Roman Jakobson, Poetyka w świetle językoznawstwa
Przedmiot rozważań poetyki: co przekształca komunikat językowy w dzieło sztuki.
Poetyka rozpatruje problemy struktury języka à może być rozpatrywana jako integralna część lingwistyki.
Opis synchroniczny obejmuje nie tylko produkcję literacką danej epoki, lecz także tę część tradycji, która jest dla epoki tej żywotna lub została w nim przywrócona do życia.
· synchroniczna poetyka nie powinna być utożsamiana ze statyką
KONTEKST
KOMUNIKAT
NADAWCA.........................................ODBIORCA
KONTAKT
KOD
Nadawca kieruje komunikat do odbiorcy. Aby komunikat był efektywny, musi być zastosowany do kontekstu (tj. musi coś oznaczać) uchwytnego dla odbiorcy i albo zwerbalizowanego, albo takiego, który da się zwerbalizować. Konieczny jest kod w pełni lub przynajmniej w części wspólny dla nadawcy i odbiorcy. Musi też istnieć kontakt – fizyczny kanał i psychiczny wiązek między nadawcą i odbiorcą, umożliwiający im nawiązanie i kontynuowanie komunikacji.
6 podstawowych aspektów języka:
· funkcja referencyjna (zwana tu poznawczą) jest zasadniczym celem licznych komunikatów; nastawienie na oznaczanie, orientacja na kontekst
· funkcja emotywna (ekspresywna) – ześrodkowana na odbiorcy, wskazuje na bezpośrednie wyrażenie postawy mówiącego, czyli nadawcy, wobec tego, o czym on mówi
o wywarcie wrażenia pewnej emocji (prawdziwej lub udanej)
o czysty element emotywny w języku à wykrzykniki
· funkcja konatywna (impresywna) – prezentuje najczystszą ekspresję gramatyczną w formie wołacza i rozkaźnika, orientacja na odbiorcę
· funkcja fatyczna – nastawienie na kontakt
· funkcja metajęzykowa – mowa sprowadzona do kodu
· funkcja poetycka – nastawienie na sam komunikat, skupienie się na komunikacie dla niego samego
o funkcja ta przez wysunięcie wyczuwalności znaku, pogłębia podstawową dychotomię: znak – przedmiot
· funkcja magiczna jest w zasadzie pewnym rodzajem przemiany nieobecnej albo nieistniejącej „3. osoby” w odbiorze konatywnego komunikatu
Schemat sytuacji komunikacyjnej uzupełniony funkcjami
POZNAWCZA
POETYCKA
EMOTYWNA KONATYWNA
FATYCZNA
METAJĘZYKOWA
Dwa podstawowe w postępowaniu językowym: wybór i kombinacja
· wybór dokonuje się na bazie ekwiwalencji podobieństwa, synonimiki, lub różnicy, antonomiki
· kombinacja powstaje na bazie przyległości
Funkcja poetycka – projekcja zasady ekwiwalencji z osią wyboru na oś kombinacji: ekwiwalencja staje się konstytutywnym chwytem szeregu.
· mierzenie szeregów
· wiersz – typ wypowiedzi, w której całkowicie lub częściowo powtarzają się te same figury dźwiękowe
Analiza wiersza mieści się całkowicie w kompetencjach poetyki, a poetykę można określić jako część lingwistyki, która rozpatruje funkcję poetycką w jej stosunku do innych funkcji językowych.
Poetyka – w szeregowym znaczeniu tego słowa – zajmuje się funkcją poetycką nie tylko w poezji, gdzie jest ona nadrzędna w stosunku do innych funkcji językowych, lecz także poza poezją, gdzie jakaś inna funkcja jest nadrzędna w stosunku do poetyckiej.
„Figura dźwiękowa” – w której Hopkins upatrywał konstytutywny czynnik wiersza:
· każda sylaba zawiera fonem zgłoskotwórczy, a przerwa między dwoma następującymi po sobie fonemami zgłoskotwórczymi zostaje spełniona przez marginalne, niezgłoskotwórcze fonemy
· w tzw. wersyfikacji sylabicznej liczba fonemów zgłoskotwórczych w ograniczonym metrycznie szeregu (sekwencji czasowej) jest zwykle konstantną
· w każdym wierszu akcentowym kontrast między wyższą i niższą wydatnością zostaje osiągnięty przez przeciwstawienie sylab pod przyciskiem sylabom
· większość systemów akcentowanych operuje głównie kontrastem sylab z akcentem wyrazowym i sylab bez akcentu wyrazowego
· wiersz „tonematyczny” – oparty na następstwie różnorodnych intonacji zgłosek
· inna odmiana wersyfikacji – wiersz zagadek
· wiersz miarowy może być zbudowany tylko na gruncie przeciwstawienia zgłoskowych wierzchołków i spadków (sylabizm), względnych poz. wierzchołków (tonizm) albo względnego trwania szczytów zgłoskowych lub całych zgłosek (iloczas)
· tzw. przesunięcia przycisków wyrazowych w słowach wielozgłoskowych z miejsca iktu na miejsce beziktowe („odwrócona stopa”)
Rysy fakultatywne należą do dziedziny metru
· metr (wzorzec metryczny) leży u podstaw struktur każdej poszczególnej linijki wersowej albo każdego przypadku wersowego
Wzorzec wersowy wykracza daleko poza zagadnienia samej formy dźwiękowej – zjawisko lingwistyczne o wiele szersze
aleksandraoliwia