historia wychowania wykłady i ćw.doc

WYCHOWANIE SPARTAŃSKIE W POGLĄDACH LIKURGA

Wstęp – tło historyczne

W XX wieku pne Półwysep Peloponeski zamieszkiwali Achajowie, stąd obszar ten nazywano Achają. W XI w pne przybyło tam greckie plemię Dorów, które zajęło część tego obszaru – Lakonię. Dorowie założyli stolicę zwaną Spartą (stąd od tej pory nazywano ich Spartanami).

Podbity lud podzielili na 2 grupy:

-Periojków (to Ci, którzy pogodzili się z panowaniem Sparty)

-Helotów (Ci, którzy się z panowaniem nad nimi Sparty nie pogodzili)

Obie grupy nie miały praw obywatelskich. Periojkowie zajmowali się głównie rzemiosłem, a heloci byli niewolnikami pracującymi głównie w gospodarstwach rolnych Spartan.

Sparta zasłynęła z:

-Wychowania fizycznego i kultu sportu (udział i zwycięstwa w igrzyskach olimpijskich)

-Rozwoju muzyki (Spartę nazywano muzyczną stolicą Grecji)

-Rozwoju literatury – poezji militarnej

Na przełomie VIII i VII w pne na obszarze przylegającym do Sparty – Mesenii wybuchło powstanie. Spartanie wprawdzie je stłumili, ale od tej pory podjęli decyzję o akcencie na wychowanie fizyczne/militarne celem utrzymania odpowiedniej ilości wyćwiczonych wojsk do obrony terytorium oraz zdobywania nowych obszarów.

System wychowania militarnego trwał mniej więcej od VIII do IV w pne. Od IV w pne następuje upadek Sparty – Spartanie zaczynają przegrywać bitwy/wojny. W II w pne terytorium Sparty zostało włączone do imperium rzymskiego.

System wychowania militarnego VIII-IV w pne

-Władzę sprawowali:

a)dwaj królowie

b)Geruzja czyli Rada Starszych (mężczyźni po 60 roku życia)

c)5 eforów – odpowiednik dzisiejszych ministrów – kontrolowali oni królów

d)Apella czyli Zgromadzenie Ludowe (miało ono małe znaczenie)

-Państwo liczyło około 9000 obywateli i około 250000 niewolników

-Każdy z obywateli był właścicielem jakiegoś obszaru ziemi

-Pajdonom – nadzorca wychowania w Sparcie (odpowiednik Ministra Oświaty)

-Agoge – wychowanie państwowe

Analiza tekstu Likurga

-Likurg żył ok. VIII-VII w pne

-Był twórcą prawa spartańskiego

-Nie spisał tego prawa – zostało one spisane przez Plutarcha w II w pne z przekazów ustnych

-To państwo a nie rodzice kształciło/wychowywało dzieci

-Dzieci słabe, niepełnosprawne eliminowano (zabijano lub porzucano) nie było to charakterystyczne jedynie dla Sparty. O życiu lub śmierci dzieci decydowała Geruzja

-Grecy chętnie zatrudniali do wychowywania swoich dzieci mamki spartańskie, ponieważ dzieci dzięki temu były wychowywane po spartańsku, surowo, były wytrzymałe i odporne na trudy (były przyzwyczajone do ciemności, głodu, nie płakały)

-Chłopcy w wieku 7 lat zabierani byli do państwowych koszar. Każda grupa uczniów miała swojego naczelnika, którego wybierała ze swojego grona.
Dziewczynki zostawały w domu ale od 7 roku życia oprócz prac domowych także miały ćwiczenia fizyczne i szkolenie militarne

-Im chłopiec był starszy tym większe było natężenie ćwiczeń. Gdy skończył 12 lat zabierano mu odzież i dawano tylko 1 płaszcz na cały rok. Chłopcy musieli być samodzielni, umieć wykonać samemu posłanie bez narzędzi. Uczniowie byli sami dla siebie nauczycielami, zwierzchnikami i ojcami. Od 12 do 16 roku życia nie wolno im było opuszczać koszar.

