POTOP.pdf

Potop

Główne wydarzenia

W 1654 r. Chmielnicki poddaje się Rosji, co staje się przyczyną wojny polsko-rosyjskiej - dwie

potężne armie rosyjskie wkraczają w tym roku na Litwę i Białoruś. O tej wojnie wspomina

Sienkiewicz nazywając ją, ze względu na cenzurę carską, wojną z Septentrionami, z Chowańskim

itp.

Herakliusz Billewicz, przedstawiciel możnego rodu żmudzkiego, w testamencie przekazał cały

majątek wnuczce Aleksandrze, oddając ja pod opiekę szlachty laudańskiej i wyznaczając na męża

Andrzeja Kmicica, któremu też zapisał wieś Lubicz. Styczeń 1655 r. ( cytat )

1. Prezentacja i konkury Kmicica w Wodoktach (młodzi pałają odwzajemnioną miłością)( cytat

1 , cytat 2 ) , pobyt w Lubiczu (pijatyki i rozpusta, dewastacja starożytnego dworku) ( cytat )

2. Zemsta na Butrymach (kompani Kmicica sprowokowali konflikt w karczmie i zostali wybici

przez okoliczną szlachtę. Kmicic w odwecie morduje mieszkańców Wołomontowicz i pali

ich domy. Oleńka ukrywa go przed Butrymami, ale już bezpiecznego wypędza zrywając

zaręczyny) ( cytat )

3. Porwanie Oleńki przez Kmicica ( cytat ) , oświadczyny Wołodyjowskiego (Wołodyjowski

rani w pojedynku Kmicica ( cytat ) , ale widząc jak bardzo młodzi się kochają postanawia

pomóc warchołowi w odzyskaniu dobrej reputacji) ( cytat ) .

 Wiosną 1655 r. Szwedzi pod wodzą Wittenberga napadają na Polskę. Wykorzystują

okazję, że Polska toczy walki z Rosją. Pierwsze uderzenie skierowane jest na

Wielkopolskę. Wojskom szwedzkim towarzyszy podkanclerzy koronny Hieronim

Radziejowski (skazany na banicję za intrygowanie przeciw królowi Janowi

Kazimierzowi i za warcholstwo uciekł w 1652 r. do Szwecji i z zemsty namawiał

Szwedów do ataku na Polskę).

4. Kapitulacja pod Ujściem (wojewoda poznański Krzysztof Opaliński w towarzystwie

Radziejowskiego i Wirtza przekazują królowi szwedzkiemu władzę nad Wielkopolską)

( cytat ) .

 Król Jan Kazimierz, nie zdoławszy nakłonić pospolitego ruszenia do walki z

najeźdźcą, rusza w kierunku Krakowa, powierzając jego obronę Stefanowi

Czarnieckiemu.

5. Uczta w Kiejdanach, Kmicic stronnikiem Radziwiłła (Na Litwę dotarli Zagłoba oraz bracia

Jan i Stanisław Skrzetuscy, chcą u boku wielkiego hetmana litewskiego Janusza Radziwiłła

bronić kraju. W Upicie dołączył do nich Michał Wołodyjowski. W Kiejdanach przebywa już

Oleńka, której towarzyszy stryj, Tomasz Billewicz. Kmicic widząc w Radziwille obrońcę

kraju składa mu przysięgę wierności) ( cytat 1 , cytat 2 , cytat 3 )

6. Odbicie przez Zagłobę eskortowanych oficerów (omamiony przez hetmana Kmicic staje po

stronie zdrajcy, zaś pozostali oficerowie zostają aresztowani i skazani na śmierć. Kmicic

błaga dla nich o łaskę i hetman zapewnia go, iż zostaną internowani w Birżach. Eskortuje

ich Roch Kowalski. Spryt i przebiegłość Zagłoby ratują im życie - komendant miasta miał

ich rozstrzelać) ( cytat 1 , cytat 2 ) .

