„Cud gospodarczy” w Japonii po II wojnie światowej
JAPOŃSKI „CUD GOSPODARCZY” (1955-1980)
Czynniki wzrostu gospodarczego
W 1953r. Japonia zakończyła okres powojennej odbudowy i wkroczyła w okres dwudziestoletniego wzrostu gospodarczego, który pod względem intensywności nie ma precedensu w dotychczasowych dziejach gospodarczych. Średnie tempo wzrostu jej produkcji przemysłowej w latach 1950-1960 przekroczyło 16%, PKB zaś - 15%. W latach 1961-1965 produkcja przemysłowa rosła w tempie 11,6% rocznie, produkt krajowy zaś – 10% rocznie. Odpowiednie wielkości dla następnego pięciolecia (1966-1970) wynoszą: 13,6% i 11,2%.
Interesujące jest poszukiwanie przyczyn osiągnięcia tak wielkiej stopy wzrostu gospodarczego kraju, który przecież wyszedł pokonany z drugiej wojny światowej i był okupowany. Zwraca się uwagę m.in. na następujące uwarunkowania:
1. Japonia nie uczestniczyła w światowym wyścigu zbrojeń i nie ponosiła znaczniejszych wydatków militarnych (w 1990r. udział wydatków wojskowych w PKB wynosił zaledwie 1%), co pozwalało rozszerzać i ulepszać cywilny sektor gospodarki narodowej.
2. Poważnym bodźcem wzrost produkcji był popyt wywołany dwiema wojnami: koreańską (1950-1953) i wietnamską (1964-1973), w których przemysł japoński pełnił rolę ważnego dostawcy wyspecjalizowanych wyrobów przemysłowych.
3. Przez długi czas utrzymywano w gospodarce japońskiej bardzo wysoką stopę inwestycji (udział ich w dochodzie narodowym był najwyższy w świecie – ok.40%), w ich strukturze zaś premiowane były inwestycje produkcyjne.
4. Dzięki ograniczeniu zatrudnienia w sektorze rolniczym Japonia dysponowała dużymi zasobami siły roboczej, przy relatywnie niskim poziomie płac realnych.
5. W polityce edukacyjnej potrafiono znakomicie rozwiązać sprzężenie organizacji szkolnictwa na wszystkich szczeblach z potrzebami przemysł; zapewnił to dopływ wysoko kwalifikowanej siły roboczej i kadr kierowniczych do przemysłu.
6. Sprawna organizacja i wynikająca z tradycji historycznych wysoka dyscyplina społeczna powodowały szybki wzrost wydajności pracy; zdecydowanie dłuższy był w porównaniu z innymi krajami uprzemysłowionymi – czas pracy oraz skromniejszy zakres urlopów i świadczeń socjalnych.
7. Intensywny import nowej techniki i „imitacja” postępu technicznego – licencje, które kupowano, były w Japonii przetwarzane i udoskonalane (tzw. aktywna polityka postlicencyjna).
8. Umiejętne połączenie japońskich tradycji z nowoczesnością, odwoływanie się do nawyków i zachowań ludzkich w celu wykorzystania ich w nowoczesnej organizacji produkcji (np. tworzenie trwałych związków uczuciowych pracowników i ich rodzin z firmą).
9. Wykorzystywanie polityki interwencjonizmu państwowego do kreowania aktywnej polityki rozwoju przemysłu: rozwijając niewiele dziedzin przemysłu, doprowadzono je do najwyższego poziomu jakościowego, często nieosiągalnego dla konkurentów.
10. Utrzymywanie narodowego charakteru własnej gospodarki; Japonia ograniczała zagraniczne inwestycje bezpośrednie i nie dopuszczała do przejmowania przez korporacje zagraniczne krajowego przemysłu (jest to niewątpliwie echo epoki „zamknięcia”, długotrwałej w dziejach Japonii i wytwarzającej niechętny stosunek do obcych).
11. Stabilizacja polityczna Japonii sprzyjała prowadzeniu konsekwentnej polityki gospodarczej; od 1955r. rządy sprawowała bez przerwy i samodzielnie partia liberalni-demokratyczna.
Niekiedy wskazuje się, że podstawą japońskiego „cudu gospodarczego” był przemysł motoryzacyjny. Tempo produkcji samochodów osobowych wzrastało w latach 1966-1972 o 29% rocznie, a liczba użytkowanych samochodów osobowych wzrastała rocznie o 1/3. W 198or. Japonia wyprodukowała ponad 7mln samochodów osobowych i ponad 4mln ciężarowych, co o 3mln sztuk (łącznie) przekroczyło poziom produkcji największego dotychczas potentata przemysłu samochodowego – Stanów Zjednoczonych. Zdecydowaną przewagę osiągnęła też Japonia w dziedzinie produkcji zegarków, aparatów fotograficznych, sprzętu radiowego i telewizyjnego, wyposażenia biur. W ramach specjalizacji produkcji uzyskała przewagę jakościową w produkcji sprzętu telekomunikacyjnego, samolotów odrzutowych, technice jądrowej i rakietowej. Poziom inwestycji był w 1980r. dwa razy wyższy niż w Stanach Zjednoczonych. Jest rzeczą charakterystyczną, że udział handlu zagranicznego w tworzeniu dochodu narodowego nie był wysoki: 10-12%. Swą pozycję na rynkach międzynarodowych zawdzięcza Japonia ekspansji wysoko wyspecjalizowanych gałęzi przemysłu i nasyceniu wyrobów kosztowną elektroniką.
Spadek tempa produkcji w latach 1971-1975 był przejściowy i już w następnym pięcioleciu przemysł japoński rozwijał się dynamicznie.
Ten szybki wzrost gospodarczy Japonii zaowocował dużymi przyrostami produktu krajowego brutto. W wartości globalnej w 1950r. stanowił on tylko 3% PKB Stanów Zjednoczonych, w 1960r. – 8%, w 1970r. – 20% i w 1980r. – 33%. Oznacza to, że w stosunku do USA japoński PKB powiększył się 11 razy w ciągu życia jednego pokolenia (1950-1980). Oznaczało to także umocnienie się w 1980r. Japonii jako drugiego mocarstwa gospodarczego w świecie. Produkt krajowy na 1 mieszkańca, który w 1960r. wynosił 16% poziomu USA, wzrósł w 1981r. do 76%, a więc prawie pięciokrotnie w ciągu dwudziestolecia.
W setną rocznicę przewrotu Meiji Japonia święciła triumfy jako mocarstwao przemysłowe i kraj, który skutecznie przezwyciężył tendencje militarno-ekspansjonistyczne. Międzynarodowy prestiż Japonii podniosło zorganizowanie letniej olimpiady w Tokio w 1964r. i światowej wystawy dorobku gospodarczego „Osaka 1970”.
W ramach polityki zewnętrznej Japonia w latach 70. coraz efektywniej współpracowała z państwami Azji Południowo-Wschodniej, w tym również z państwami socjalistycznymi (Chińską Republiką Ludową, Koreą Północną i Wietnamem).Jej dynamiczny rozwój stawał się dla nich pociągającym i pouczającym przykładem.
Mojaunicorn