-Ireni – uczniowie w wieku 20 lat, byli kimś w rodzaju nauczyciel wybranych spośród grupy starszych uczniów. Uczyli oni młodszych chłopców. Wyznaczali zadania do wykonania, karali za nieposłuszeństwo. Chłopców uczono zdobywać jedzenie i inne niezbędne rzeczy poprzez kradzież po to, aby nauczyć ich sprytu i wytrwałości. Chłopcy byli karani tylko w przypadku, gdy zostali na kradzieży przyłapani. Kary wykonywano publicznie, istniała hierarchia szkolna.

-Odżywianie – skąpe, nigdy do syta, dla uzyskania lepszej sprawności fizycznej (zwinność, lepsza walka) oraz uodpornienia organizmu na głód w czasie wojny

-Mowa – obowiązywała tzw. Wypowiedź lakoniczna czyli krótka ale rozsądna i na temat (mowa lakońska)

-Uczniowie robili wszystko co możliwe aby się wykazać sprytem i sprawnością i nie zostać przyłapanym na kradzieży. Karę wykonywano przed ołtarzem – było to bicie rózgami (celem było wytworzenie wytrzymałości fizycznej i psychicznej na ból, ćwiczenie wytrzymałości, wierności, podporządkowania, posłuszeństwa, dumy i honoru)

-Powstająca poezja była militarna – zachęcająca do walki i zawierająca pochwały lub nagany odnośnie postępowania wojownika

-Dziewczęta ćwiczyły fizycznie, hartowały ciało, były uczone posługiwania się bronią (cel: obrona militarna terytorium oraz rodzenie zdrowych i silnych dzieci)

-Małżeństwo – kandydatki miały być sprawne fizycznie i wytrzymałe. Małżeństwo było zawierane w tajemnicy. Wybrana dziewczyna była przygotowywana przez starszą kobietę (strzyżono jej włosy, rozbierano i kazano jej leżeć i czekać). Mężczyzna musiał się potajemnie wymknąć z koszar. Małżeństwo wychodziło na jaw, gdy kobieta zaszła w ciążę, a jego celem była prokreacja-dostarczenie państwu nowych, zdrowych i silnych obywateli.

-Nie istniało pojęcie cudzołóstwa. Prawo spartańskie mówiło, że zarówno mąż jak i żona mogą sypiać z innymi (cel: dostarczenie państwu nowych, zdrowych i silnych obywateli). Dzieci nie były własnością rodziców tylko państwa.

-Każda jednostka miała być podporządkowana i posłuszna państwu

-„Tępiono” podróżowanie – Spartanie obawiali się wniesienia do Sparty cudzych obyczajów i wpływów – obawiali się zagrożenia dla istniejącego systemu państwowego.

ARYSTOTELES- uważa, że wychowanie powinno być państwowe. Szkoły powinny być dla wszystkich jednakowe, ponieważ nie wolno dzielić obywateli na lepszych i gorszych. Każdy obywatel ma obowiązek stawać się coraz bardziej doskonałym.  Jest to podstawa by być człowiekiem szczęśliwym.

Natura nie jest jednakowa. Ludzie dziedziczą różne zdolności, które nie są jednakowe.

Poglądy Arystotelesa były krytykowane, źle wyrażał się także o kobietach.

Rozwój indywidualności zależy od natury oraz najwcześniejszego wychowania zgodnego z naturą.

Proces doskonalenia człowieka powinien zmierzać do ukształtowania jednostki mądrej i szczęsliwej, zdrowej, moralnej  - myśl wychowawcza.

Człowiek staje się dobrym poprzez działanie, które powinno stać się nawykiem, przyzwyczajeniem, drugą naturą człowieka

Etyka Arystotelesa - podkreśla umoralnianie przez postępowanie.

Człowiek musi zrozumieć czemu musi postępować dobrze, szlachetnie.  Potrzebna mu jest do tego wiedza, która ma wartość samą w sobie. Czyni człowieka szczęśliwym.

Istotna jest metoda nauczania – wg Arystotelesa – psychologiczna.

Zasadą metody nauczania jest :  nauka od szczegółów znanych do nieznanych.

Wychowanie powinno być równe. Wychowanie moralne jest szczególnie ważne dla państwa, ponieważ żeby było ono moralne to obywatele również muszą być moralni. Jeżeli każdego z osobna wychowamy moralnie, to zbiorowość również taka będzie.