7. Ocalenie skazanego na rozstrzelanie Kmicica (rycerz próbuje zmusić Billewiczów do

wyjazdu do Kiejdan, Wołodyjowski ratuje Oleńkę, ale nakazuje rozstrzelanie Kmicica jako

zdrajcy. Życie ratuje mu Zagłoba, który z przejętych listów wiedział o wstawiennictwie

pana Andrzeja) ( cytat )

8. Kmicic u Bogusława Radziwiłła (pobyt w Pilwiszkach uświadamia Kmicicowi

przewrotność Radziwiłłów ( cytat ) , próbuje porwać Bogusława, ale sam ranny ledwie

uchodzi śmierci) ( cytat )

1 z 6

Potop

9. Przełom duchowy Kmicica (Kmicic ukrywa się w lesie w chacie smolarzy będącej teraz

własnością Kiemliczów, opiekuje się nim Soroka):

 przybiera nazwisko Babinicz ( cytat ) ,

10. wysyła listy do Janusza Radziwiłła, wypowiadając mu służbę ( cytat ) (bracia w zamian

puszczą pogłoskę, jakoby to Kmicic postanowił porwać króla i oddać go w ręce Szwedów) i

do Wołodyjowskiego, ostrzegając przed zdradą Radziwiłłów ( cytat 1 ) ,

11.postanawia wyruszyć na Śląsk do króla Jana Kazimierza.

12. Ostrzeżenie przez Kmicica ojców paulinów (Kmicic podsłuchał prowadzoną w języku

niemieckim rozmowę pomiędzy dowódcą wojsk szwedzkich Wrzeszczowiczem a baronem

Lisola o zamiarze zajęcia Częstochowy i ograbienia Jasnej Góry. Zdobyte informacje

przekazuje przeorowi klasztoru, księdzu Kordeckiemu ( cytat 1 , cytat 2 .

13.Obrona Jasnej Góry, Babinicz:

 8 listopada pod mury klasztoru przybywają wojska szwedzkie pod dowództwem

Wrzeszeczowicza, który na próżno próbuje skłonić zakonników do otwarcia bram,

( cytat )

14. 18 listopada docierają Szwedzi dowodzeni przez Millera, kolejne ich szturmy nie przynoszą

rezultatów ( cytat ) ,

15. Babinicz wykazuje się ogromnym męstwem, dzielnością i zmysłem dowódczym czym

zdobywa przychylność księdza Kordeckiego ( cytat ) ,

16. jeden z posłów ostrzega obrońców przed ściąganymi z Krakowa działami burzącymi ( cytat ) ,

17. Kmicic pod osłoną nocy wysadza kolumbrynę prochem ( cytat 1 , cytat 2 ) , ale dostaje się do

niewoli. Tu zdrajca Kuklinowski torturuje więźnia ( cytat ) , ale ten przy pomocy braci

Kiemliczów uchodzi cało ( cytat ) ,

18. 25 grudnia Szwedzi przypuszczają ostatni szturm ( cytat ) i odchodzą spod murów. Przeor,

przekonany o śmierci Kmicica, ujawnia jego prawdziwe nazwisko ( cytat ) .

19. Spotkanie Kmicica z Janem Kazimierzem ( cytat ) , powrót króla do kraju (król nieufnie

podchodzi do opowieści Babinicza, rusza jednak do kraju ( cytat 1 , cytat 2 , cytat 3 , cytat 4 ) .

Babinicz ciężko ranny w bitwie, w której króla od szwedzkiej niewoli bronią górale,

wyznaje swe prawdziwe nazwisko) ( cytat ) .

20. Śmierć Janusza Radziwiłła w Tykocinie (oblężony przez wojsk Sapiehy, pod jego

dowództwem walczą Wołodyjowski i Zagłoba, hetman umiera 31 grudnia) ( cytat ) .

21. Kmicic, z rozkazu króla, na czele oddziału Tatarów, których chan przysłał na pomoc

Rzeczypospolitej ( cytat 1 , cytat 2 ) .

22. Ocalenie Anusi Borzobohatej (Zamojski, upatrzywszy sobie Anusię Borzobohatą, dwórkę

księżnej Wiśniowieckiej, każe odwieść dziewczynę do Zamościa, ale planuje odbicie

dwórki. Kmicic uniemożliwia spisek i odwozi Anusię do Białej ( cytat ) , skąd zostaje

odesłana do Grodna. W drodze porywa ją jednak Bogusław Radziwiłł i osadza razem z

Oleńką w Taurogach).

23. Bitwa pod Sokółka, uratowanie Soroki przez Kmicica (Sakowicz podstępnie chwyta Sorokę

i skazuje na śmierć przez nabicie na pal. Kmicic na próżno błaga o uwolnienie przyjaciela,

wówczas zbuntowane oddziały radziwiłłowskie atakują Bogusława) ( cytat 1 , cytat 2 , cytat

3 ).

