USTRÓJ POLITYCZNY PAŃSTWA
WYKŁAD I
Egzamin zerówkowy – ostatni wykład 29.01.2011
Zaliczenie – test, jedna odpowiedź prawidłowa
Prawo Konstytucyjne pod red. M. Grzybowskiego
Ustrój polityczny – zbiór norm prawnych określający relacje między najważniejszymi organami państwa. Najczęściej są to normy konstytucyjne. Określają relacje między władzą ustawodawczą:
· relacje centrum – teren
· określenie form zrzeszania się człowieka, czy forma zrzeszania jest możliwa, w jaki sposób wygląda społeczeństwo, zrzeszanie się partii politycznych, związków wyznaniowych.
· status jednostki
· zespół norm prawnych od statusu jednostki poprzez budowanie i funkcjonowanie państwa
· o ustroju naucza Prawo Konstytucyjne, 90% regulacji w tym zakresie – Konstytucja
Ewolucja ustroju w Polsce:
- obecny ustrój funkcjonuje 13 lat
- 2 kwietnia 1997 roku Zgromadzenie Ludowe uchwaliło Konstytucję
1918r. Państwo Polskie zaczęło odradzać się, 11 listopada 1918r. powstała II Rzeczpospolita.
1918-1919 powstała grupa, która chciała przywrócić w Polsce Monarchię Konstytucyjną, ale szybko ten wariant został wyeliminowany.
Zostają 2 warianty: prezydencki i francuski.
W lutym 1919r. zostaje uchwalona Mała Konstytucja, określająca ustrój państwa tymczasowy. Sejm ustawodawczy ma za zadanie określenie Konstytucji.
Reprezentanci: 1/3 reprezentanci Lewicy, 1/3 PSL (Stronnictwo Ludowe), 1/3 ugrupowania narodowe. Ostatecznie przyjęto model Parlamentarno Ludowy, model francuski.
17 marca 1921r. uchwalono Konstytucję, zwaną Konstytucją Marcową (Pierwsza Polska Konstytucja II RP), zawierała rozwiązania francuskie, zawierała Parlamentarno Gabinetowy System Rządu. Oparta na założeniach:
· głową państwa jest prezydent, nie ma żadnych istotnych uprawnień poza funkcja reprezentacyjną, wybierany przez Sejm i Senat razem obradujące
· Rada Ministrów z Premierem na czele ma pełnię władzy wykonawczej, miał obowiązek ustalić budżet, wykonać go, prowadził politykę wewnętrzną, zagraniczną - domniemanie kompetencji
· Rząd powoływany przez większość sejmową, 44 posłów
· Brak większości w Sejmie, rozpoczyna się procedura powstawania nowego rządu.
Sejm i Senat
Sejm – powoływanie rządu i kontrola (wotum nieufności dla rządu i ministra)
Odpowiedzialność Konstytucyjna – za przestępstwa członkowie rządu ponosili odpowiedzialność przed Trybunałem Stanu.
W 1926r. J. Piłsudski wbrew Konstytucji przejął władzę.
W maju 1926r. Zgromadzenie Ludowe na prezydenta wybiera J. Piłsudskiego, on odmawia. Prezydentem zostaje Ignacy Mościcki.
2 sierpnia 1926r. wzmocniono władzę prezydenta.
Oryginalny Polski Pomysł !!! 23 kwietnia 1935r. uchwalenie Konstytucji Kwietniowej:
· osłabiła pozycję Sejmu, wzmocniła Senat kosztem Sejmu
· rząd jest organem wykonawczym zorientowanym na prezydenta, a nie na parlament
· prezydent najważniejszą osobą w państwie
· zmniejszono liczbę posłów i senatorów
· prezydent mógł wyznaczyć swojego następcę
System istniał do 1939 roku.
I. Mościcki powierzył swoją funkcję gen. Bolesławowi – Wilczewskiemu - ........., został oprotestowany.
1939-1990 PP funkcjonowało na tzw. wychodźstwie.
W nocy 31.12 – 01.01 na terenie Polski rozpoczął się proces budowania nowego ustroju.
