Schulz Bruno - Sklepy cynamonowe - Nawiedzenie.pdf - Szulc Bruno - monibor

Ta lektura , podobnie jak tysiące innych, jest dostępna on-line na stronie

wolnelektury.pl .

Utwór opracowany został w ramach projektu Wolne Lektury przez fun-

dację Nowoczesna Polska .

BRUNO SCHULZ

 

Nawieǳenie



Zima

Miasto

Już wówczas miasto nasze popadało coraz barǳiej w chroniczną szarość zmierzchu,

porastało na krawęǳiach liszajem¹ cienia, puszystą pleśnią i mchem koloru żelaza.

Ledwo rozpowity z brunatnych dymów i mgieł poranka — przechylał się ǳień od

razu w niskie bursztynowe popołudnie, stawał się przez chwilę przezroczysty i złoty jak

ciemne piwo, ażeby potem zejść pod wielokrotnie rozczłonkowane, fantastyczne sklepienie

kolorowych i rozległych nocy.

Mieszkaliśmy w rynku, w jednym z tych ciemnych domów o pustych i ślepych fasa-

dach², które tak trudno od siebie odróżnić.

Daje to powód do ciągłych omyłek. Gdyż wszedłszy raz w niewłaściwą sień i na

Labirynt, Miasto, Dom

niewłaściwe schody, dostawało się zazwyczaj w labirynt obcych mieszkań, ganków, nie-

spoǳianych wyjść na obce podwórza i zapominało się o początkowym celu wyprawy,

ażeby po wielu dniach, wracając z manowców ǳiwnych i splątanych przygód, o jakimś

szarym świcie przypomnieć sobie wśród wyrzutów sumienia dom roǳinny.

Pełne wielkich szaf, głębokich kanap, bladych luster i tandetnych palm sztucznych,

Dom

mieszkanie nasze coraz barǳiej popadało w stan zaniedbania wskutek opieszałości matki,

przesiadującej w sklepie, i niedbalstwa smukłonogiej Adeli, która, nie naǳorowana przez

nikogo, spęǳała dnie przed lustrami na rozwlekłej toalecie, zostawiając wszęǳie jej ślady

w postaci wyczesanych włosów, grzebieni, porzuconych pantofelków i gorsetów.

Mieszkanie to nie posiadało określonej liczby pokojów, gdyż nigdy nie pamiętano, ile

z nich wynajęte było obcym lokatorom. Nieraz otwierano przypadkiem którąś z tych izb

zapomnianych i znajdowano ją pustą; lokator dawno się wyprowaǳił, a w nie tkniętych

od miesięcy szuﬂadach dokonywano niespoǳianych odkryć.

W dolnych pokojach mieszkali subiekci³ i nieraz w nocy buǳiły nas ich jęki, wyda-

wane pod wpływem zmory sennej. W zimie była jeszcze na dworze głucha noc, gdy ojciec

schoǳił do tych zimnych i ciemnych pokojów, płosząc przed sobą świecą stada cieni, ula-

tujących bokami po podłoǳe i ścianach; szedł buǳić ciężko chrapiących z twardego jak

kamień snu.

W świetle pozostawionej przezeń świecy wywĳali się leniwie z brudnej pościeli, wy-

stawiali, siadając na łóżkach, bose i brzydkie nogi i ze skarpetką w ręce oddawali się

jeszcze przez chwilę rozkoszy ziewania — ziewania przeciągniętego aż do lubieżności⁴, do

bolesnego skurczu podniebienia, jak przy tęgich⁵ wymiotach.

W kątach sieǳiały nieruchomo wielkie karakony⁶, wyogromnione własnym cieniem,

którym obarczała każdego płonąca świeca i który nie odłączał się od nich i wówczas,

gdy któryś z tych płaskich, bezgłowych kadłubów⁷ z nagła zaczynał biec niesamowitym,

pajęczym biegiem.

¹ ia — schorzenie skóry a. ubytki i plamy na płaskiej powierzchni, np. na tynku.

² aaa — ontowa ściana budynku.

³ ie (daw.) — sprzedawca w sklepie.