24. Armia szwedzka w klinie Wisły i Sanu ( cytat ) . Armia szwedzka w Jarosławiu ( cytat )

25. Bitwa pod Warką ( cytat ) , zdobycie Warszawy ( cytat 1 , cytat 2 , cytat 3 ) , Prostki (Czarniecki

uniemożliwia wojskom szwedzkim dotarcie do obozu króla Karola Gustawa).

26. Oleńka u Bogusława w Taurogach (zakochany magnat na próżno stara się o względy

2 z 6

Potop

Oleńki, zaś po jego wyjeździe na wojnę z Sapiehą - pan Sakowicz próbuje swe plany

miłosne zrealizować w stosunku do Anusi) ( cytat 1 , cytat 2 ) .

27. Walki podjazdowe Kmicica skierowane przede wszystkim przeciw wojskom

znienawidzonego Bogusława Radziwiłła (Kmicic zwycięża magnata w pojedynku, ale

wypuszcza go wolno obawiając się o życie Oleńki) ( cytat ) .

28.Ucieczka Oleńki i Anusi do Wołmontowicz (panny przy pomocy stryja Oleńki, p. Tomasza

Billewicza - dowodzi zbrojnym oddziałem na Żmudzi - umykają z Taurogów).

29. Ocalenie Wołmontowicz przez Kmicica (Sakowicz poszukując oddziału pana Tomasza

przechwytuje list ( cytat ) i atakuje Wołmontowicze ( cytat ) . Wieś ocala Kmicic. Kiedy jednak

ma zamiar powrócić i spotkać z ukochaną, otrzymuje rozkaz wyruszenia na południe Polski,

na wojnę z Rakoczym) ( cytat ) .

30. Ranny Kmicic w Lubiczu (Oleńka zamierza wstąpić do klasztoru, przypadkowo spotyka

ciężko rannego w wojnie węgierskiej 1657 r. Kmicica. Może przebaczyć umierającemu, ale

nie chce znać żywego) ( cytat ) .

31. Rehabilitacja Andrzeja Kmicica (podczas mszy w Upicie ksiądz odczytuje list królewski

przywieziony przez Wołodyjowskiego, w którym monarcha rehabilituje Kmicica. Oleńka

(prosi ukochanego o wybaczenie) ( cytat ) .

Problematyka

Druk utworu trwał prawie dwa lata (1884 - 1886), jednocześnie w krakowskim "Czasie",

warszawskim "Słowie", wielkopolskim "Dzienniku Poznańskim". W ten sposób wszystkie trzy

zabory poznawały równocześnie nową powieść. Książkowe wydanie "Potopu" wyszło w sześciu

tomach w październiku 1886 r.

Kompozycja powieści

Wydarzenia przedstawione w powieści obejmują lata 1655 - 1656, co uwypukla charakter

informacyjno-poznawczy utworu i scala kompozycyjnie.

Owo skondensowanie urealnia opisywane wydarzenia i nadaje im odpowiednie tempo.

Motywem naczelnym jest podróż - wędrówka głównego bohatera, co umożliwia wprowadzenie

różnorodnych wydarzeń historycznych i znacznie poszerza panoramę społeczną powieści.

Czynnikiem spajającym fabułę są dwa, przeplatają się wzajemnie i powiązane wątki:

 historyczno-polityczny: przebieg najazdu szwedzkiego oraz dokonujący się w

związku z nim rozkład moralny społeczeństwa polskiego i stopniowe jego odradzanie

2. romansowy, oparty na strukturze trójkąta: polski oficer, Kmicic, kocha kobietę, Oleńkę,

którą porywa konkurent, Bogusław Radziwiłł. Ponadto na przeszkodzie młodym stają

trudności wynikające z różnic charakterów obojga oraz z powikłań politycznych.

Powieść rozpoczyna się od spraw romansowych, a więc stopniowego pogarszania się dobrych

zrazu stosunków między Kmicicem a Oleńką oraz jej opiekunami - szlachta laudańską. Kmicic

jest już nawet bliski całkowitego upadku moralnego, ale w ostatniej chwili ratuje go wejście w

służbę Janusza Radziwiłła. Jest to pierwszy punkt zwrotny w jego dziejach.

Nieco później zawiązuje się wątek historyczno-polityczny.