22.07.1944r. zostaje powołany PKWN (Polski Komitet Wyzwolenia Narodowego), który jest namiastką rządu. PKWN jest organem wykonawczym KRN.
Przewodniczący PKWN zostaje prezydentem.
Wszystkie akty tych organów określają, że Konstytucja Kwietniowa była nielegalna, więc stosują się do Konstytucji Marcowej.
31.12.1944r. Rząd Tymczasowy powstaje w wyniku przekształcenia PKWN. Premierem rządu jest Edward Osóbka – Morawski.
28 czerwca 1945r. na bazie tego rządu powstaje TRJN (Tymczasowy Rząd Jedności Narodu).
TRJN miał być rządem porozumienia narodów, czyli miały być w nim osoby z innych krajów. TRJN miał jak najszybciej przeprowadzić wybory w kraju.
!!! 19 stycznia 1947r. wybory do sejmu ustawodawczego, jednoizbowego. Pierwsze posiedzenie Sejmu (w lutym) rozpoczęto procedurę wyboru prezydenta.
1947r. Sejm ustawodawczy
Mała Konstytucja nie zawierała praw i obowiązków narodów:
- utrzymuje na mocy przepisy Konstytucji Marcowej
- wprowadzała 3 organy władzy wykonawczej: prezydenta, Radę Ministrów, Radę Państwa (organ mający uprawnienia: nadzór nad systemem rad nadzorczych)
22.07.1952r. – uchwalenie Konstytucji „Stalinowskiej” (system ludu pracujących miast i wsi)
- jednolity system, jego elementy: Sejm, Rada Ministrów, Rada Państwa, Rady Narodowe, Sądy
- nie ma Senatu, prezydenta, NIKu
- sejm obraduje na sesjach, 2 razy w roku po 2 tygodnie, zatwierdzał dekrety przygotowane przez Radę Państwa
Rada Państwa – organ kolegialny, 11 osób, wybierany przez Sejm (klasyczne rozwiązanie radzieckie).
W 1952r. w Konstytucji wprowadzono zapisy: „nie należy”, „będzie surowo karane”.
1 mandat poselski na 460tys. mieszkańców.
10.02.1976r. doszło do rewizji, poważnej zmiany. Edward Gierek zaprezentował potrzebę zmiany Konstytucji, aby przekształcić ustrój ludowy w ustrój polityczny. Zostały zmienione następujące kwestie:
- NIK organ kontroli państwowej podlegający Sejmowi podporządkowano Radzie Narodu
- Wzmocniono pozycję prezesa Rady Narodu
Ludowe = Socjalistyczne
13.12.1981r. został wydany dekret o stanie wojennym, ZŁAMANIE KONSTYTUCJI przez Radę Państwa. Było to w trakcie jesiennej sesji Sejmu.
Początek lat 80, stan wojenny.
Wojskowa Rada Ocalenia Narodowego inicjuje zmianę Konstytucji. Zostaje wprowadzony Trybunał Stanu i Trybunał Konstytucyjny.
Trybunał Konstytucyjny powstał w 1982r., ale ustawa o nim w roku 1985.
1987r. uchwalono ustawę Rzecznika Praw Obywatelskich.
5 kwietnia 1989r. Obrady Okrągłego Stołu. Reforma ustroju państwa:
- przywrócenie funkcji prezydenta wybieranego przez Zgromadzenie Ludowe ( na 7 lat)
- przywrócenie Senatu (wybory)
- likwidacja Rady Państwa – przekazanie uprawnień prezydentowi
- reaktywowanie samorządu terytorialnego w gminach
7 kwietnia 1989r. Sejm przygotowuje się do wprowadzenia zmian w Konstytucji.
4 czerwca 1989r. wybory, wybór Sejmu i Senatu, w lipcu Wojciech Jaruzelski wybrany prezydentem, premierem Tadeusz Mazowiecki.
Grudzień 1989r. wykreślono z Konstytucji treści ludowe, wprowadzono zasadę, że źródłem nie jest lud pracujący, trójpodział władzy, odpowiedzialność rządu.
W październiku 1991r. w wyniku wyborów ustanowiono Sejm, który postanowił ustanowić Małą Konstytucję, gdyż nie chciano rządzić na podstawie Konstytucji Stalinowskiej.
W 1991r. funkcjonowało 29 klubów politycznych.
23 kwietnia 1992r. zostaje uchwalona ustawa konstytucyjna o trybie przygotowania i ustalenia Konstytucji RP (tryb, podmiot, sposób funkcjonowania).
2 kwietnia 1997r. uchwalono Konstytucję na podstawie uchwały z 1992r.
17 października 1992r. powstała Mała Konstytucja o wzajemnych relacjach RP oraz samorządzie terytorialnym:
- wzmocnienie funkcji prezydenta z wyborów powszechnych
- Sejm ma więcej uprawnień niż Senat
- Określono zasady odpowiedzialności rządu, odwołania prezydenta
- Prezydent otrzymał prawo rozwiązania Sejmu
Ta Konstytucja funkcjonowała do 16 października 1997r.
17 października 1997r. uchwalono nową Konstytucję.
2004r. i 2009r. zmiana Konstytucji.
Zasada – norma prawna, która ma nietypowy charakter, decyduje, przesądza o istnieniu innych norm prawnych. Jest to norma swoista, zasadnicza, pozwala określić jakie są cechy charakterystyczne państwa.
Komisja konstytucyjna składała się z 56 osób (46 posłów i 10 senatorów).
1995r. – trwa konflikt pomiędzy Lechem Wałęsą, prezydentem, a Sejmem. Powołano rząd Oleksego.
Zasady ustrojowe:
I Zasada demokratycznego państwa prawego – urzeczywistniającego zasady sprawności społecznej, składają się na nie wszystkie zasady.
II Zasada zwierzchnictwa (suwerenności).
III Zasada demokracji pośredniej (przedstawicielstwa).
IV Zasada demokracji bezpośredniej.
V Zasada jednolitości państwa – określa model państwa, biorąc pod uwagę 3 elementy:
- jednolitość prawa
- jaka jest budowa organów państwa
- obywatelstwo
VI Zasada pluralizmu politycznego – swobody działalności partii politycznych z różnymi wyjątkami
VII Zasada autonomii równouprawnienia kościołów i innych związków wyznaniowych oraz neutralności światopoglądowej państwa i wzajemnej autonomii państwa Kościołów i innych związków wyznaniowych.
VIII Zasada podziału władz (trójpodział władz).
IX Zasada dwuizbowego parlamentu – to zasada ustroju politycznego.
X Zasada decentralizacji państwa – określa uprawnienia, status prawny i organizację samorządu terytorialnego w Polsce.
XI Zasada systemu parlamentarno – gabinetowego.
XII Zasada godności, równouprawnienia i wolności jednostki.
XIII Zasada społecznej gospodarki rynkowej.
Zasady związane z systemem prawnym:
I Zasada nadrzędności Konstytucji i bezpośredniości jej stosowania.
II Zasada ustawowej formy regulacji.
III Zasada konstytucyjnej regulacji źródeł prawa.
Zasady wyborcze:
I Zasada demokracji pośredniej.
II Zasada demokracji bezpośredniej.
Zasada republikańskiej formy rządów – 2 cechy:
1. organy pochodzą z wyborów
· powszechnych – wybiera naród
· niepowszechnych – organ wybiera inny organ
2. organy są w republice kadencyjne.
Wybory powszechne:
- prezydent RP
- Sejm (460 posłów)
- Senat (100 Senatorów)
- Polska Reprezentacja (54 eurodeputowanych)
- Wójt, burmistrz, prezydenci gmin i miast, radni
Wybory niepowszechne:
- prezydent wybiera Prokuratora Generalnego, 3 członków Rady Polityki Pieniężnej
- Sejm wybiera Rząd, Trybunał Konstytucyjny, Trybunał Stanu, 3 członków do polityki pieniężnej
- Senat wybiera dwóch swoich reprezentantów do Krajowej Rady Sądownictwa, jednego do Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji, nie wybiera żadnego organu samodzielnego
- Sejm i Senat wybierają i odwołują: Rzecznika Praw Obywatelskich, Rzecznika Praw Dziecka, Prezesa NIKu, Generalnego Inspektora Ochrony Danych Osobowych
Kadencyjność – okres wykonywania funkcji określony jest w Konstytucji lub w ustawie.
9 lat – Sędzia Trybunału Konstytucyjnego
6 lat - Prezes Narodowego Banku, Prezes NIK, Organy Sądowe, Prezes NSA, Prokurator Generalny
5 lat – Prezydent RP, Rzecznik Praw Dziecka i Rzecznik Praw Obywatelskich
4 lata – Sejm, Senat, Organ stanowiący samorządy (sejmik, wójt, burmistrz, prezydent)
3 lata – dowódca wojsk w Polsce
Z kadencyjnością wiąże się zasada ograniczenia liczby kadencji do 2.
Zasada jednolitości państwa:
RP jest państwem jednolitym tzn., że ma jednolity system prawny, obywatelstwa, rządowy i inne państwowe.
Jednolity system prawny – na całym terytorium obowiązuje ten sam system. Wszystkie organy nie są zbudowane tak samo, ale jednolicie.
1. Zasada przedstawicielstwa (Konstytucja r.I str.4)
· dawniej bóstwa, Bóg
· później przedstawiciel Boga: król, cesarz (władca, monarcha)
· naród
· lud pracujący miast i wsi
· dzisiaj władza należy do narodu
Naród = Społeczeństwo = wszyscy obywatele mieszkający w Polsce
W XVIIIw. (okres Oświecenia) filozofowie prawa, teoretycy, Jan Jakub Russo pisał o umowie społecznej, zaproponował, że naród jako całość nie jest w stanie rządzić, w związku z tym naród wybiera swoją reprezentację w powszechnych wyborach. Reprezentacja tworzy Parlament i rządzi kierując się wolą narodu. Naród ocenia w wyborach przedstawicieli.
2. Zasada władzy pośredniej (przedstawicielstwa).
3. Zasada władzy bezpośredniej (referendum).
Naród sprawuje władzę w formie referendum oraz przy udziale swoich przedstawicieli.
Reprezentatywnośc – nie jedna osoba.
Reprezentacja narodu należy do Parlamentu. Piastunem władzy jest suweren, a jego przedstawicielem reprezentacja narodu.
Zasada demokracji bezpośredniej – naród może określone decyzje podejmować osobiście, przy pomocy referendum (zgromadzenie ludowe), veto ludowe – w Polsce brak, inicjatywa ustawodawcza, referendum.
Zgromadzenie ludowe (Szwajcaria) – podejmowanie kantonalnych decyzji
Veto ludowe (niektóre stany Stanów Zjednoczonych) – zażądanie zniesienia danej ustawy, wniesienie referendum
Inicjatywa ustawodawcza – grupa obywateli zawiązuje komitet tysiąca osób, gdy zbierze 100tys. podpisów do jakiegoś projektu może złożyć projekt do LASKI MARSZAŁKOWSKIEJ. Projekt ma być przedmiotem obrad.
Referendum – (nietypowe głosowanie, stawianie pytań)
Referendum w Polsce stosowane w formie plebiscytu (W jakim państwie chcesz żyć?)
1946r. - po wojnie referendum ludowe, sfałszowane, likwidacja Senatu.
1987r. referendum (zgoda na przeprowadzenie radykalnych zmian) nie przekroczono 50% frekwencji, niewiążące.
1996r. – w sprawie powszechnej prywatyzacji (autorstwa L. Wałęsy)
– sejmowe
2003r. – 2dniowe referendum, aby zwiększyć frekwencję (Czy jesteśmy za przystąpieniem do UE?)
w kwietniu 1997r. – uchwalenie Konstytucji
25 maja 1997r. – zatwierdzenie Konstytucji
Jeśli zmiany dotyczyć by miały rozdziału I lub II Konstytucji – wtedy można zgłosić wniosek o Referendum Konstytucyjne Ogólnokrajowe, którym zarządza Sejm. W tym referendum frekwencja nie ma znaczenia.
Refere...
ulcik99