Transport w gospodarce przestrzennej.doc

Transport w gospodarce przestrzennej.

Wykład 1. 10.10.2010.

Zmiany występujące w otoczeniu w odniesieniu do uwarunkowań przestrzennych prowadzą do narastającej mobilności osób i podmiotów gospodarczych. Intensyfikuje się ruchliwość w przestrzeni.

Z punktu widzenia gospodarki: aktualnie gospodarka zasadniczo różni się od gospodarki z I połowy XXw. Nastąpiło przeelementowanie gospodarki z gospodarki materiałowej na rzecz gospodarki przepływowej.

TSL- just in time; door to door- ograniczają zapasy.

Transport ( transportare- przenosić, przewozić)- należy rozumieć w 3 ujęciach:

- czynnościowym: służy do pokonywania przestrzeni

- rzeczowym: wyposażenie materialne umożliwiające przemieszczanie. Elementy infrastruktury, stanowiące elementy zagospodarowania przestrzennego. Elementy suprastruktury- środki transportowe służące do przemieszczania.

- podmiotowym: działalność wydzielona z innych czynności – celowe przemieszczanie licznych ładunków. Powstają wyspecjalizowane podmioty, zajmujące się działalnością transportową.  Ich powstanie przyczynia się do poprawy efektywności całej gospodarki, a zarazem przyczynia się do dynamizacji.

Ogólnospołeczne funkcje transportu:

- sprzyja aktywizacji życia gospodarczego i społeczno kulturalnego na obszarach słabo rozwiniętych;

- umożliwia utrzymanie politycznej i administracyjnej zawartości państwa oraz sprawne nim kierowanie;

- umożliwia utrzymanie ładu społecznego i porządku publicznego;

- jest elementem obronności kraju;

- umożliwia i ułatwia wyrównywanie poziomu kulturalnego i intensywności życia społeczno-politycznego ludności;

- umożliwia i ułatwia rozwój nauki i techniki oraz wyrównywanie ich poziomów w skali kraju i świata;

- umożliwia i ułatwia kontakty miedzy ludźmi oraz rozwój turystyki.

Transport w układzie mikroekonomicznym ma zasadnicze znaczenie dla gospodarowania jednostek.

Czynniki działalności jednostek gospodarujących zależne od działalności transportu:

a.       dynamika rozwoju ich produkcji: jest uzależniona od zapasów. Przy małych zapasach odpowiednie kształtowanie się dynamiki uzależnia utrzymanie się przedsiębiorstwa.

b.      struktura i jakość produkcji: -oddziaływanie bezpośrednie – o asortymencie produkcji decyduje zaopatrzenie w komponenty, które umiejscowione są w dalekich odległościach o słabym połączeniu sieciami.

-oddziaływanie pośrednie: stosuje się wysokie ceny transportu bez względu na to czy komponenty są drogie czy tanie. Działalność powinna być zlokalizowana blisko surowców- zjawisko koncentracji.

c.       zdolność adaptacyjna do sytuacji w otoczeniu gospodarczym: dobrze wyposażony transport odgrywa dużą rolę. Przedsiębiorstwo może reagować odpowiednio na zmiany zachodzące na rynku np.: transport produktów łatwo psujących – należy stworzyć odpowiednie warunki suprastrukturalne.

d.      osiągane wyniki ekonomiczne ( wydajność pracy, akumulacja finansów): przy dobrze rozwiniętym transporcie występują stosunkowo małe nakłady kosztów transportu. Koszty rosną o ok. 5% - koszty działalności przedsiębiorstwa mogą wzrosnąć o 20% (wielokrotne przewożenie elementów).

Transport wpływa w różnym stopniu na różne przewożone towary:

- silny wpływ np. na produkcja materiałów budowlanych.

- słaby wpływ na produkty elektroniczne – możliwość lokowania produkcji daleko od surowców.

Odmaterializowanie produkcji: Koncepcja, według której osiągnięcie faktycznej poprawy stanu środowiska przyrodniczego jest uzależnione od redukcji przepływów materiałowych w skali globalnej. Oznacza to konieczność zwiększania wydajności zasobów, np. poprzez wyższą efektywność zużycia energii, czyli proekologiczną restrukturyzację gospodarki.