Odtąd oba wątki rozwijają się równolegle, upadek moralny Kmicica zbiega się z upadkiem

moralnym ogółu obywateli.

Potem rozpocznie się poprawa bohatera i całego narodu, a pod koniec powieści zejdzie się

odrodzenie i rehabilitacja Kmicica z odrodzeniem moralnym społeczeństwa polskiego.

Akcja toczy się bardzo szybko, trzyma w napięciu uwagę czytelnika dzięki wprowadzeniu do

fabuły nagłych katastrof i równie zaskakującego ich rozwiązania.

Akcja prowadzona jest ściśle według scottowskich założeń: - porwania, - ucieczki, - przebrania, -

3 z 6

Potop

pojedynki, - zawieszanie wątków w momencie największego napięcia. Tę dynamiczną budowę

powieści Sienkiewicz powiązał z trzema ujęciami kompozycyjnymi: - stopniowaniem, -

kontrastem, - zaskakującą niespodzianką.

Najistotniejszym walorem "Potopu" jest narracja. Mamy tu do czynienia z wielością odrębnych

ujęć przy dominującej roli narratora wszechwiedzącego, któremu nieobcy jest XIX-wieczny punkt

widzenia. Obok epickiego dystansu obserwujemy:

 subiektywizm (bezpośrednio wprowadzone oceny),

2. stylizowane relacje kronikarskie,

3. elementy szlacheckiego pamiętnika,

4. spojrzenie oceniającego wydarzenia historyka.

Historia w powieści

 Pisarz bardzo dokładnie zapoznał się z czasami najazdu szwedzkiego (studiował

pamiętniki, listy, kroniki, herbarze, notatki, prace historyczne); do powieści wplótł

autentyczne przemówienie Zamoyskiego do zakonników jasnogórskich, oryginalne

listy Janusza Radziwiłła do Bogusława;

2. Z "Pamiętników" J. Ch. Paska zaczerpnął Sienkiewicz obrazy pojedynków, bójek, awantur,

sceny wojenne i zwroty staropolskie, wzorując się na jego stylu i języku.

3. Źródeł historycznych trzymał się bardzo wiernie i "Potop" należy pod tym względem do

najlepszych dzieł historycznych.

4. Główny bohater powieści Andrzej Kmicic, to postać na poły historyczna. Pasek w

"Pamiętnikach" podaje, że w 1658 r. pułkownik Samuel Kmicic "żołnierz dobry", służył w

wojsku litewskim pod Sapiehą, dostał się do niewoli rosyjskiej, skąd wydostał go

Czarniecki. Pozostałe wydarzenia z życia bohatera (służba u Radziwiłła, udział w walce ze

Szwedami, wysadzenie kolumbryny) to fikcja literacka.

Obraz społeczeństwa polskiego wieku XVII

1. Magnateria:

Janusz i Bogusław Radziwiłłowie, Hieronim Radziejowski, Opaliński

 prowadzą politykę kierując się jedynie dobrem własnego rodu,

2. wydają cynicznie kraj na łup Szwedom (Ujście, Kiejdany) i przechodzą na stronę wroga dla

własnych korzyści materialnych lub na skutek urazy osobistej,

3. warchoły, samowolni i pyszni egoiści.

Sapieha, Lubomirski, Zamoyski

 patrioci stawiający dobro ojczyzny ponad własne interesy, nie są to jednak postacie

idealne

4. Szlachta:

 poddaje się pokornie obcym najeźdźcom, szybko godzi z nowym położeniem (kiedy

Opaliński oznajmił o podpisaniu kapitulacji Wielkopolski, wznosi okrzyki na cześć

króla szwedzkiego), płaci im podatki, słucha bez sprzeciwu rozkazów szwedzkich

komendantów,

5. do zdrady ojczyzny skłania ich obietnica przywilejów stanowych (np. stryj Oleńki, mówi:

"Pana i pod obcym panowaniem znaleźć można),

6. na Kmicicowej kompanii ciążą morderstwa, rozboje i gwałty (każdy z żołnierzy był

skazywany przez sądy na utratę czci i życia, grasują bezkarnie, bo prawo i sądownictwo jest

za słabe)

4 z 6

Potop

7. butna niekarna, egoistyczna, lekkomyślna, interesowna, zaślepiona, bezmyślna politycznie i

krótkowzroczna, uległa wobec magnaterii, często obojętna wobec potrzeb ojczyzny,

Wśród szlachty są jednak jednostki prawe, gotowe do poświęceń, np. Skrzetuski, który na

wieść o kapitulacji Wielkopolski rwał sobie włosy z głowy.