Człowiek staje się moralny poprzez: przyrodzenie, przyzwyczajenie, rozum.

Natura nie jest czymś statycznym. Przyzwyczajenie możemy zmienić. Wszystkie te czynniki muszą ze sobą współdziałać. Jeżeli mamy zmierzać do tego żebyśmy byli ludźmi moralnymi.

W momencie gdy mamy rozpocząć proces nauczania musimy wziąć pod uwagę 2 czynniki: wychowanie emocjonalne, które łączy się z fizycznym, wychowanie rozumowe, które rozwija się najpóźniej.

Dusza: rozumna, nierozumna.

Najpierw należy zacząć troszczyć się o ciało a później o duszę. Arystoteles uważa ,że troska o ciało powinna być na pierwszym miejscu. Wszystkie zdrowe dzieci mają prawo do życia.

ARYSTOTELES

Arystoteles IV w pne (uczeń Platona, nauczyciel Aleksandra Wielkiego)

-Arystoteles: to nie państwo ma decydować co jest dobre a co złe – to moralnie cnotliwi obywatele mają kształtować państwo

-Natura, przyzwyczajenie, rozum

-Arystoteles w odróżnieniu od Platona twierdził, że dusza to to, co ożywia ciało

Według Arystotelesa dusza ma 3 części:

Anima vegetativa (dusza wegetatywna inaczej: roślinna)

Anima sensitiva (dusza zmysłowa inaczej: zwierzęca)

Anima rationalis (dusza rozumna /właściwa człowiekowi/)

Anima vegetativa – wychowanie fizyczne

Anima sensitiva – wychowanie moralne (kształcenie wychowujące)

Anima rationalis – wychowanie intelektualne (kształcenie)

Według Arystotelesa są 2 drogi nauczania: indukcyjna i dedukcyjna.

Lepsza jest droga dedukcyjna – nauka polega na tym, aby ją jak najlepiej usystematyzować (stworzyć system)

Arystoteles „Traktat o duszy” księga 3

-Arystoteles wyodrębnił 5 zmysłów: wzrost, słuch, węch, smak, dotyk

-Spostrzeganie jest głównie zmysłowe

Arystoteles „Traktat o duszy” księga 2

-Dusza czyli psyche

-Trzeba poznawać świat polisensorycznie (czyli za pomocą wszystkich zmysłów)

-Dzieci poznają rzeczywistość za pomocą zmysłów

-Dzieci należy uczyć polisensorycznie, poglądowo

-Poglądowość ma być w miarę możliwości polisensoryczna

-Poglądowość – ucząc dzieci pokazujemy bim rzeczy z najbliższego codziennego otoczenia

-Nihil est in intellectu, nisi prius fuerit in sensu = nic nie jest w umyśle, czego nie byłoby wcześniej w zmyśle

Szkoła starożytna

-Rozpoczęcie nauki w dowolnym wieku

-Nie było określenie ile lat trzeba się uczyć w szkole (było to dowolne)

Typy szkół

Szkoła gramatyczna

-Pisano na tabliczkach woskowych rylcem (tabliczki ok. A4 z ramką na około)

-Uczono się na pamięć wierszy

-Rytm wiersza był ważniejszy niż rym (wiersze greckie można było śpiewać)

-Pierwsza litera każdego zdania (wersu wiersza) była duża, aby w ten sposób nauczyć uczniów liter

Kwintylion tekst „szkoła rzymska”

-Nauka liter rozpoczynała się od około 7 roku życia

-Nauka miała być zabawą (pomoce naukowe np. w postaci liter z kości)

-Dzieci uczyły się na podstawie nazw liter, co nie było dobre bo nie widziały kształtu liter

-Gdy znały alfabet od początku do końca i odwrotnie oraz na wyrywki dopiero wtedy uczyły się kształtu liter

-Nauczyciel mógł nauczyć nazw liter 200 uczniów, kształtu liter 10 uczniów, pisania liter 1 ucznia

Kwintylion tekst „Kształcenie mówcy”

-Uczono poprawnego wyrażania się oraz objaśniano poetów

PEDAGOGIKA KWINTYLJANA – IDEAŁ MÓWCY

Ideał mówcy:

- mówca może dojść do doskonałości tylko po przejściu nauk początkowych,

- doskonałym mówcą może być tylko człowiek zacny i prawy, powinien celować nie tylko nadzwyczajną biegłością słowa, lecz być również naczyniem wszelkich zalet duchowych

-przeznaczony jest do kierowania sprawami publicznymi i prywatnymi, jest zdolny zarządzać państwem, utwierdzania go prawami i sądami

- powiązany jest ze sztuką krasomówczą

-głównymi zadaniami mówcy jest pomysłowość i wypowiadanie się. Pomysłowość wymaga wykształcenia rzeczowego i filozoficznego a wypowiedzenie formalnego.

- mówca powinien być mężem zasługującym na miano mędrca prawdziwego, powinien być doskonały nie tylko pod wzgl moralności, lecz także pod wzgl wiedzy i wszechstronnego uzdolnienia krasomówczego.

JAK NALEŻY UDZIELAĆ WIADOMOŚCI ELEMENTARNYCH:

- ojciec powinien otoczyć syna już od początku troskliwością

- cechą przyrodzoną człowieka jest skłonność do nauki i myślenia – optymizm pedagogiczny – wiara w ukształcalność  człowieka

- ludzie odznaczają się umysłem lotnym i sprytnym

-należy zwracać uwagę na to aby piastunki nie mówiły językiem skażonym błędami. Chryzyppus żądał nawet od nich pewnego zasobu mądrości

-powinno wybierać się najpierw wykwalifikowane piastunki, które powinny władać poprawnie językiem – mali chłopcy ciągle je słyszą i próbują naśladować.

-  najdłużej przechowujemy w pamięci to czym przesiąkliśmy w latach dziecięcych, dlatego też dzieci nie powinny przywyknąć do mowy, którą w późniejszym wieku będą musiały odrzucić.

-rodzice powinni być jak najlepiej wykształceni, a ci którzy nie są również powinni dbać o to aby ich dzieci się uczyły

-niewolnicy wśród których ma się wychowywać chłopiec przeznaczony na mówcę również powinni poprawnie się wysławiać, tak ja piastunki

-pedagodzy powinni być zupełnie wykształceni, w przeciwnym razie powinni wiedzieć o tym że nie mają wykształcenia.

-jeżeli nie uda się znaleźć takich niewolników, piastunek i pedagogów to w towarzystwie chłopca powinien ciągle przebywac chociaż jeden człowiek, który zna dokładnie język ojczysty, aby w razie błędów językowych natychmiast je poprawiał i nie pozwolił na zakorzenienie się ich w umyśle chłopca

-chłopiec powinien najpierw uczyć suię języka greckiego, ponieważ łaciny używa całe otoczenie, więc i tak przyswoi sobie ten język. Po niedługim czasie powinna nastąpić nauka nauka łaciny. Jeśli nauka obu tych języków będzie prowadzona z taka samą gorliwością, to języki te nie będą sobie wzajemnie przeszkadzały-

-nauka różnych umiejętności powinna odbywać się już przed 7 r. ż. – czas dobrze użyty w dzieciństwie dobrze wychodzi wiekowi młodzieńczemu

-im wcześniej zabierze się ktoś do nauki obowiązkowej tym lepiej dla niego. Nie powinniśmy marnować wieku przedszkolnego, zwłaszcza, ze początki nauki opiewają się wyłącznie na pamięci, która najtrwalsza jest u malców

-w tak wczesnym wieku nauka powinna być zabawą – chodzi o to , żeby już we wczesnym wieku nie zniechęcić dzieci do nauki. Dziecko powinno odczuwać radość z tego, ze coś umie

-abecadła powinno się uczyć równocześnie i z wyglądu i z nazw liter, tak jak uczy się poznawać ludzi

- litery z kości słowniowej są bardzo dobrym rozwiązaniem

-gdy człowiek zaczni naśladować kształt liter dobrze byłoby wyżłobić je możliwie najwierniej na tabliczce, by idąc w ślad żłobień szedł rylcem jakby po bruzdach

-troska nauczeni ładnego i szybkiego pisma spoczywa również na nauczycielu. Pismo niedołężne i pogmatwane i niełatwe do odczytania pociąga za sobą trud mowy, dyktowania tego co ma się napisac

-przerobiony materiał korzystniej jest powtarzać i utrwalać  go w pamięci, a nie od razu dażyć do szybkiego i płynnego czytania, dopóki nie ma pewności, ze dzieci zdołaja już bez problemu  łączyc poprawnie pojedyncze litery w zgłoski, potem zacznie się układanie ich w wyrazy a na końcu czytanie ciągłe.

-czytanie ma być pewne, nieprzerywane i na długo jeszcze powolne, póki się nie doprowadzi przez ćwiczenie do biegłości

-wiersze zadawane do przepisywania powinny zawierać jakąś szlachetną myśl, warto również uczyć się na pamięć powiedzeń sławnych mężów czy też cytatów – należy ćwiczyć pamięć

-dobrze by było dla wyrazistości mowy i obrotowości języka recytować w szybkim tempie bardzo trudne do wymawiania wiersze, słowa sklejone z kilku zgłosek, ostro i chrapowo drżące.

WYCHOWAN IE DOMOWE CZY SZKOLNE?:

WYCHOWANIE W DOMU:

-wychowawca może więcej czasu poświęcić jednemu wychowankowi

-psucie obyczajów przydarza się również w domu

-pobłażanie i rozpieszczanie wpływa negatywnie na tężyznę umysłową i fizyczną

-nużące jest słuchanie i patrzenie na jednego wychowawcę

-nauka prywatna potrzebuje więcej czasu

-w domu uczy się przepisów i rad dotyczących jednej osoby

SZKOŁA:

-psuje obyczaje

-jest doskonałą dźwignią do nauki

-ujemnie wpływa na charakter

-dzieci nie są demoralizowane w szkole tylko przychodza już do niej zepsute

-dobry nauczyciel zadowolony jest z tego że więcej osób patrzy na jego działalność

-wykład jednego prowadzącego zrozumiały jest dla wszystkich

-przyszły mówca powinien obcować z innymi aby w przyszłości nie był lękliwy

-porównywanie własnej wiedzy z innymi ułatwia późniejsze Zycie

-przyjaźń

-nauczenie się poczucia taktu towarzyskiego

-rywalizacja, która jest większą motywacją do nauki niż prośby nauczyciela

-licznie zebrane audytorium budzi wieksze natchnienie w nauczycielu.

MÓWCA to zawód i tak jak każdy musi być odpowiednio przygotowany do zawodu.

Tylko ci mogą dojść do doskonałości, którzy nie zwątpią w miare sukcesu.

MÓWCA:

-powinien być to człowiek szlachetny, prawy

-zdolny do kierowania państwem i tworzenia prawa

-osoba, która pięknie mówi i jest madra  - mówca razem z filozofem kiedyś tworzyli jedność (wg Cycerona)

-gdyby był jeden model mówcy, ideał nie trzeba by było tworzyć szkół filozoficznych

IDEAŁ MÓCY:

-mądry

-posiadający wiedzę

-moralny (osoba mówiąca zgodnie ze swoim przekonaniem)

-posiadający zdolności krasomówcze

-wykształcony

Dużo zależy od nas samych. Powinniśmy zbliżać się do ideału i chcieć to osiągnąć.

Metoda poglądowa – dziecko musi widzieć i słyszeć.

Wychowanie Rzymskie.
Rzym rozwijał się jako państwo militarne i potrzebował przede wszystkim dobrych wojowników i urzędników. Za wychowanie nowych obywateli odpowiadała rodzina pod okiem „cenzora”, który pilnował aby w to wychowanie nie zakradły się złe obyczaje. Obyczaj wymagał oby to ojciec przygotowywał syna do pełnienia przyszłych ról społecznych na zasadzie żywych przykładów.
Początkowo kształcenie w wiadomościach nie wychodziło poza zakres elementarny. Ubogie dzieci korzystały ze szkółek prywatnych, w których prosty nauczyciel (literator) za lichą opłatą uczył czytać, pisać i rachunków. Bogatsze dzieci były uczone w domu przez wykształconego niewolnika.
Dziewczęta także otrzymywały skąpe wykształcenie elementarne. Matki uczyły je robót kobiecych (przędzenie, tkanie), śpiewu tańcu i muzyki.
Pierwsze zmiany nastąpiły po zetknięciu się z kulturą grecką po podbiciu shellenizowanej południowej Italii i Sycylii. Grek przybył za chlebem do Rzymu i stał się nauczycielem dzieci w zamożnych rodzinach.

Szkolnictwo.
Rzymianie przyjęli po części program kształcenia i jego formy. Nauka dzieliła się odtąd na stopnie: elementarny, gramatykalny i retoryczny.

Szkoła elementarna.
Państwo pozostawiło je rodzicom. Bogadsi uczeni byli przez niewolnika w domu. Uczono języka ojczystego i greckiego. Dzieci uczono dając im do rąk wyrzeźbione z drewna lub z kości słoniowej litery. Ubożsi uczęszczali do szkółek.

Szkoła gramatykalna.
Już w I w. Po Chrystusie nastało kształcenie publiczne. Gramatycy i retorzy zwolnieni byli od świadczeń na rzecz państwa, od służby wojskowej, sądowej od kwaterunku, danin. Wyznaczono także pensje.
Gramatykę przechodziło dziecko między 12 a 15 rokiem życia i to zarówno gramatykę grecką jak i łacińską. Czytano jedynie poezję (rozpatrywano części mowy, ozdoby stylistyczne, wiadomości historyczne- znikła prawie treść samej lektury). Wypisywano ciekawsze słówka w osobnym zeszycie przygotowując sobie zasób słownictwa.
Po skończeniu wykształcenia ogólnego, młodzież uboższa szła do pracy zawodowej swych ojców, zamożna do retorów.

Szkoła retoryczna.
Czas nauki nie był ściśle określony, najmniej wynosił od 2 do 3 lat, a wielu pozostawało u swych mistrzów długie lata. Profesorowie zaczynali od lektury prozaicznej. Następnie czytano utwory najlepszych mówców. Dalej były ćwiczenia : opowiedzenie pięknie odczytanego wcześniej ustępu, napisanie jego treści, układanie mów. Od tematów prostych i jasnych przechodziło się do coraz trudniejszych. Kształtowano głos, akcent, przybieranie najwłaściwszych pozycji ciała. Każdy wygłaszał swoją mowę a reszta oceniała go brawami.

Kwintylian (35- 100)
Najwybitniejszy przedstawiciel rzymski w dziedzinie teorii wymowy. Pierwszy płatny z kasy państwowej nauczyciel retoryki.
Kwintylian urodził się w Calagurris i z zawodu był adwokatem. Został kierownikiem pierwszej państwowej szkoły retorycznej, założonej przez Wespazjana. Jego najważniejsze dzieło w 12 księgach „O kształceniu mówcy” zawiera nie tylko teorię wymowy, ale i uwagi o wychowaniu oraz ideał nauczyciela jest to jedyne dzieło rzymskie w całości poświęcone sprawom wychowania.
Według Kwintyliana mowa powinna uczyć, bawić i motywować. Aby poprawnie zbudować mowę należy uwzględnić następujące elementy:
· inventio - zebranie materiału;
· disputatio - skomponowanie materiału;
· elocutio - nadanie odpowiedniej formy stylistycznej
I Charakterystyka mówcy:
· człowiek moralnie dobry
· mówca jest prawdziwym obywatelem, powołanym do kierowania sprawami publicznymi i prywatnymi, który mógłby rozważnie rządzić państwami, zasadzać je na prawach, wyzwalać z błędów wyrokiem sądowym;
· wzór człowieka wykształconego
· mistrz wszelkiej umiejętności krasomówczej
· mający poszanowanie dla tradycji rodzinnej i przodków
· biegły znawca dorobku kulturalnego ludzkości
· doświadczony działacz polityczny
II Rola rodziców w wychowaniu
- ojciec od chwili narodzin syna powinien wierzyć w jego jak największe zdolności, a nie uważać, iż tylko nieliczni posiadają „zdolność do pojmowania”, gdyż cechą przyrodzoną człowiekowi jest ruchliwość i sprawność umysłu;
- rodzice powinni być jak najlepiej wykształceni, jednakże nawet ci, którzy takimi nie są powinni się troszczyć o edukację swych dzieci;
- powinni dbać o jak najlepszy dobór nianiek i pedagogów
pogląd na zdolności dziecka
- jeżeli dziecko odznaczające się wrodzonymi zdolnościami- traci je tylko w wyniku nieodpowiedniego wychowania
- stopniowe wprowadzanie nauk, stosownie do możliwości rozwojowych dziecka, tak, by nauka we wczesnych latach była zabawą (dziecko należy zachęcać prośbą i pochwałą, a przy tym sprawiać mu tę radość, by zawsze umiało)
- zdolności są nieograniczone i wszechstronne – mogą zajmować się różnymi naukami, ponieważ dziecko nie powinno za długo skupiać uwagi na tym samym zagadnieniu
- dzieciństwo jest okresem, w którym człowiek uczy się wszystkiego niezwykle łatwo

III Charakterystyka procesu kształcenia umiejętności czytania i pisania
pisanie
- najlepiej uczyć się poznawać litery jak ludzi: od razu z wyglądu i z imienia (pomoce naukowe: formy liter z kości słoniowej, czy jakieś inne pomysłowe zabawki)
- na początku nauki pisania należy chłopcu wyryć litery na twardej tabliczce, aby mógł po nich wodzić rylcem (nie będzie się w ten sposób mylił ani wykraczał poza nakreślone kontury) – w ten sposób ustali sobie układ palców;
- należy się troszczyć o szybkie i wyraźne pisanie (zbyt powolne pisanie wstrzymuje bieg myśli, zaś pismo niewyrobione i nieprzejrzyste utrudnia zrozumienie treści);
- w nauce zgłosek – trzeba przerabiać je wszystkie, zgodnie z kolejnością (a nie omijać trudniejsze);
- pożyteczną rzeczą jest ciągłe powtarzanie materiału i „wbijanie w głowę”;
- gdy chłopiec nabędzie umiejętność pisania wskazane jest, by nie trwonił czasu na przepisywanie rzeczy nic nie znaczących, pospolitych , ale by uczył się rozumienia wyrazów wzniosłych, rzadko używanych;
- wiersze, podawane do przepisania powinny zawierać jakąś szlachetną myśl, radę
czytanie
- nie należy ponaglać chłopców do ciągłości i szybkości w pisaniu tak długo, dopóki nie będą łączyć liter ze sobą gładko i bez zastanowienia - dopiero wówczas powinni zaczynać z samych zgłosek tworzyć wyrazy, a z wyrazów zdania;
- czytanie musi być przede wszystkim pewne, potem ciągłe i długo dość powolne – tak długo, dopóki przez ćwiczenie dojdzie się w nim do zupełnej poprawności i biegłości;
- w celu usprawnienia narządów mowy i wyraźniejszego wymawiania, należy pewne słowa i wiersz, umyślnie trudne do wypowiedzenia, powiązane w łańcuch bardzo ciężko się łączących zgłosek dać chłopcom po to, by powtarzali je w kółko jak najszybciej (tzw. wędzidła)
pomoce dydaktyczne: zabawki, litery z kości słoniowej, tabliczki do żłobienia liter, lektura - dzieła Cycerona, będące przede wszystkim spuścizną kultury greckiej;

IV Zabawy
- są objawem bystrości;
- ujawniają charakter ucznia
- należy zachować umiar, nie zabraniać zabawy (aby nie wzbudzać oporu i niechęci do nauki), ale też nie pozwalać na zbyt dużo (aby nie przyzwyczaili się do bezczynności;
- zabawy pożyteczne = np. zadawanie sobie wszelkiego rodzaju krótkich pytań

V Szkoła publiczna a wychowanie domowe – zalety i wady
Szkoła- wady: demoralizacyjny wpływ szkoły, nauczyciel nie może poświęcić całego czasu jednej osobie, zalety: można sobie wybrać szkołę prowadzoną przez zacnego nauczyciela, bardziej ekonomiczna, dobry nauczyciel otoczy szczególną opieką chłopca, u którego dostrzeże zapał do pracy i zdolności, wykształcenie więzi przyjaźni, wykształcenie „zmysłu społecznego”, uczeń słyszy co nauczyciel mówi do innych uczniów i może brać te wskazówki do siebie, usłyszane pochwały dla innych budzą ambicję, współzawodnictwo, uczenie się przez naśladownictwo kolegów jest łatwiejsze niż przez naśladownictwo n...