważniał inne źródła; w razie luk można było stosować constitutiones approbate: p/ zwyczajowe zatwierdzone przez władcę i posiłkowo p/ rzym&long
1szy w epoce feudalizmu pomnik ustawodawstwa świeckiego
§ 4. Źródła prawa a Niemczech
Partykularyzm prawny Rzeszy.
Po upadku monarchii frankońskiej w końcu IX w. wschodnia część stała się Regnum Theutonicum (państwo niemieckie). Chęć wskrzeszenia idei Imperium Rzymskiego i podporządkowania całego świata chrześcijańskiego stały się przyczyną konfliktu z papieżem, który ostatecznie zakończył się klęską strony niemieckiej (konkordat wormacki 1122 r). Polityka włoska (dążenie cesarzy do utrzymania panowania nad Włochami), wymuszała na nich liczne ustępstwa względem niemieckich panów terytorialnych (przywileje) => rozwój władz terytorialnych=> rozbicie polityczne Niemiec
✓partykularyzm prawny - char. dla p/ feudalnego
✓prartykularyzm terytorialny - liczne p/ lokalne
✓pratykularyzm personalny - stany społeczne podlegające odrębnym prawom
dla szlachty: p/ ziemskie - Landrecht
dla mieszczan: p/ miejskie
dla chłopów: p/ dworskie - Hofrecht
dominacja p/ zwyczajowego
niska działalność ustawodawcza; ustawy ogólnopaństwowe:
Landfrieden, constitutiones pacis - ustawy o pokoju ziemskim: ograniczanie dochodzenia przez szlachtę sprawiedliwości poprzez wróżdy
wróżda (Fehde)- wojna prywatna
później:
Carolina...
lilinka971