8. Lud miejski i wiejski

 Sienkiewicz nie wprowadza do utworu bohatera chłopskiego ani mieszczańskiego.

Lud występuje tu bezimiennie, ale jest chętny i gotowy do walki

9. cechuje ich: patriotyzm, wierność królowi, zapał do walki,

10.biorą w swoje ręce sprawę obrony przed Szwedami; ruch partyzancki obejmuje cały kraj

(górale tatrzańscy ratują życie królowi; kilkunastoletni Michałko, chłopak pańszczyźniany,

naprowadza na Szwedów polską chorągiew i w bitwie z nimi wykazuje się odwagą i

bohaterstwem, czym wprowadzają w podziw szlachtę),

11.stawiają opór, ponieważ najeźdźcy zwielokrotniają nacisk ekonomiczny i obciążają

dodatkowymi pracami, wolą znosić chłostę i więzienie, a nawet śmierć, niż przyczyniać się

do utwierdzania potęgi najeźdźcy,

12.o ucisku ludu Sienkiewicz wspomina przelotnie, ukazując śluby lwowskie Jana Kazimierza,

w których król zobowiązał się, iż po zakończeniu wojny poprawi położenie pospólstwa.

Na początku "Potopu" Sienkiewicz ukazuje upadek moralny społeczeństwa (zdradę, zaprzedanie

wrogom przez klasę rządzącą, odstępowanie od władcy, apatię i rezygnację). Wrzeszczowicz

(cudzoziemiec) wypowiada się o Polakach: " Jest li na świecie taki drugi kraj, gdzieby tyle nieładu

i swawoli dopatrzeć można (...) Któryby w świecie naród nieprzyjacielowi do zawojowania

własnej ziemi pomógł? Który by tak króla opuścił... Jeno szaleni, swawolni, źli i przedajni te

ziemię zamieszkują". Później następuje punkt zwrotny - naród się podźwiga i odradza. Przy końcu

utworu sami Szwedzi nie mogą nadziwić się zamianie, jaka zaszła w narodzie, który do niedawna

nie stawiał żadnego oporu.

Obrazy życia obozowo-rycerskiego

 "Potop" to powieść wojenna. Na obraz życia społeczeństwa polskiego XVII w. składają się

głównie fakty ukazujące życie obozowo-rycerskie, wojenne. Np. cnoty rycerskie, sposób

formowania chorągwi, pospolite ruszenie, turnieje, bardzo plastyczne opisy bitew. Niewiele

natomiast dowiadujemy się o stosunkach społecznych i życiu kulturalnym Polaków.

 Obraz ten uzupełniają nieliczne sceny życia domowego i obyczajowego:

 ciche życie rodzinne, - uczty i zabawy hulaszcze w dworkach szlacheckich (tu doskonała

scena zbiorowa: uczta w Kiejdanach), - bójki w karczmach.

Bohaterowie

Andrzej Kmicic to typowy przedstawiciel szlachty XVII w., potomek zubożałego rodu

szlacheckiego. Jego losy symbolizują los ojczyzny; jego upadkowi moralnemu sekunduje upadek

narodu, a odrodzeniu - tryumf zwycięskich Polaków.

 Odważny, wesoły o bujnym temperamencie, zdolny do szlachetnych i druhów serca i do

wielkiej miłości. Ma naturę awanturniczą, jest porywczy i skłonny do "bitki i wypitki", co

psuje mu reputację. Wychowany w potyczkach pogranicznych nawykł do ryzyka i

bezkarności. Hulaka, ceniący sobie dobrą kompanię i swawolne życie. Zachowaniem w

Lubiczu, Upicie i Wołmontowiczach popada w dramatyczny konflikt z otoczeniem, traci

dobre imię, Oleńkę i zaufanie przyjaciół. Porywając narzeczona staje ponownie w ostrej

kolizji z prawem ( cytat 1 , cytat 2 , cytat 3 , cytat 4 ) .

 Pierwszy punkt zwrotny w jego życiu następuje w związku z otrzymaniem hetmańskich

listów. Z rozkazu najwyższego dowódcy podejmując się formowania oddziału nie podlega

5 z 6

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: