SYSTEM POLITYCZNY RUMUNII.pdf

psz.pl - Portal Spraw Zagranicznych

System polityczny Rumunii

Autor: Tadeusz Jerzak

09.04.2005.

1. Geneza.

W połowie XIX wieku doszło do zjednoczenia Mołdawii i Wołoszczyzny - dwóch ksiêstw

naddunajskich. W 1861 r. zebrało siê w Bukareszcie Zgromadzenie Narodowe, uroczy¶cie

proklamuj±ce uniê obydwu ksiêstw. Nowe pañstwo oficjalnie przyjêło nazwê Rumunia, a

pierwszym władc± był ksi±¿ê Aleksander Ion I Cuza. Nadal jednak formaln± zwierzchno¶æ na

Rumuni± posiadał sułtan Turcji.

Ksi±¿ê Cuza nie utrzymał długo swojej władzy i został odsuniêty od niej podczas przewrotu

wojskowego z 22 lutego 1866 r. Nowym władc± został Ksi±¿ê Karol Hohenzollern-

Sigmaringen.

W lipcu w 1866 roku Zgromadzenie Narodowe uchwaliło konstytucjê, która wprowadzała w

Rumunii monarchiê konstytucyjn±. Powstał dwuizbowy parlament składaj±cy siê z Izby

Deputowanych i Sejmu. Powstały cztery grupy wyborców podzielonych według kryterium

maj±tku lub wykształcenia. Do pierwszej grupy zaliczali siê wielcy wła¶ciciele ziemscy, druga

grupa (tzw. kuria) to wła¶ciciele ¶redniej maj±tków ziemskich, trzecia kuria to ludno¶æ

zamieszkała w miastach (o odpowiednim cenzusie maj±tkowym lub wykształceniu), do

ostatniej nale¿eli chłopi i robotnicy, którzy nie wybierali bezpo¶rednio deputowanych, lecz

głosowali bezpo¶rednio przez delegatów.

Władcy zachowali mimo wszystko silny wpływ na sprawy pañstwowe (powoływanie rz±du,

rozwi±zywanie parlamentu, zatwierdzanie b±d¼ odrzucanie ustaw).

Rumunia formalnie ogłosiła swoj± niepodległo¶æ w maju 1877 roku, co wynikało z

miêdzynarodowego osłabienia pozycji Turcji. W 1880 r. wielkie mocarstwa europejskie

formalnie uznały Rumuniê jako pañstwo niepodległe i w pełni suwerenne. W kilka lat po

kongresie w Berlinie w 1881 r. Rumuniê ogłoszono królestwem.

W czasie pierwszej wojny ¶wiatowej Rumunia wzbogaciła siê o nowe terytoria. Obszar Rumunii

powiêkszył siê o ponad 150 tys. km2, a liczba mieszkañców wzrosła niemal dwukrotnie (1918

r. niemal 17 mln mieszkañców). W 1922 r. Ferdynand I został koronowany na króla

zjednoczonej Rumunii, a w marcu 1923 r. uchwalono now± konstytucjê.

Według nowej konstytucji władzê ustawodawcz± mieli wykonywaæ wspólnie monarcha i

dwuizbowe przedstawicielstwo narodowe, czyli Izba Deputowanych i Senat. W pracach nad

ustawami miała uczestniczyæ Rada Ustawodawcza, u której zasiêganie opinii było

obowi±zkowe. Wyj±tkiem była ustawa bud¿etowa. ¯adna ustawa nie mogła byæ ogłoszona bez

zgody monarchy.

Deputowani byli wybierani w piêcioprzymiotnikowych wyborach. W skład Senatu wchodzili

senatorowie wybierani przez obywateli oraz senatorowie z mocy prawa (np. nastêpca tronu,

metropolici krajowi). Monarcha mógł rozwi±zaæ parlament w cało¶ci lub tylko jedn± z izb.

Władzê wykonawcz± sprawował rz±d, który działał w imieniu króla. Odpowiedzialno¶æ za akty

monarchy ponosili ministrowie ( w my¶l art. 87 konstytucji ka¿dy akt monarchy wymagał

kontrasygnaty danego ministra), co wynikało z nietykalno¶ci króla.

Istniała tak¿e instytucja, która miała prawo orzekania o konstytucyjno¶ci ustaw. Był to

Najwy¿szy S±d Kasacyjny i Sprawiedliwo¶ci.

http://www.psz.pl/content/view/1165/

Utworzono 9 February, 2008, 14:55

psz.pl - Portal Spraw Zagranicznych

W lutym 1938 r. doszło w Rumunii do bezkrwawego zamachu stanu. Dokonał go nastêpca

Ferdynanda I Karol II. Przej±ł on pełniê władzy w pañstwie i rozwi±zał wszystkie partie

polityczne. Uzasadniono te posuniêcia konieczno¶ci± ochrony pañstwa przed destabilizacj± i

chaosem, do którego doprowadził rz±d "narodowo-chrze¶cijañski"

W 1938 roku uchwalono nowa konstytucjê, która została przyjêta w drodze plebiscytu.

Władza została skoncentrowana w rêkach monarchy, który w nowej konstytucji został

nazwany głow± pañstwa (art.30).

Władza ustawodawcza nale¿ała do króla, a była sprawowana przez dwuizbowy parlament:

Senat i Zgromadzenie Deputowanych. Czynne prawo wyborcze posiadali obywatele rumuñscy,

którzy ukoñczyli 30 lat i wykonywali jeden z okre¶lonych przez konstytucjê zawodów.

Kadencja Zgromadzenia Deputowanych wynosiła sze¶æ lat. W Senacie czê¶æ senatorów

nominowana była przez monarchê, a czê¶æ pochodziła z wyborów po¶rednich. Senatorowie,

którzy uzyskali mandat w wyniku wyborów po¶rednich mogli go straciæ w wyniku utraty

kwalifikacji lub godno¶ci. Senatorowie pochodz±cy z wyborów po¶rednich wybierani byli na

dziewiêcioletni± kadencjê, a co trzy lata nastêpowała wymiana jednej trzeciej składu. Prawo

inicjatywy ustawodawczej posiadał monarcha. Obie izby parlamentu mogły zgłaszaæ projekty

ustaw, ale w ograniczonym zakresie.

Władzê wykonawcz± w imieniu króla sprawowali ministrowie, i tylko przed nim byli

odpowiedzialni.

Osoba króla była nietykalna. Nie ponosił on ¿adnej odpowiedzialno¶ci za akty urzêdowe.

Wszystkie akty króla wymagały kontrasygnaty ministra, wyj±tkiem było mianowanie premiera.

Nowa konstytucja likwidowała system wielopartyjny.

W 1940 roku doszło do ostrego kryzysu politycznego, którego przyczyn± były straty

terytorialne Rumunii na rzecz Wêgier na mocy "drugiego arbitra¿u wiedeñskiego". W kraju

władzê przej±ł zwolennik ¶cisłej współpracy z III Rzesz± gen. I. Antonescu. Wymógł na królu

zawieszenie konstytucji, a potem zmusił Karola II do abdykacji, na rzecz jego syna Michała.

Rumunia wziêła udział w działaniach zbrojnych przeciwko Zwi±zkowi Radzieckiemu po stronie

III Rzeszy. Radykalny zwrot nast±pił w 1944 roku, gdy odsuniêto od władzy gen. Antonescu i

powołano rz±d gen. K Sanatescu. Po tych zmianach Rumunia przyst±piła do wojny po stronie

aliantów. Rz±d Sanatescu przywrócił konstytucje z 1923 r., zniósł ustawodawstwo

faszystowskie i ogłosił powszechn± amnestiê polityczn±. Po wkroczeniu do Rumunii wojsk

radzieckich powołana została Sojusznicza Komisja Kontroli zło¿ona z przedstawicieli ZSRR,

Wielkiej Brytanii i USA.

W 1944 roku został powołany nowy rz±d pod przewodnictwem gen. M. Radescu. Wkrótce rz±d

Radescu ust±pił w wyniku gro¼by wybuchu wojny domowej i powołany został nowy, którym

kierował dr. Peteru Groaz. Do koñca 1947 r. Rumunia formalnie pozostawała monarchia

konstytucyjn±.

30 grudnia 1945 roku król Michał I zrzekł siê tronu. Powstał jednoizbowy parlament, który

przyj±ł dwie wa¿ne ustawy ustrojowe. Pierwsza dotyczyła uniewa¿nienia konstytucji z 1938 r.,

druga proklamowania Rumuñskiej Republiki Ludowej.

13 kwietnia 1952 r. uchwalono nastêpn± konstytucjê, która głosiła, ¿e Rumunia jest

pañstwem demokracji ludowej, którego celem bêdzie budowa ustroju socjalistycznego.

Naczelnym organem władzy pañstwowej było jednoizbowe Wielkie Zgromadzenie Ludowe.

http://www.psz.pl/content/view/1165/

Utworzono 9 February, 2008, 14:55

psz.pl - Portal Spraw Zagranicznych

Wybierało ono ze swego grona Prezydium (bezwzglêdn± wiêkszo¶ci± głosów). Do obowi±zków

Prezydium nale¿ało m.in.: reprezentowanie pañstwa w stosunkach miêdzynarodowych i

ratyfikowanie b±d¼ wypowiadanie traktatów miêdzynarodowych na wniosek rz±du. Rz±d

Rumuñskiej Republiki Ludowej okre¶lony został jako najwy¿szy organ wykonawczy i

administracyjny.

W roku 1965 (21sierpnia) uchwalono now± konstytucjê, która proklamowała Rumuniê

republika socjalistyczn±. Przedłu¿ona została kadencja parlamentu z czterech do piêciu lat.

W 1974 r. dokonano nowelizacji konstytucji. Po raz pierwszy w historii Rumuni powołano do

¿ycia urz±d prezydenta. Był on przewodnicz±cym Rady Pañstwa Socjalistycznej Republiki

Rumunii. Pełnił funkcjê szefa pañstwa i reprezentował kraj na zewn±trz. Wybierany był na

pierwszej sesji nowo wybranego Wielkiego Zgromadzenia Ludowego na okres piêciu lat.

Lata siedemdziesi±te, a¿ do koñca lat osiemdziesi±tych upłynêły pod znakiem niemal¿e

dyktatorskiej władzy przywódcy partii komunistycznej N. Ceauºescu.

Pod koniec 1989 r. doszło do krwawego powstania skierowanego przeciwko władzy

komunistycznej. Po kilku dniach ostrych staræ doszło do obalenia Ceauºescu. Utworzono Front

Ocalenia Narodowego, który 27 grudnia 1989 r. wprowadził now± nazwê pañstwa - Rumunia,

przywrócił dwuizbowy parlament, oraz ustanowił now± flagê pañstwa.

W 1990 powstała wielopartyjna Tymczasowa Rada Jedno¶ci Narodowej, w której skład wszedł

tak¿e Front Ocalenia Narodowego. Jego podstawowym zadaniem miało byæ uchwalenie prawa

wyborczego do dwuizbowego parlamentu, oraz trybu elekcji prezydenta.

18 marca 1990 r. uchwalono nowe prawo wyborcze, które było de facto tymczasow±

konstytucj±, gdy¿ okre¶lało formê rz±dów oraz procedury potrzebne do uchwalenia nowej

konstytucji. Podstaw± nowych rz±dów miał byæ pluralistyczna demokracja z trójstopniowym

podziałem władzy: ustawodawcza, wykonawcza, s±downicza. Nowo wybrany parlament miał

pracowaæ jako konstytuanta i ciało ustawodawcze. Ordynacja wyborcza do parlamentu miała

siê opieraæ na zasadach proporcjonalno¶ci.

Wybory parlamentarne jak i prezydenckie odbyły siê w jednym czasie (30 V 1990 r.).

Frekwencja była wysoka (ponad 85% uprawnionych).

Prace nad konstytucj± rozpoczêły siê w lipcu 1990 roku. Nowa konstytucjê uchwalono 21

listopada 1991 r.