⁴ ien — rozpusta.

⁵ i — tu: obﬁy.

⁶ aan — karaluch.

⁷ a (daw.) — tułów.

W tym czasie ojciec mój zaczął zapadać na zdrowiu. Bywało już w pierwszych tygo-

dniach tej wczesnej zimy, że spęǳał dnie całe w łóżku, otoczony ﬂaszkami, pigułkami

i księgami handlowymi, które mu przynoszono z kontuaru⁸. Gorzki zapach choroby osia-

dał na dnie pokoju, którego tapety gęstwiały ciemniejszym splotem arabesek⁹.

Wieczorami, gdy matka przychoǳiła ze sklepu, bywał podniecony i skłonny do sprze-

czek, zarzucał jej niedokładności w prowaǳeniu rachunków, dostawał wypieków i zapalał

się do niepoczytalności. Pamiętam, iż raz, obuǳiwszy się ze snu późno w nocy, ujrzałem

go, jak w koszuli i boso biegał tam i z powrotem po skórzanej kanapie, dokumentując

w ten sposób swą irytację przed bezradną matką.

W inne dni bywał spokojny i skupiony i pogrążał się zupełnie w swych księgach,

zabłąkany głęboko w labiryntach zawiłych obliczeń.

Wiǳę go w świetle kopcącej lampy, przykucniętego wśród poduszek, pod wielkim

rzeźbionym nadgłowiem łóżka, z ogromnym cieniem od głowy na ścianie, kiwającego się

w bezgłośnej medytacji.

Chwilami wynurzał głowę z tych rachunków, jakby dla zaczerpnięcia tchu, otwierał

usta, mlaskał z niesmakiem językiem, który był suchy i gorzki, i rozglądał się bezradnie,

jakby czegoś szukając.

Wówczas bywało, że zbiegał po cichu z łóżka w kąt pokoju, pod ścianę, na której

Ojciec, Tajemnica, Grzech

wisiał zaufany instrument. Był to roǳaj klepsydry wodnej albo wielkiej ﬁoli¹⁰ szklanej,

poǳielonej na uncje¹¹ i napełnionej ciemnym ﬂuidem¹². Mój ojciec łączył się z tym

instrumentem długą kiszką¹³ gumową, jakby krętą, bolesną pępowiną, i tak połączony

z żałosnym przyrządem — nieruchomiał w skupieniu, a oczy jego ciemniały, zaś na twarz

przybladłą występował wyraz skupienia czy jakiejś występnej rozkoszy.

Potem znów przychoǳiły dni cichej skupionej pracy, przeplatanej samotnymi mo-

nologami. Gdy tak sieǳiał w świetle lampy stołowej, wśród poduszek wielkiego łoża,

a pokój ogromniał w górze w cieniu umbry¹⁴, który go łączył z wielkim żywiołem no-

cy miejskiej za oknem — czuł, nie patrząc, że przestrzeń obrasta go pulsującą gęstwiną

tapet, pełną szeptów, syków i seplenień. Słyszał, nie patrząc, tę zmowę pełną porozumie-

wawczych mrugnięć, perskich oczu, rozwĳających się wśród kwiatów małżowin usznych,

które słuchały, i ciemnych ust, które się uśmiechały.

Wówczas pogrążał się pozornie jeszcze barǳiej w pracę, liczył i sumował, bojąc się

zdraǳić ten gniew, który w nim wzbierał, i walcząc z pokusą, żeby z nagłym krzykiem

nie rzucić się na oślep za siebie i nie pochwycić pełnych garści tych kęǳierzawych ara-

besek, tych pęków oczu i uszu, które noc wyroiła ze siebie i które rosły i zwielokrotniały

się, wymajaczając coraz nowe pędy i odnogi z macierzystego pępka ciemności. I uspo-

kajał się dopiero, gdy z odpływem nocy tapety więdły, zwĳały się, gubiły liście i kwiaty

i przerzeǳały się jesiennie, przepuszczając dalekie świtanie.

Wtedy wśród świergotu tapetowych ptaków, w żółtym zimowym świcie, zasypiał na

parę goǳin gęstym, czarnym snem.

Od dni, od tygodni, gdy zdawał się być pogrążonym w zawiłych konto-korrentach —

Ojciec, Szaleństwo, Prorok

myśl jego zapuszczała się tajnie w labirynty własnych wnętrzności. Wstrzymywał oddech

i nasłuchiwał. I gdy wzrok jego wracał zbielały i mętny z tamtych głębin, uspokajał go

uśmiechem. Nie wierzył jeszcze i odrzucał jak absurd te uroszczenia, te propozycje, które

nań napierały.

Za dnia były to jakby rozumowania i perswazje, długie, monotonne rozważania, pro-

waǳone półgłosem i pełne humorystycznych interludiów¹⁵, ﬁluternych¹⁶ przekomarzań.

Ale nocą podnosiły się te głosy namiętniej. Żądanie wracało coraz wyraźniej i donioślej

i słyszeliśmy, jak rozmawiał z Bogiem, prosząc się jak gdyby i wzbraniając przed czymś,

co natarczywie żądało i domagało się.

⁸ na — lada sklepowa.

⁹ aaea — symetryczny, geometryczny ornament ze stylizowanych motywów roślinnych.

¹⁰ a — wąskie, wysokie szklane naczynie.

¹¹ na — ang. jednostka objętości, ok. – cm³.

¹² i — wg spirytystów substancja emanująca z luǳi i duchów.

¹³ ia — tu: długa rura o niewielkiej średnicy.

¹⁴ a — barwnik brunatnoczerwony.

¹⁵ inei — instrumentalna wstawka muzyczna rozǳielająca poszczególne partie utworu.

¹⁶ en (daw.) — ﬁglarny, prowokujący.

  Nawieǳenie



Aż pewnej nocy podniósł się cen głos groźnie i nieodparcie, żądając, aby mu dał

świadectwo usty¹⁷ i wnętrznościami swymi. I usłyszeliśmy, jak duch weń wstąpił, jak

podnosił się z łóżka, długi i rosnący gniewem proroczym, dławiąc się hałaśliwymi słowy,

które wyrzucał jak mitralieza¹⁸. Słyszeliśmy łomot walki i jęk ojca, jęk tyrana ze złamanym

biodrem, który jeszcze urąga.

Nie wiǳiałem nigdy proroków Starego Testamentu, ale na widok tego męża, któ-

rego gniew boży obalił, rozkraczonego szeroko na ogromnym porcelanowym urynale¹⁹,

zakrytego wichrem ramion, chmurą rozpaczliwych łamańców, nad którymi wyżej jeszcze

unosił się jego głos, obcy i twardy — zrozumiałem gniew boży świętych mężów.

Był to dialog groźny jak mowa piorunów. Łamańce rąk jego rozrywały niebo na

Ojciec, Proroctwo, Prorok

sztuki, a w szczelinach ukazywała się twarz Jehowy, wzdęta gniewem i plująca przekleń-

stwa. Nie patrząc, wiǳiałem go, groźnego Demiurga²⁰, jak leżąc na ciemnościach jak

na Synaju, wsparłszy potężne dłonie na karniszu ﬁranek, przykładał ogromną twarz do

górnych szyb okna, na których płaszczył się potwornie mięsisty nos jego.

Słyszałem jego głos w przerwach proroczej tyrady mego ojca, słyszałem te potężne

warknięcia wzdętych warg, od których szyby brzęczały, mieszające się z wybuchami zaklęć,

lamentów, gróźb mego ojca.

Czasami głosy przycichały i zżymały się z cicha jak gaworzenie wiatru w nocnym

kominie, to znowu wybuchały wielkim zgiełkliwym hałasem, burzą zmieszanych szlochów

i przekleństw. Z nagła otworzyło się okno ciemnym ziewnięciem i płachta ciemności

wionęła przez pokój.

W świetle błyskawicy ujrzałem ojca mego w rozwianej bieliźnie, jak ze straszliwym

przekleństwem wylewał potężnym chlustem w okno zawartość nocnika w noc, szumiącą

jak muszla.



Mój ojciec powoli zanikał, wiądł w oczach.