Odmaterializowanie produkcji i konsumpcji

Uzyskanie faktycznej poprawy stanu środowiska wraz z podwyższeniem

konkurencyjności produktów i usług wymaga zmniejszenia ilości zaangażowanych zasobów

przyrodniczych. Proces odmaterializowania wymaga nowej kategorii myślenia, czyli

myślenia „cyklem życia produktów”. To oznacza, że zmiany w kierunku zwiększenia

produktywności zasobów nie są ograniczone do samego tylko produktu. Muszą one

obejmować również sposób, w jaki produkty są wytwarzane, transportowane, opakowywane,

użytkowane, ewentualnie ponownie wykorzystywane (recykling) i utylizowane. Już dzisiaj

istnieje wiele praktycznych przykładów zwiększenia efektywności zużycia energii i zasobów,

które są dowodem na potwierdzenie tezy, że poziom dobrobytu może zostać utrzymany

również przy znacznie niższym poziomie zużycia zasobów. Dzięki innowacjom systemowym

w zakresie oszczędzania materiałów i energii, jak również podwyższeniu efektywności w

zakresie ochrony środowiska, można udowodnić, że „eko-inteligentne” wzornictwo dóbr i

usług nie tylko się opłaca, ale także sprzyja tworzeniu nowych miejsc pracy, zdobywaniu

nowych rynków i otwiera nowe perspektywy dla osiągnięcia zysku. Aby to osiągnąć należy

doprowadzić do włączania kosztów zewnętrznych w cenę produktu, eliminowania

szkodliwych dla środowiska subsydiów, a następnie przeprowadzić ekologiczną reformę

podatkową, polegającą na obniżeniu podatków związanych z zatrudnieniem i podwyższeniu

podatków związanych z korzystaniem z zasobów, zwłaszcza nieodnawialnych, przy

zachowaniu neutralności budżetowej.

e.       warunki pracy, załóg i poziom płac: w przypadku zakładów o lokalizacji punktowej brak silnego wpływu; w działalności obszarowej ma duże znaczenie.

f.        stosowanie organizacji pracy: transport ma duży związek z technologią produkcji. Transport słabo rozwinięty: mała produkcja,

g.      stosowanie technologii produkcji: specjalizacja i kooperacja – umożliwia to transport- przyczynia się do rozwoju gospodarki : transport przyczynia się do prawidłowego jej funkcjonowania.

Koncentracja: zjawisko oceniane pozytywnie, z punktu gospodarczego wywołane faktem korzyści dla gospodarki  np:

- dostęp do infrastruktury;

- dostęp do wykwalifikowanej siły roboczej;

- uzyskanie możliwości współdziałania z istniejącymi już podmiotami ( zasada współdziałania- proces uzyskiwania wzajemnych korzyści)

Nadkoncentracja- suma korzyści zewnętrznych jest mniejsza od sumy korzyści zewnętrznych regionu. Np. problem zmian w przestrzeni o charakterze antropogenicznym.

Oszczędności powstające u poszczególnych kooperantów w wyniku ich specjalizacji i produkcji podzespołów muszą być wyższe od przyrostów kosztów przewozu.

Transport wpływa na rozwój regionów państw- rozwój infrastruktury.

Rola transportu w gospodarce przestrzennej:

- funkcja konsumpcyjna – celem tej funkcji jest zaspokajanie potrzeb transportowych, dzięki świadczonym usługom przewozowym,

- funkcja produkcyjna – celem tej funkcji jest zaspokajanie potrzeb produkcyjnych, dzięki wykorzystaniu usług przewozowych,

- funkcja integracyjna – celem tej funkcji jest integracja państwa ze społeczeństwem przez szeroko rozumiane usługi transportowe.

Ekonomiczne cechy transportu:

-Oddziałuje na rozwój gospodarczy, a oddziaływanie to przejawia się w tym, że poprzez przestrzenną rozbudowę dróg, najlepiej różnych jego gałęzi, umożliwia się „otwarcie nowych obszarów gospodarczych”, a także w tym, że brak odpowiednio rozbudowanej infrastruktury transportowej może stać się barierą dalszego rozwoju sektorów bezpośrednio produkcyjnych.

- Jednoczesność produkcji i konsumpcji usługi przewozowej, która pociąga za sobą potrzebę budowania i utrzymywania w gotowości eksploatacyjnej takich urządzeń infrastruktury transportowej, w których „zmagazynowana” powinna być zdolność przewozowa transportu odpowiadająca potencjalnym, najwyższym zapotrzebowaniom obsługiwanego obszaru. Nie można wykonywać usług transportowych na zapas, dlatego też zapas zdolności przewozowej musi tkwić w infrastrukturze transportowej, tj. drogach, mostach, punktach transportowych oraz w środkach transportowych – w ich liczbie i ładowności. Ta właściwość jest przyczyną kapitałochłonności inwestycji transportowych, zmusza do wysokich nakładów na transport.

-Oddziaływanie transportu na pogłębianie się społecznego podziału pracy oraz na specjalizację produkcji, ponieważ podział pracy ograniczony jest wielkością rynku, a tę z kolei można powiększyć poprzez stworzenie i rozbudowę taniego, masowego transportu.

- Właściwość zwiększania przestrzennego zasięgu rynku zbytu produktów, istnienie transportu powoduje, że dobra i usługi nie muszą być wytwarzane wszędzie tam gdzie są potrzebne, lecz w miejscach, w których istnieją ku temu możliwie najlepsze warunki techniczne i ekonomiczne

-Zdolność do kreowania użyteczności miejsca oraz użyteczność czasu przewożonego dobra:

Użyteczność miejsca jest to zmiana w wartości dobra, która powstaje na skutek jego przetransportowania z miejsca, gdzie ma ono małą bądź żadną użyteczność, do miejsca, w którym użyteczność ta jest większa. Miarą tak rozumianej użyteczności dobra, jest różnica między ceną niższą w miejscu jego wytworzenia bądź wydobycia a cena wyższą w miejscu jego dostawy.

Użyteczność czasu otrzymujemy natomiast poprzez przemieszczanie zarówno osób, jak i rzeczy do miejsc ich przeznaczenia na czas wyraźnie określony potrzebą lub wolą decydenta. Użyteczność czasu rozwiązuje np. problem sezonowości produkcji niektórych dóbr, zwłaszcza pochodzenia rolniczego, dzięki tej własności transportu stają się one dostępne wówczas, gdy pragniemy lub musimy je konsumować, lub użyć do produkcji innych.

Własność tą wykorzystuje się również do zwiększania efektywności organizacji procesu wytwarzania produktów, które powstają z wielu elementów składowych. Chodzi tu o takie zorganizowanie procesu produkcji, aby w miejscu wytwarzania osiągnąć minimalny poziom zapasów surowców lub półfabrykatów niezbędnych do produkcji.

Zdolność transportu wraz ze składowaniem, do tworzenia użyteczności miejsca i czasu jest podstawą dynamicznie rozwijającego się procesu fizycznej dystrybucji dóbr, czyli logistyki, która jest w tym sensie sposobem sterowania całym procesem ruchu dóbr w przestrzeni.

- komplementarność wobec innych działów gospodarki i substytucyjność międzygałęziową.

Zróżnicowanie przestrzenne powoduje, ze dokonywujemy prawidłowych wyborów, a z drugiej strony wywołuje napięcia i konflikty, które należy minimalizować.

Patrząc na problem rozwoju gospodarczego należy uwzględnić 3 ograniczenia wynikające:

- z zasad funkcjonowania gospodarki;

- z zasad funkcjonowania gospodarki;

- z zasad funkcjonowania środowiska przyrodniczego.

Uwzględnić należy:

1.      nie pogarszanie środowiska

2.      zapewnienie swobody wyboru ( działalność lokalizacji)

3.      wolność społeczeństwa ( do wyboru miejsca zamieszkania, zawodu, prawo mobilności)

4.      system zabezpieczeń społecznych ( ład zintegrowany, który staje się principium gospodarki przestrzennej)

Rozwój jest procesem celowym. Główny cel: odpowiednia jakość życia. Gospodarka ulega globalizacji.

Podmioty gospodarcze muszą uwzględniać warunki funkcjonowania gospodarki podlegającej zmienności w wymiarze przestrzennym:

- warunki przyrodnicze i zasoby środowiska przyrodniczego;

- koszty produkcji w tym: ceny ziemi, koszty pracy, koszty majątkowe, koszty uzyskania określonej wiedzy;

- rynek czyli zarówno popyt konsumpcyjny i podaż dóbr oraz usług i ich ceny;

- koszty korzystania z infrastruktury i koszty jej utrzymania oraz rozwoju;

- skala prowadzonej działalności;

- uzyskiwanie korzyści miejsca np. tzw. Korzyści aglomeracji;

- koszty transportu;

- koszty składowania, magazynowania i przechowywania;

- wielkość odpadów, ich asortyment oraz koszty składowania.

Podmioty gospodarcze muszą uwzględnić powyższe uwarunkowania. Ostateczna lokalizacja zależy od samorządów terytorialnych. Muszą one narzucić podmiotom zagadnienia, które mają znaczenie ponad gospodarcze.

Gospodarka przestrzenna -dziedzina naukowa z jednej strony charakteryzuję wiedzę, a z drugiej strony nasze działania w sferze realnej.

Istotnym zagadnieniem jest ład.

Przesłanki nowego paradygmatu gospodarki przestrzennej:
1. Zróżnicowanie przestrzeni
2. Konieczność ochrony środowiska i zachowania go dla przyszłych pokoleń
3. Podmiotowość człowieka, jakość życia i znaczenie czynników społecznych w gospodarce przestrzennej
4. Dynamika i ewolucja systemów przestrzenno – gospodarczych
5. Relacje deterministyczne i stochastyczne (relacje deterministyczne – zależności podlegające pewnym obiektywnym prawidłowościom)
6. Zmiany ciągłe i nieciągłe
7. Dyfuzja innowacji
8. Cele pozaekonomiczne, konflikty pomiędzy uczestnikami gospodarki przestrzennej i jej podmiotami oraz jednymi i drugimi
9. System wartości społeczeństwa, w tym etyka ekologiczna i ekonomiczna
10. Polityka przestrzenna.

Aktualnie gospodarka przestrzenna jest gospodarką w ujęciu przestrzennym. Występują 2 silnie związane z sobą rodzaje działań:

1.      gospodarka przestrzenna: polegająca na przemianie struktury przestrzeni ( strukturotwórcza)

2.      gospodarowanie w przestrzeni: ma charakter funkcjonalny, oznacza tworzenie przestrzennych układów funkcjonalnych i kształtowanie efektownych powiązań przestrzennych.

Ad.1: pewna zmiana dotycząca wykorzystania terenu;

Ad. 2: pewna zmiana dotyczącą elementów występujących w terenie.

Obydwie prowadzą do celowych zmian w zagospodarowaniu przestrzeni.

Oprócz zagospodarowania przestrzennego istotne jest także uwzględnienie problemów stanów przekształceń.

Zagadnienie kształtowania relacji przestrzeni pomiędzy elementami zagospodarowania a środowiskiem przyrodniczym.

Cel: lepsza funkcjonalność, lepsze zagospodarowanie- obniżenie kosztów funkcjonowania.

Gospodarowanie przestrzenią- proces kształtowania zagospodarowania przestrzennego;

Gospodarowanie przestrzenią podmiotów gospodarczych: odpowiednie miejsce działalności;

Samorząd poprawia konkurencyjność danego regionu.

Regiony konkurują między sobą:

- innowacyjność obszaru;

- jakość zasobów pracy;

- jakość środowiska przyrodniczego;

- system transportowo-logistyczny.

W układzie terytorialnym występuje konkurencja pomiędzy podmiotami a pomiędzy ogólnospołecznymi założeniami. Stąd też samorządy terytorialne odpowiedzialne są zagospodarowanie przestrzenne; gospodarowanie w przestrzeni domena podmiotów gospodarczych.

Rys.

Znaczenie gospodarki przestrzennej zależy od specyficznych właściwości przestrzeni:

1 . publiczny charakter przestrzeni: powszechna dostępność do korzystania z właściwości przestrzeni. Dostępność określona prawnie. Należy pamiętać, iż użytkowanie przestrzenne danego obszaru nie może prowadzić do konfliktów. Regulacyjna rola państwa.

2. ograniczoność przestrzeni: przestrzeń należy traktować jako dobro rzadkie. Można poszerzać ograniczenie przez substytucję nakładów pracy i kapitału. Powoduje, ze można zmniejszać potrzebną przestrzeń( intensyfikacja rolnictwa).

Odkrywanie znaczeń przestrzeni: przestrzeń względna – przestrzeń ta tworzona jest w oparciu o inne wymiary: czasu i kosztów.

                                                               przestrzeń absolutna: nie ulega zmianie, a inne tak.

Odchodzi się od wykazywania przestrzeni w układzie horyzontalnym, a wybiera układ wertykalny.

Ład przestrzenny : współzależne i racjonalne lokalizacje przemysłu, rolnictwa i osadnictwa

Konsekwencje wynikające z faktu, iż przestrzeń nie jest dobrem ekonomicznym (nie może być powiększona przez produkcję):

- przestrzeń nie może być traktowana, jako dobro rynkowe

- przestrzeń powinna być użytkowana w sposób odpowiadający uznanym wartościom społecznym i ekonomicznym

- niezbędna jest międzypokoleniowa etyka przestrzenna, co oznacza, że pokolenia starsze powinny przekazywać pokoleniom młodszym przestrzeń w stanie umożliwiającym dalszy rozwój jednostkowy i społeczny;

- władza publiczna musi zapewnić środki – kulturalne wykorzystanie przestrzeni.

Na zasadzie Optimum Pareto: dopuszczalne jest wielokrotne przesuwanie elementów, podwyższających efektywność społeczną obszaru pod warunkiem że poprawa sytuacji jednego podmiotu nie pogarsza sytuacji innego podmiotu, w związku z tym istotne znaczenie ma partycypacja społeczna.

3. wartość przestrzeni: cena zależy od:

- jakości środowiska przyrodniczego;

- planu zagospodarowania przestrzennego

-

Przedmiot gospodarki przestrzennej:

1. Przestrzeń geograficzna: zbiór obiektów geograficznych pomiędzy którymi istnieją relacje tworzące przestrzeń:

- składniki fizyczne;

- składniki przyrodnicze;

- składniki antropogeniczne.

2. Przestrzeń ekonomiczno- społeczna

3. Środowiska przyrodnicze.

4. Z punktu widzenia regulacji prawnych: geodezyjna, niematerialna;

Ustalenia geografii transportu:

Geografia transportu – zajmuje się:

·         wzajemnymi związkami zachodzącymi między środowiskiem przyrodniczym a transportem

·         prawidłowościami lub nieprawidłowościami rozmieszenia systemu transportowego.

Do zasadniczych problemów geografii transportu należy lokalizacja i regionalizacja infrastruktury transportu, funkcjonowanie systemów transportowych.

Drogi – są to pasy drożne lądu, wód lub korytarze powietrzne, w zasięgu których odbywa się przemieszczanie ładunków i pasażerów

Szlak transportowy – to zespół różnych dróg; szlak kolejowy to kilka linii a szlak dróg kołowych to zespół kilku dróg łączących miasta i inne osady, przy czym poszczególne drogi spełniają względem siebie funkcje komplementarne lub substytucyjne

Szlak komplementarny – składa się z różnych dróg, które w ramach wykonywanych na nich usług przewozowych wzajemnie się uzupełniają.

Szlak substytucyjny – zespół dróg, w ramach których usługi transportowe wykonywane są na wybranej przez przewoźnika określonej drodze kolejowej, kołowej lub wodnej śródlądowej, czyli jedna droga może zastąpić inną.

Punkty transportowe – to miejsca, w których dokonuje się załadunku i wyładunku różnych środków transportowych (stacje, porty wodne, lotniska, magazyny)

Punkty komunikacyjne ( Węzeł komunikacyjny) – jest to ośrodek o agendach dyspozycyjnych, w którym schodzą się różne gałęzie transportu powiązane współzależnością funkcyjną.

...