1. POJĘCIE I CECHY ZASAD USTROJU POLITYCZNEGO
Zasada ustroju – (nie ma jednolitej formuły definicji tej zasady) są to normy nakazujące realizację pewnego założonego przez nie stanu rzeczy w sposób możliwie najwyższy w danych warunkach, są to normy optymalizacyjne. Zasada – to norma o wysokiej wadze, jest identyfikowana z normą prawną i dyrektywą. Zasady dzielą się na zasady o charakterze opisowym i o charakterze dyrektywalnym. Elementy zasady ustroju (konstytucyjnej): norma prawna zawarta w konstytucji, której szczególna doniosłość wyraża się w tym, iż: -z normy tej wynikają inne normy konstytucyjne, -określa cechy danej instytucji, -wyraża wartości konstytucyjne, stanowiące podstawy aksjologiczne Konstytucji, -uznawana jest za zasadę w doktrynie i orzecznictwie, -norma najbardziej ogólna ze wszystkich norm konstytucyjnych i nakazująca realizację pewnych stanów rzeczy w możliwie najwyższym stopniu, -dyrektywy wskazujące jakie ma być prawo na podstawie aksjologicznych założeń ustroju i jak je tworzyć by spełniało ten cel. Sposób rozumienia zasady ustroju: sposób szerszy: utożsamiający zasady konstytucyjne z normami konstytucyjnymi. Każda norma zawarta w Konstytucji będzie zasadą konstytucyjną. Sposób węższy: zasady konstytucyjne są to tylko te normy konstytucyjne, które wyróżnia się ze względu na ich szczególną doniosłość.
2. KATALOG NACZELNYCH ZASAD USTROJU W KONSTYTUCJI RP
Pojęcie i katalog zasad naczelnych (zasad ustroju, zasad konstytucyjnych, podstawowych zasad ustroju politycznego).
Przez zasady naczelne konstytucji rozumiemy normy prawne zawarte w konstytucji, których szczególna doniosłość wyraża się w tym. że:
a) z norm tych wynikają inne normy konstytucyjne.
b) określają one cechy danej instytucji.
c) wyrażają podstawowe wartości konstytucyjne i są za takie uznawane w orzecznictwie i doktrynie.
Krąg zasad naczelnych konstytucji nie jest zamknięty i raz na zawsze ustalony. Są one wyprowadzane w orzecznictwie i doktrynie. Zasada:
1. republikańskiej formy rządu.
2. demokratycznego państwa prawnego.
3. autonomii i wzajemnej niezależności oraz współdziałania w stosunkach między państwem a kościołami i innymi związkami wyznaniowymi.
4. wolności i praw człowieka i obywatela.
5. suwerenności narodu.
6. reprezentacji politycznej.
7. podziału władzy i równowagi władz,
8. dwuizbowości parlamentu.
9. pluralizmu politycznego.
10. parlamentarnej formy rządów,
11. odrębności i niezależności sądów oraz trybunałów.
12. społecznej gospodarki rynkowej.
13. decentralizacji władzy publicznej i samorządu terytorialnego.
3. ZASADA HIERARCHICZNEJ BUDOWY SYSTEMU ŹRÓDEŁ PRAWA
Charakteryzuje się on przede wszystkim trzema cechami:
1. hierarchiczną strukturą norm prawnych
2. niesprzecznością tych norm
3. zupełnością systemu.
-nie jest wyrażona wprost w Konstytucji
–na treść tej z. składa się zakaz wydawania aktów hierarchicznie niższych, sprzecznych z aktami hierarchicznie wyższymi
–nakaz rozwijania, konkretyzacji aktów wyższych w hierarchii źródeł prawa przez akty niższego rzędu w hierarchii źródeł prawa
–akty wyższego rzędu mają charakter aktów ogólnych
-z postanowień Konstytucji można wyprowadzić hierarchię źródeł prawa dla aktów powszechnie obowiązujących – w kolejności od aktów o najwyższej mocy prawnej, t.j. konstytucja, umowa międzynarodowa ratyfikowana, ustawa, rozporządzenie akty prawa miejscowego.
4. CECHY KONSTYTUCJI JAKO USTAWY ZASADNICZEJ
Konstytucja jest ustawą, bo uchwalana jest przez parlament. Jest ona aktem normatywnym i powszechnie obowiązującym. Cechy: szczególna treść, szczególna forma, szczególna moc prawna.
SZCZEGÓLNA TREŚĆ- polega na zakresie regulowanych przez nią materii i sposobie regulowania tych materii. Konstytucja reguluje całokształt kwestii ustrojowych państwa. Określa:
• ogólne zasady ustroju państwa
• ustrój naczelnych organów państwa, zakresu ich kompetencji i wzajemnych relacji
• podstawowych praw, wolności i obowiązków jednostki
Konstytucja z 2 kwietnia 1997r. składa się ze wstępu (preambuły) oraz 243 art. ujętych w 13 rozdziałów. Najobszerniejsze rozdziały poświecone są zasadom ustroju państwa, oraz wolnościom, prawom i obowiązkom człowieka.
Rozdział III: dotyczy źródeł prawa. Kolejne rozdziały dotyczą poszczególnych organów: Sejmu i Senatu, Prezydenta, RM i administracji rządowej, samorządu terytorialnego, sądów i trybunałów, organów kontroli państwowej i ochrony prawa. Rozdział X i XI dotyczy finansów publicznych oraz stanów nadzwyczajnych. Rozdział XII określa procedurę zmiany konstytucji i zawiera przepisy przejściowe i końcowe określające porządek wchodzenia w życie konstytucji.
SZCZEGÓLNA FORMA KONSTYTUCJI- polega na szczególnej nazwie jak również na szczególnym trybie powstawania.
Projekt konstytucji przygotowywany jest przez specjalne ciało polityczne pozostające poza systemem komisji parlamentarnych ( nadzwyczajna komisja, gremium polityków i ekspertów).
Uchwalenie konstytucji wymaga uzyskania szczególnej większości i szczególnego kworum. Niekiedy konstytucja musi zostać poddana pod referendum.
SZCZEGÓLNY TRYB ZMIANY- konieczne jest uchwalenie ustawy o zmianie konstytucji (ustawy konstytucyjnej). Odrębność proceduralna wyraża się w:
• ustanowieniu szczególnych wymogów większości i kworum, a czasem w ustanowieniu innych podmiotów w uchwalaniu poprawki konstytucyjnej
• ustanowieniu kilku procedur zmiany konstytucji
• ustanowieniu zakazu zmiany konstytucji w pewnych sytuacjach bądź okresach
Konstytucja może być zmieniona tylko szczególną ustawą uchwaloną (kwalifikowaną) większością głosów.
Niektóre konstytucje ustanawiają kilka procedur swojej zmiany. Najbardziej typowe jest odróżnienie zmiany konstytucji (wprowadzenie pojedynczych poprawek do tekstu- wyłącznie przez parlament) od rewizji konstytucji (zmiana o charakterze całościowym). Rewizja konstytucji może wymagać potwierdzenia w referendum.
W wielu krajach niedopuszczalna jest zmiana konstytucji w czasie obowiązywania stanu wyjątkowego lub wojennego.
Konstytucja z 2 kwietnia 1997r. – tryb zmiany konstytucji.
• projekt ustawy o zmianie konstytucji może przedłożyć prezydent, Senat lub grupa posłów licząca co najmniej 1\5 ustawowego składu Sejmu
• Ustawa o zmianie konstytucji musi zostać uchwalona przez Sejm (większością 2\3 głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów) i nie później niż w ciągu 60 dni przez senat (bezwzględną większością głosów, w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów). Konieczna jest zgoda obu izb
• Nie przewiduje się obligatoryjnego referendum konstytucyjnego. Zmiana konstytucji zostaje przyjęta jeżeli opowiedziała się z a nią większość głosujących.
• Prezydent ma obowiązek podpisania ustawy zmieniającej konstytucję (nie przysługuje mu prawo weta)
• Konstytucja nie może być zmieniona w czasie trwania stanu nadzwyczajnego (nie można w tym czasie wnosić projektów ustaw o zmianie konstytucji, a prace nad projektami już wniesionymi należy zawiesić)
SZCZEGÓLNA MOC PRAWNA- najwyższe miejsce w systemie norm prawa stanowionego.• jest aktem najwyższym
• wszystkie inne akty normatywne muszą być z nią zgodne, nie mogą być sprzeczne.
Sprzeczność może przybierać:
- charakter materialny- takie ukształtowanie treści normy, że nie jest możliwe jednoczesne wykonanie tej normy i normy konstytucyjnej
- charakter proceduralny- przepis lub akt został wydany w sposób naruszający uregulowania konstytucyjne- charakter kompetencyjny- gdy akt lub norma prawna została wydana przez podmiot, któremu konstytucja nie przyznała w tym zakresie kompetencji
• akty normatywne muszą przyjmować treści w jak najpełniejszy sposób urzeczywistniając postanowienia konstytucji.
5. ZASADA NADRZĘDNOŚCI KONSTYTUCJI W SYSTEMIE ŹRÓDEŁ PRAWA
Zasada nadrzędności Konstytucji w systemie źródeł prawa oznacza zakaz stanowienia aktów prawnych z nią sprzecznych a także nakłada obowiązek realizowania jej postanowień. Najwyższe miejsce w systemie źródeł prawa oznacza, że żadna norma prawna pochodząca z aktu niższego rangą od Konstytucji, nie może być z nią sprzeczna.
aspekt negatywny nadrzędności Konstytucji: zakaz wydawania aktów prawnych sprzecznych z Konstytucją
aspekt pozytywny: oznacza nakaz wydawania aktów prawnych rozwijających postanowienia Konstytucji i nakaz spójności całego porządku prawnego z Konstytucją
6. SYSTEMY BADANIA KONSTYTUCYJNOŚCI PRAWA
Dwa modele kontroli :
Amerykański
Europejski, Kontynentalny
Kontrola zdekoncentrowana, prawo do dokonywania oceny norm z punktu widzenia prawa przysługuje wszystkim sądom bez względu na usytuowanie w hierarchii (uprawnienie wyinterpretowane z postanowień konstytucji w XIX wieku).
Prawo do dokonywania oceny norm z punktu widzenia prawa posiada tylko jeden organ w państwie – Trybunał Konstytucyjny.
1920r. – I w Czechosłowacji.
Występuje wyłącznie kontrola represyjna – poddany ocenie tylko akt obowiązujący, który wszedł w życie.
Kontrola następcza jak i uprzednia (prewencyjna). Polski Trybunał Konstytucyjny bada akty już obowiązujące jak i te których jeszcze nie uchwalono.
Wyłącznie kontrola konkretna - dokonywana w związku z toczącym się postępowaniem sądowym, ściśle związana z określonym stanem faktycznym, ale nie tylko prawnym – związana z konkretną sytuacją.
Kontrola abstrakcyjna – najczęściej sprawowana niezależnie od czy norma została zastosowana wobec kogokolwiek; stan faktyczny jest bez znaczenia, orzekanie nie na podstawie konkretnych spraw.
Wyjątki w RP – dwie formy kontroli konkretnej:
1) Skarga konstytucyjna – uprawnione organy do złożenia wniosku do TK;
2) Pytania prawne do TK – mogą je składać sądy.
Kontrola uniwersalna – poddany badaniu przez sąd może być każdy akt.
Kontrola ograniczona – pewne sprawy wyłączone spod jurysdykcji TK, np.: W RP akty prawa miejscowego (badane przez sądy administracyjne), wtórne prawo unijne.
Skuteczność orzeczeń
Orzeczenia sądy amerykańskiego – charakter względny – w innym stanie, inny sąd może orzec inaczej.
Gdy TK orzeknie sprzeczność to ma to skutek bezwzględny, wiąże wszystkich, nie tylko obywateli ale tez sądy, organy państwa itd.
Losy normy
Konsekwencje orzeczenia sprzeczności normy przez sąd – brak – sąd nie może uchylić normy prawnej, może to zrobić tylko parlament.
Ewentualnie:
Desuetudo– utrata mocy obowiązującej w skutek długotrwałego niestosowania.
Orzeczenie TK stwierdzające niekonstytucyjność normy powoduje jej uchylnie – norma przestaje istnieć.
3) Kontrolę obligatoryjną
Wszystkie akty normatywne w państwie muszą być poddane ocenie co do zgodności z konstytucją.
4) Kontrolę fakultatywną
Tylko te akty co do których były stosowne wnioski, np..: TK działa tylko na wniosek.
7. KONTROLA KONSTYTUCYJNOŚCI PRAWA W POLSCE
Kontrola konstytucyjności prawa jest logicznym następstwem obowiązku zgodności całego hierarchicznie zbudowanego systemu prawa w państwie z Ustawą zasadniczą. Bez względu na różnice ustrojów poszczególnych państw, kontrola konstytucyjności prawa realizowana może być w formie kontroli politycznej bądź w formie kontroli sądowej. Kontrola polityczna dokonywana jest na podstawie kryteriów celowościowych, bez zachowania szczególnych procedur, i zazwyczaj stanowi tylko jedną z wielu funkcji realizujących ją organów. Kontrolę sądową spełniają sądy lub organy typu sądowego na podstawie modelu postępowania jurysdykcyjnego.
Kontrola konstytucyjności prawa - pojęcie i rodzaje.
Podstawowa funkcja- orzekanie o konstytucyjności i legalności aktów prawnych. Funkcję tę realizuje on w następujących formach:
· Trybunał Konstytucyjny orzeka o zgodności ustaw i umów międzynarodowych z Konstytucją. Skoro ratyfikowane umowy międzynarodowe zostały zaliczone do powszechnie obowiązujących źródeł prawa, również niezbędna stała się kontrola ich zgodności z Konstytucją.
· Trybunał Konstytucyjny orzeka o zgodności ustaw z ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi, których ratyfikacja wymagała uprzedniej zgody wyrażonej w ustawie.
· Trybunał Konstytucyjny orzeka o zgodności przepisów prawa wydawanych przez centralne organy państwowe z Konstytucją, ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi i ustawami.
· Trybunał Konstytucyjny stwierdza, na wniosek Prezydenta, zgodność z Konstytucją ustawy przed jej podpisaniem oraz umowy międzynarodowej przed jej ratyfikacją - przepis ten oznacza, że kontrola konstytucyjności przepisów prawa dokonywana może być wyjątkowo także w formie kontroli wstępnej i wiąże się ściśle z procesem tworzenia prawa. Wymienione wyżej trzy formy kontroli mają, bowiem charakter kontroli następczej, która była i jest zasadniczym oraz podstawowym zadaniem Trybunału Konstytucyjnego.
Procedury kontroli konstytucyjności prawa w Polsce.
I tak Konstytucja w zakresie kontroli konstytucyjności prawa utrzymuje, znany na gruncie poprzednio obowiązujących przepisów, podział podmiotów uprawnionych do występowania z wnioskiem do Trybunału Konstytucyjnego na podmioty uprawnione gene...
reniek1956