Przykucnięty pod wielkimi poduszkami, ǳiko nastroszony kępami siwych włosów,

rozmawiał z sobą półgłosem, pogrążony cały w jakieś zawiłe wewnętrzne afery. Zdawać

się mogło, że osobowość jego rozpadła się na wiele pokłóconych i rozbieżnych jaźni, gdyż

kłócił się z sobą głośno, pertraktował usilnie i namiętnie, przekonywał i prosił, to znowu

zdawał się przewodniczyć zgromaǳeniu wielu interesantów, których usiłował z całym

nakładem żarliwości i swady²¹ pogoǳić. Ale za każdym razem te hałaśliwe zebrania, pełne

gorących temperamentów, rozpryskiwały się przy końcu wśród klątw, złorzeczeń i obelg.

Potem przyszedł okres jakiegoś uciszenia, ukojenia wewnętrznego, błogiej pogody

ducha.

Znowu wielkie folianty²² rozłożone były na łóżku, na stole, na podłoǳe i jakiś bene-

dyktyński spokój pracy zalegał w świetle lampy nad białą pościelą łóżka, nad pochyloną

siwą głową mego ojca.

Ale gdy matka późnym wieczorem wracała ze sklepu, ojciec ożywiał się, przywoływał

ją do siebie i z dumą pokazywał jej świetne, kolorowe odbĳanki²³, którymi skrzętnie

wylepił stronice księgi głównej.

Zauważyliśmy wówczas wszyscy, że ojciec zaczął z dnia na ǳień maleć jak orzech,

Ojciec, ǲiecko, Szaleństwo

który zsycha się wewnątrz łupiny.

Zanikowi temu nie towarzyszył bynajmniej upadek sił. Przeciwnie, stan jego zdrowia,

humor, ruchliwość zdawały się poprawiać.

Często śmiał się teraz głośno i szczebiotliwie, zanosił się wprost ze śmiechu, albo też

pukał w łóżko i odpowiadał sobie „proszę'' w różnych tonacjach, całymi goǳinami. Od

¹⁷ — ǳiś popr. forma D. lm.: ustami.

¹⁸ iaiea (daw.) — wielolufowe ǳiałko szybkostrzelne.

¹⁹ na (daw.) — nocnik.

²⁰ ei — w niektórych systemach religĳnych twórca świata, który nie jest jednak tożsamy z najwyższym

bogiem. Ponieważ demiurg nie jest ani wszechwieǳący, ani wszechmocny, a dokonany przez niego akt kreacji

był aktem samowolnym, stworzony przez niego świat jest niedoskonały i pełen zła.

²¹ waa — płynność w mówieniu.

²² ian a. ia — gruba książka dużego formatu.

²³ ana a. aania — obrazek przenoszony na kartkę ze specjalnie przygotowanego papieru.

  Nawieǳenie



czasu do czasu złaził z łóżka, wspinał się na szafę i przykucnięty pod suﬁtem porządkował

coś w starych gratach, pełnych rǳy i kurzu.

Niekiedy ustawiał sobie dwa krzesła naprzeciw siebie i wspierając się rękami o po-

ręcze, bujał się nogami wstecz i naprzód, szukając rozpromienionymi oczyma w naszych

twarzach wyrazów poǳiwu i zachęty. Z Bogiem, zdaje się, pogoǳił się zupełnie. Nie-

kiedy w nocy ukazywała się twarz brodatego Demiurga w oknie sypialni, oblana ciemną

purpurą bengalskiego światła²⁴, i patrzyła przez chwilę dobrotliwie na uśpionego głębo-

ko, którego śpiewne chrapanie zdawało się wędrować daleko po nieznanych obszarach

światów sennych.

Podczas długich, półciemnych popołudni tej późnej zimy ojciec mój zapadał od czasu

do czasu na całe goǳiny w gęsto zastawione gratami zakamarki, szukając czegoś zawzięcie.

I nieraz bywało podczas obiadu, gdy zasiadaliśmy wszyscy do stołu, brakło ojca. Wów-

czas matka musiała długo wołać „Jakubie!” i stukać łyżką w stół, zanim wylazł z jakiejś

sza, oblepiony szmatami pajęczyn i kurzu, z wzrokiem nieprzytomnym i pogrążonym

w zawiłych, a jemu tylko wiadomych sprawach, które go zaprzątały.

Czasem wdrapywał się na karnisz i przybierał nieruchomą pozę symetrycznie do wiel-

Ojciec, Ptak

kiego wypchanego sępa, który po drugiej stronie okna zawieszony był na ścianie. W tej

nieruchomej, przykucniętej pozie, z wzrokiem zamglonym i z miną chytrze uśmiechniętą

trwał goǳinami, ażeby z nagła przy czyimś wejściu zatrzepotać rękoma jak skrzydłami

i zapiać jak kogut.

Przestaliśmy zwracać uwagę na te ǳiwactwa, w które się z dnia na ǳień głębiej

Ojciec, Szaleństwo,

Choroba

wplątywał. Wyzbyty jakby zupełnie cielesnych potrzeb, nie przyjmując tygodniami po-

karmu, pogrążał się z dniem każdym głębiej w zawiłe i ǳiwaczne afery, dla których nie

mieliśmy zrozumienia. Niedosięgły dla naszych perswazji i próśb, odpowiadał urywkami

swego wewnętrznego monologu, którego przebiegu nic z zewnątrz zmącić nie mogło.

Wiecznie zaaferowany, chorobliwie ożywiony, z wypiekami na suchych policzkach, nie

zauważał nas i przeoczał.

Przywykliśmy do jego nieszkodliwej obecności, do jego cichego gaworzenia, do tego

ǳiecinnego, w sobie zatopionego świegotu, którego trele przebiegały niejako na margi-

nesie naszego czasu. Wtedy już znikał niekiedy na wiele dni, poǳiewał się gǳieś w za-

padłych zakamarkach mieszkania i nie można go było znaleźć.

Stopniowo te zniknięcia przestały sprawiać na nas wrażenie, przywykliśmy do nich

i kiedy po wielu dniach znów się pojawiał, o parę cali mniejszy i chudszy, nie zatrzymywało

to na dłużej naszej uwagi. Przestaliśmy po prostu brać go w rachubę, tak barǳo oddalił się

od wszystkiego, co luǳkie i co rzeczywiste. Węzeł po węźle odluźniał się od nas, punkt po

punkcie gubił związki łączące go ze wspólnotą luǳką. To, co jeszcze z niego pozostało, to

trochę cielesnej powłoki i ta garść bezsensownych ǳiwactw — mogły zniknąć pewnego

dnia, tak samo nie zauważone, jak szara kupka śmieci, gromaǳąca się w kącie, którą

Adela co ǳień wynosiła na śmietnik.

²⁴ enaie wiaa a. nie enaie — roǳaj fajerwerków.

Ten utwór nie jest chroniony prawem autorskim i znajduje się w domenie publicznej, co oznacza że możesz go

swobodnie wykorzystywać, publikować i rozpowszechniać. Jeśli utwór opatrzony jest dodatkowymi materiałami

(przypisy, motywy literackie etc.), które podlegają prawu autorskiemu, to te dodatkowe materiały udostępnione

są na licencji Creative Commons Uznanie Autorstwa – Na Tych Samych Warunkach . PL .

Źródło: http://wolnelektury.pl/katalog/lektura/sklepy-cynamonowe-nawieǳenie

Tekst opracowany na podstawie: Bruno Schulz, Sklepy cynamonowe; Sanatorium Pod Klepsydrą, red. Zoﬁa

Smyk, Biblioteka Klasyki, Wydawnictwo Dolnośląskie, Wrocław 

Publikacja zrealizowana w ramach projektu Wolne Lektury (http://wolnelektury.pl). Reprodukcja wykonana

przez Fundację Nowoczesna Polska.

Opracowanie redakcyjne i przypisy: Aneta Rawska, Paulina Choromańska, Paweł Kozioł.

Okładka na podstawie: Double--M@Flickr, CC BY .

  Nawieǳenie



Schulz Bruno - Sklepy cynamonowe - Nawiedzenie.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: