5_program_kodyfikacji_prawa.doc

PROGRAM KODYFIKACJI PRAWA

Ruch kodyfikacyjny czasów Oświecenia.

-        Atmosfera krytyki zastanych urządzeń, kultu tradycji i dawnych autorytetów, afirmacja rozumu i praw natury → przekonanie, że mądre, racjonalne działania prawodawców mogą przebudować świat = „światopogląd prawniczy".

-        Jeremiasz Bentham – twórca terminu „kodyfikacja" → program reform oparty na idei skodyfikowania obowiązujących norm w jeden zbiór (a complete body of law) oraz wskazówki dot. techniki kodeksowej.

-        Idea kodyfikacja nie była nowa. Nowa w niej była idea całkowicie nowego, oderwanego od spuścizny „wieków ciemności" porządku prawnego, zbudowanego od podstaw.

Ideologiczne podstawy kodyfikacji — prawo natury.

-        różne warunki powstawania kodeksów, ale we wszystkich są odwołania do prawa natury.

-        kult wiedzy ścisłej przenoszony były na grunt badań nad społeczeństwem. Krytyka zastanych urządzeń ze względu na ich niezgodność z prawem natury (np. wszyscy ludzie wolni) → egalitaryzm i liberalizm (prawo prywatne) oraz humanitaryzm i bezpieczeństwo prawne jednostki (prawo karne)

-        Hugon Grocjusz – uważany za twórcę szkoły nowożytnego prawa natury; w swoim dziele stworzył katalog stałych i niezmiennych prawideł w społeczeństwie: obowiązek do­trzymywania umów, obowiązek naprawienia wyrządzonej szkody, nienaruszalność własności jednostki, uznanie, że pewne czyny muszą być ukarane oraz tezę, że z tych prawideł można wydedukować elementy budowy prawa.

-        2 etapy rozwoju prawa natury:

*   etap absolutnego prawa natury – oderwana od praktyki filozofia, budowano z praw naturalnych zamknięty, absolutny i uniwersalistyczny metodą nauk ścisłych system prawa – powstają utopijne kodeksy prawnonaturalne, np. Morelly'ego Kodeks natury, czyli prawdziwy duch jej praw (zbiory reguł postępowania, a nie prawa)

*   etap względnego prawa natury – postulat przenikania prawa natury do ustawodawstw krajowych, jako czynnik przebudowujący systemy prawne („nadbudowa” prawa pozytywnego). Prawo natury jako czynnik umożliwiający ocenę prawa pod kątem etyki, rozumu, sprawiedliwości → powszechne przekonanie o konieczności podporządkowania prawa prawu natury (czasem o deklaratoryjnym charakterze)

-        Prawo natury stało się prawem świeckim – oderwanym od prawa boskiego → wyrazem tego stała się idea laickiej formy małżeństwa.

Założenia programu kodyfikacji prawa.

1)      Nowy – stworzenie całkowicie nowych praw → w praktyce nierealne.

2)      Jednolity – zerwanie z feudalnym partykularyzmem → idea sprawiedliwości jednostki lub idea integracji politycznej.

3)      Wyłączne obowiązywanie kodeksu – uchylenie wszystkich dotych­czasowych źródeł z danej dziedziny prawa.

4)      Prawo pewne – idea bezpieczeństwa, zabezpieczenie przed nadużyciami

5)      Kodeks zupełny – pod względem zawartości, bez luk – przez Jeremy Benthama uznawana z najważniejszą. Szczególne znaczenie w przypadku prawa karnego (zasada nullum crimen sine lege)

→     dylemat → kazuistyczne czy abstrakcyjne normy

6)      Krótki – zwięzły, bez zbędnych szczegółów

7)      Jasny i powszechnie zrozumiały – miało służyć powszechnej znajomości prawa i dzięki temu zabezpieczeniu jednostek przed nadużyciami (nieufność do prawników) → rola sędziego miała sprowadzać się do prostej subsumcji.

8)      Sprawiedliwy i służyć idei dobra powszechnego – powoływanie się na prawo do szczęścia (też w przypadku państw absolutystycznych – motyw patriarchalnej troski o szczęście poddanych)

Zaczątki prac kodyfikacyjnych. Pierwsze kodeksy.

-        Najszybciej prawo karne i procedurę, najwolniej i najtrudniej prawo cywilne.

-        głównie urzędnicy, a nie prawnicy (małe zaufanie do nich)

Cesarstwo

-        uzasadniane uniwersalistyczną ideą Cesarstwa, ale jego słabość polityczna uniemożliwiła wprowadzenie prac w życie, pomimo prac min. filozofa W.G. Leibniza.

-        nosicielami tej idei stały się poszczególne władztwa terytorialne, jak Bawaria, Prusy, Austria.

Bawaria

-        1715 r. – Codex Iuris Bavarici Criminalis, 1753 – procedury sądowej, 1756 – Codex Maximilianeus Bavarici Civilis → idea zebrania praw i wyjaśnienia rozbieżności, a nie ich reformy (choć miały pewne nowoczesne cechy – próba operowania językiem jasnym, odstępowanie od kazuistyki, zasada rozumu i słuszności)

Prusy

-        Pierwsze prace za Fryderyka I – nieudane

-        za Fryderyka II – 1746 r. wydał rozporządzenie dotyczące wymogów przyszłej kodyfikacji (kryteria materialne i formalne) → Corpus Iuris Fredericiani – osadzony w feudalnych stosunkach

*   1780 r. Fryderyk II polecił K.G. Svarezowi i E.F. Kleinowi sporządzić na podstawie praw dotychczasowych i prawa natury zbiór praw (po niemiecku), wykluczający spory interpretacyjne → 1794 r. Landrecht pruski.

Austria

-        za czasów rządów Marii Teresy – początkowo cele unifikacyjne, nie reformatorskie → 1752 r. powołanie komisji kompilacyjnej → 1768 r. Constitutio Criminalis Theresiana.. 1753 r. powołanie komisji kompilacyjnej dla prawa cywilnego → projekt Codex Theresianaus – nieprzyjęty.

-        1811 r. – ABGB.

Rosja

-        za Piotra I – pierwsze próby reformy, powołanie komisji

-        Za Katarzyny II – powołanie komisji stanowej (deputatów 564) →cel: zdobycie popularności przez Katarzynę II w kraju i opinii postępowej władczyni za granicą. → „Instrukcja” Katarzyny dla deputatów – oparta na dziełach filozofów, idei humanitaryzmu → przetłumaczona na kilka języków i rozpowszechniana poza granicami Rosji. Po 2 latach odroczenie prac komisji (nie zwołana potem)

-        za Pawła I – wznowienie prac – bez rezultatów

Francja

-        prace częściowe dot. prawa karnego → 1791 r. Kodeks karny (dot. przestępstw ciężkich, kary i ich katalog) i 1795 r. Kodeks o przestępstwach i karach (dot. gł. procedury karnej).

-        postulat kodyfikacja prawa prywatnego → 4 projekty: pierwszy oparty na kodeksach prawa natury odrzucony bo za mało rewolucyjny (719 artykułów), drugi – 1/3 artykułów by nie krępować praw jednostki, abstrakcyjny zbiór zasad moralnych – przeprowadzona dyskusja tylko nad częścią, trzeci – przedstawiony Radzie 500, nie wszedł pod obrady, czwarty – podobnie jak 3.

Nauka i nauczanie prawa w dobie Oświecenia.

-        Zmiany w nauce:

*   prawa – silnie związana z sądownictwem, prawa natury – oderwana od praktyki;

*   prawa – przywiązanie do tradycji, prawa natury – krytyka zastanych urządzeń;

*   prawa – brak nowych dziedzin i badań, prawo natury – wytworzenie nowych dziedzin, jak prawa narodów (międzynarodowego prawa) oraz nowych badań, min. nad historią prawa (prekursorzy prawoznawstwa porównawczego)

-        Nauczanie:

*   nowe przedmioty – prawo natury, prawa narodowe

*   wykładowy język narodowy,

*   zerwanie z prymatem łaciny i prawa rzymskiego (na terenie Rzeszy jako hasło walki ze zwierzchnictwem politycznym Rzeszy)

*   nabranie charakteru użytkowo-praktycznego – kształcenie kadr urzędników oraz w miejsce ogólnie wykształconych doktorów „obojga praw” – specjalistów z konkretnych dziedzin.

*   ograniczanie wiedzy historycznej na rzecz znajomości kodyfikacji

Kształtowanie się systematyki prawa nowożytnego.

I.        Odrodzenie podziału na prawo publiczne i prywatne

*        nie wszędzie i nie w pełni trzymano się tego podziału (np. Landrecht – podział na prawa jednostki i prawa społeczne, rosyjski Zwód Praw itd.).

*        często jeszcze używano trójpodziału z Instytucji Justyniańskich

II.      Podział prawa prywatnego na jego części składowe jak prawo cywilne i handlowe.

...