2. System partyjny.

W Rumunii funkcjonuje system wielopartyjny. Najwa¿niejsze partie polityczne:

· Demokratyczna Partia Rumunii (Partidul Democrat - PD) - utworzona w 1991 roku;

przewodnicz±cy Traian Basescu;

· Partia Socjaldemokratyczna (Partidul Social Democrat - PSD) - Utworzona 16 IV 2001 r. w

wyniku poł±czenia siê Rumuñskiej Partii Demokracji Spłecznej - PDSR (zało¿ona w 1992) z

Rumuñsk± Parti± Socjaldemokratyczn± - PSDR (zało¿ona w 1990) przewodnicz±cy Adrian

Nastase;

· Partia Narodowo-Liberalna (Partidul National Liberal - PNL) - Reaktywowana w styczniu

1990 r.; kontynuatorka partii utworzonej w 1985; w pa¼dzierniku poł±czyła siê z

Socjalistyczn± Parti± Libera-ln±; przewodnicz±cy: Thedor Stolojan

http://www.psz.pl/content/view/1165/

Utworzono 9 February, 2008, 14:55

psz.pl - Portal Spraw Zagranicznych

· Partia Wielkiej Rumunii (Partidul Romania Mare - PRM) - Utworzona w 1991 r., partia

skrajnie nacjonalistyczna; przewodnicz±cy Croneliu Vadim Tudor

· Demokratyczny Zwi±zek Wêgrów w Rumunii (Uniunea Democrata Maghiara din Romania -

UDMR) - partia wiêkszo¶ci wêgierskiej; utworzona 25 XII 1989 r.; przewodnicz±cy Bela Marco;

· Humanistyczna Partia Rumunii (Partidul Umanist din Romania - PUR) - Partia socjalliberalna,

utworzona w grudniu 1991 r., przewodnicz±cy Dan Voiculescu.

Wyniki ostatnich wyborów z 2004 roku.

Izba Deputowanych:

· Partia Socjaldemokratyczna (PSD) - 112 deputowanych;

· Partia Narodowo-Liberalna (PNL) - 64 deputowanych;

· Partia Demokratyczna (PD) - 44 deputowanych;

· Narodowa Partia Wielkiej Rumunii (PPRM) - 43 deputowanych;

· Demokratyczny Zwi±zek Wêgrów w Rumunii (UDMR) - 22 deputowanych;

· Humanistyczna Partia Rumunii (socjal-liberalna) (PUR-SL) - 20 deputowanych;

· Mniejszo¶ci narodowe - 18 deputowanych;

· Niezale¿ni - 8 deputowanych.

Senat:

· Koalicja "Sprawiedliwo¶æ i Prawda PNL-PD" - 49 senatorów;

· Partia Socjaldemokratyczna (PSD) - 46 senatorów;

· Narodowa Partia Wielkiej Rumunii (PPRM) - 20 senatorów;

· Humanistyczna Partia Rumunii (socjal-liberalna) (PUR-SL) - 11 senatorów;

· Demokratyczny Zwi±zek Wêgrów w Rumunii (UDMR) - 10 senatorów;

· Niezale¿ni - 1 senator.

Obecnie premierem jest Cãlin Constantin Anton Popescu

3. System ustrojowy.

A. Parlament Republiki Rumuñskiej.

a) Struktura i organizacja wewnêtrzna parlamentu.

Parlament Rumunii składa siê z Izby Deputowanych i Senatu. Twórcy konstytucji z 1991 r.

nawi±zali w ten sposób do liberano-demokratycznej konstytucji z marca 1923 r.

http://www.psz.pl/content/view/1165/

Utworzono 9 February, 2008, 14:55

psz.pl - Portal Spraw Zagranicznych

W skład Izby Deputowanych wchodzi obecnie 345 deputowanych. Liczby deputowanych nie

okre¶la konstytucja, ale ustawa organiczna z 15 lipca 1992 r. Ordynacja ustanawia "normê

przedstawiciela": przy wyborach do Izby jeden deputowany przypada na 70 tys. mieszkañców.

Senat liczy 140 senatorów; norma reprezentacji przy wyborach do Senatu wynosi: jeden

senator na 160 tys. mieszkañców. Izby s± przedstawicielstwem politycznym. W my¶l art.58

konstytucji "parlament jest najwy¿szym organem przedstawicielskim ludu i jedyn± władz±

ustawodawcz± kraju".

Kadencja izb wynosi cztery lata. Mo¿e zostaæ przedłu¿ona na mocy ustawy organicznej, np. w

przypadku wojny.

Pierwszemu posiedzeniu ka¿dej izby, do chwili wyboru jej prezydium, przewodniczy najstarszy

wiekiem deputowany lub senator. Maj± oni do pomocy czterech sekretarzy, wyznaczonych z

grupy najmłodszych wiekiem deputowanych lub senatorów.

Przewodnicz±cy izb wybierani s± na cały okres kadencji danej izby, czyli na cztery lata. Na

stanowisko przewodnicz±cego wybierana jest osoba, która uzyskała poparcie wiêkszo¶ci

deputowanych lub senatorów, w obecno¶ci wiêkszo¶ci członków ka¿dej z izb.

Przewodnicz±cy Izby Deputowanych jest równocze¶nie przewodnicz±cym Prezydium Izby

Deputowanych. Zasada ta odnosi siê tak¿e do przewodnicz±cego Senatu. Pozostali członkowie

izb wybierani s± ka¿dorazowo na pierwszym posiedzeniu kolejnej sesji.

Do Prezydium Izby Deputowanych powołuje siê czterech wiceprzewodnicz±cych, czterech

sekretarzy i czterech kwestorów. Odpowiedni do składu Prezydium Senatu powołuje czterech

wiceprzewodnicz±cych, czterech sekretarzy i dwóch kwestorów.

Do najwa¿niejszych zadañ prezydiów obu izb nale¿y: ustalenie terminów rozpoczêcia i

zakoñczenia sesji izb, przedstawienie izbom propozycji zmian w ich regulaminach,

przygotowanie planu pracy izb oraz projektu porz±dku dziennego. Czuwaj± one nad

terminowo¶ci± prac izb, przyjmuj± i przekazuj± projekty ustaw oraz sprawozdania komisji

parlamentarnych. Kieruj± pracami i nadzoruj± funkcjonowanie słu¿b pomocniczych izb.

Przewodnicz±cy izb zwołuj± posiedzenia, ustalaj± porz±dek dzienny posiedzeñ, czuwaj± nad

przebiegiem dyskusji, ustalaj± kolejno¶æ głosowania i ogłaszaj± jego wyniki. Reprezentuj± izby

w kontaktach zewnêtrznych i wewnêtrznych. Przewodnicz±cy mog± wystêpowaæ do Trybunału

Konstytucyjnego z wnioskiem w sprawie stwierdzenia zgodno¶ci ustawy z konstytucj±.

Wiceprzewodnicz±cy zastêpuj± przewodnicz±cych izb na jego ¿±danie, lub w razie obiektywnej

konieczno¶ci. Sekretarze prowadz± listy mówców, sprawdzaj± obecno¶æ parlamentarzystów na

posiedzeniach izb oraz odpowiadaj± za sporz±dzenie sprawozdania z plenarnych posiedzeñ izb.

Kwestorzy kontroluj± wydatki izb, przedstawiaj± prezydiom projekty bud¿etu izby oraz

sprawozdania z wykonania bud¿etu izby.

W skład struktury izb parlamentu wchodz± kluby parlamentarne (frakcje). W Izbie

Deputowanych klub tworzy co najmniej dziesiêciu deputowanych, którzy deputowali w

wyborach z listy tej samej partii. W Senacie klub mo¿e zostaæ utworzony przez minimum

siedmiu senatorów. Je¿eli jaka¶ partia nie uzyskała w wyborach do Izby co najmniej 10

mandatów (7 mandatów w wyborach do Senatu), wtedy deputowanie (senatorowie) z tej

partii, maja do wyboru dwie mo¿liwo¶ci. Jedna z nich to przył±czenie siê do jakiego¶ klubu.

Druga: utworzyæ z innymi deputowanymi (senatorami) wspólny klub. W regulaminie Izby

Deputowanych przyjêto zasadê, ¿e deputowani, którzy s± przedstawicielami mniejszo¶ci

narodowych, innych ni¿ wêgierska, mog± utworzyæ jeden wspólny klub parlamentarny.

Wa¿na rolê w parlamencie odgrywaj± tak¿e komisje. Izby mog± ustanawiaæ stałe komisje, jak

http://www.psz.pl/content/view/1165/

Utworzono 9 February, 2008, 14:55

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: