Wytwarzanie biżuterii łšczy w sobie różne aspekty wiedzy naukowej oraz znajomoci skomplikowanej technologii. Niektóre czynnoci mogš być zautomatyzowane, lecz wiele dzi stosowanych technik ma rodowód sięgajšcy tysišcleci. Złoto było jednym z najwczeniej poznanych metali. Ponieważ występuje w żwirze rzecznym, poza tym wyróżnia się barwš i blaskiem, stosunkowo łatwo je znaleć. Duża gęstoć sprawia, że można je wypłukać ze żwiru rzecznego za pomocš nieskomplikowanych narzędzi. Złoto jest stosunkowo rzadkim, a przez to kosztownym metalem. Jest on więc cenionym materiałem do produkcji ozdób. Biżuteria bowiem, poza wartociš dekoracyjnš, funkcjonuje jako oznaka zamożnoci. Jednak najważniejszym powodem niegasnšcej popularnoci złota jest jego wysoka odpornoć chemiczna, wskutek czego złoty połysk pozostaje trwały przez wieki. Złoto także nie wchodzi w reakcje z gazami znajdujšcymi się w atmosferze, nie ulega więc korozji, co więcej jest odporne na działanie wielu kwasów. Złoto posiada również doć szczególne własnoci fizyczne, które powodujš że jest łatwe w obróbce. Metal ten jest miękki, kowalny i wyjškowo cišgliwy. Łatwo można nadać mu dowolny kształt za pomocš bardzo prostych narzędzi i niezaawansowanych technologii. Jednak czyste złoto, ze względu na swš miękkoć, nie jest dobrym materiałem jubilerskim. Biżuteria z czystego złota często używana szybko uległaby zniszczeniu. Dlatego złoto stapia się z innymi metalami celem utwardzenia - sš to najczęciej srebro, mied lub platyna. Oprócz lepszej od złota podatnoci na obróbkę mechanicznš stopy te majš również nieco inny kolor oraz niższš temperaturę topnienia niż czyste złoto. Zawartoć złota (bšd innego metalu szlachetnego) w stopie nazywana jest próbš. Próbę złota można okrelać w karatach, bšd w promilach. W obu metodach oznacza się wagowo iloć czystego złota znajdujšcš się w jednostce stopu. Okrlajšc próbę w karatach podajemy, ile częci złota przypada na 24 częci stopu, jeli za w promilach to okrelamy, ile częci złota znajduje się w 1000 częci stopu. Czyste złoto ma zatem 24 karaty. Inne standardowe stopy to złoto 22-karatowe, 18-, 14- oraz 9-karatowe. Stop 9-karatowy to inaczej próba 375 (w 1 gramie stopu znajduje się 0,375grama złota), 14-karatowy - 583, 18-karatowy - 616, i 22-karatowy - 916. Próba jest oznaczana na każdym wyrobie z metalu szlachetnego. Znak ten nosi nazwę cechy bšd znaku probierczego, który okrela próbę oraz rodzaj metalu. Współczenie próbę podaje się najczęciej w promilach, natomiast rodzaj metalu jest okrelany odpowiednim symbolem (na przykład w Polsce dla złota jest to szyszak husarski). Cecha stanowi gwarancję jakoci wyrobu jubilerskiego. Wyroby z metali szlachetnych sš cechowane przez urzędy probiercze. W niektórych państwach jubilerzy sami cechujš swe wyroby, oznaczajšc je zwykle symbolem pracowni, z której pochodzš oraz symbolem okrelajšcym próbę. Srebro jest miękkim i łatwym w obróbce metalem, również szeroko wykorzystywanym w jubilerstwie. Jest tańsze od złota, cechujšc się przy tym pięknym połyskiem, o którego zachowanie trzeba jednak pieczołowicie dbać. Jest bardzo dobrze kowalne i cišgliwe - prawie jak złoto. Nie koroduje zbyt łatwo, jednak w powietrzu zanieczyszczonym zwišzkami siarki szybko pokrywa się czarnym nalotem siarczku srebra. Czyste srebro, podobnie jak złoto, jest zbyt miękkie, by można było wytwarzać z niego biżuterię, więc tak jak złoto jest stapiane z innymi metalami. Najczęciej spotyka się wyroby srebrne prób 958 oraz 925. Znakiem wyrobu srebrnego jest głowa kobiety w chustce. Platyna została odkryta dopiero w czasie podboju Ameryki. Co ciekawsze Hiszpanie poczštkowo niezbyt cenili ten metal, nazywajšc go pogardliwie sreberkiem z racji pewnego podobieństwa do srebra. Dzi jest to materiał cenniejszy od złota. Jest to biały metal, także łatwy w obróbce, bardzo miękki i nie reagujšcy prawie z niczym. W przeciwieństwie do srebra nie koroduje w atmosferze zanieczyszczonej zwišzkami siarki. Zwykle wyroby z platyny posiadajš próbę 950. Wiele wyrobów jubilerskich jest kompozycjš metalu i kamieni szlachetnych, półszlachetnych, bšd dekoracyjnego materiału pochodzenia organicznego, takiego jak gagat, bursztyn, perły, koć słoniowa lub koral. Gagat jest czarnym, skamieniałym drewnem drzew iglastych, i przypomina nieco węgiel. Bursztyn to z kolei skamieniała żywica takich drzew, o kolorze od żółtego do bršzowego, przeroczysta lub matowa. Najwięcej bursztynu występuje na południowym wybrzeżu Morza Bałtyckiego, czyli także w Polsce. Koć słoniowa pochodzi głównie z kłów słoni, lecz mogš to być także zęby morsów, hipopotamów lub narwali. W tych miękkich materiałach doskonale rzebi się, otrzymujšc bardzo piękne ozdoby. Ostatnio jednak ze względu na ochronę rodowiska, na handel kociš słoniowš nałożono ograniczenia. Perły tworzš się wewnštrz muszli różnych gatunków małży, w tym ostryg oraz perłopławów. Małż tworzy perłę, otaczajšc ciało obce (na przykład ziarno piasku) masš perłowš znajdujšcš się na wewnętrznej powierzchni muszli. Perła ronie, gdy małż nakłada nowe warstewki masy perłowej na stare warstwy. Perły można "hodować", umieszczajšc w ciele małża niewielkie ciała obce. Po kilku latach (2-7) muszla małża jest rozbijana w celu pozyskania wyroniętych pereł. Metoda sztucznej "hodowli" pereł została opracowana na krótko przed pierwszš wojnš wiatowš przez Japończyka Mikimoto. W polskich Sudetach spotykano kiedy małże perłoródki, które także tworzyły niewielkie perły o niezbyt dużej wartoci. Dzi prawdopodobnie całkowicie wyginęły, gdyż sš bardzo czułe na zanieczyszczenie wody. Inny materiał jubilerski pochodzenia organicznego - koral, jest szkieletem drobnych jamochłonów morskich - koralowców. Koralowce w ciepłych morzach tworzš olbrzymie rafy koralowe, w których żyjš miliardy osobników różnych gatunków, znacznie przeobrażajšc dno. Jednak w jubilerstwie wykorzystywane sš szkielety koralowców z chłodniejszych mórz. Koral szlachetny z Morza ródziemnego żyje w niewielkich koloniach w kształcie drzewek o wysokoci do 30 centymetrów. Jego czerwony szkielet był wykorzystywany do produkcji biżuterii już w starożytnoci. Wiele minerałów cechuje się własnociami czynišcymi z nich wspaniały materiał jubilerski. Różne kamienie szlachetne składajš się często z tego samego zwišzku chemicznego, z domieszkš różnych zanieczyszczeń. Przykładem niech będzie kwarc, czyli dwutlenek krzemu. Może on występować jako biały przejrzysty kryształ górski, jako szary bšd bršzowy agat, czarny onyks, żółte tygrysie oko, żółtawy cytryn, zielony awenturyn, bšd fioletowy ametyst. Za różnš barwę wymienionych minerałów odpowiadajš niewielkie domieszki innych zwišzków chemicznych. Większoć naturalnych kamieni szlachetnych ma po wydobyciu formę nieregularnych, nieatrakcyjnych brył. Wykwalifikowany i zdolny jubiler potrafi tak przecišć i oszlifować przezroczyste kamienie, by błyszczały w wietle. Sposób cięcia i szlif kamienia okrelajš zarówno konwencje, jak również struktura krystaliczna. Sporód wszystkich kamieni szlachetnych największš sławę, cenę oraz popularnoć zdobyły diamenty. Cena kamienia szlachetnego zależy od wagi oraz jakoci. Wagę kamienia okrela się w karatach. Karat taki jest równy jednej pištej częci grama (200 miligramów). Oszlifowany diament o przekštnej 6,5 mm ma wagę około 1 karata. Twardoć materiału decyduje o jego trwałoci podczas eksploatacji na przykład jako biżuterii. Twardoć wyrażana jest we względnej skali Mohsa. Skala opiera się na twardociach dziesięciu popularnych minerałów o wzrastajšcej twardoci od talku (1), przez kalcyt (3), topaz (8) do diamentu (10). W tej skali twardoć bursztynu wynosi 2,2; koci słoniowej - 2,5; pereł - 3; koralu i gagatu - 3,5 a kwarcu - 7. Rubiny i szafiry posiadajš twardoć - 9. Tylko diamenty sš od nich twardsze. Miękkie materiały organiczne wymagajš starannej ochrony, jeli sš używane do wyrobu biżuterii. Twardsze minerały można umieszczać w eksponowanych miejscach bez szczególnej ochrony, nie narażajšc ich przy tym na zniszczenie. Większoć współczenie stosowanych technik jubilerskich powstała około 2000 lat przed naszš erš. Należš do nich cięcie, piłowanie, wycinanie, wiercenie, kucie, grawerowanie, wycišganie drutów, odlewanie, polerowanie, lutowanie oraz osadzanie kamieni. Zmieniły się jednak narzędzia. We współczesnej pracowni jubilerskiej spotykamy narzędzia umożliwiajšce stosowanie wszystkich tych technik. Większoć stanowiš narzędzia ręczne, niewielka częć ma napęd elektryczny. Każdy jubiler może samodzielnie dokonywać wszystkich operacji zwišzanych z produkcjš danej sztuki biżuterii, jednak wielu powierza poszczególne etapy procesu technologicznego specjalistom, którzy na przykład osadzajš kamienie, polerujš, grawerujš. Specjalista polerujšcy gotowy wyrób zwykle osišgnie znacznie lepszy efekt, niż mógłby uzyskać zwykły jubiler. Jubilerzy używajš ręcznych walcarek do rozwalcowywania metalu na żšdanš gruboć. Następnie wycinajš niewielkie kawałki metalu za pomocš niewielkiej wyrzynarki, czyli piły do otworów. Wiercšc otwory używajš elekrycznych wiertarek z giętkim wałkiem, jednak niektórzy wolš tradycyjne wiertarki ręczne. W trakcie dalszego kształtowania i wygładzania krawędzi używane sš pilniki. Kawałki metalu sš wyginane przy użyciu kleszczy. Młotki i podbijaki służš do rozcišgania lub ciskania metalu. Kształty kopulaste sš tworzone przez wytłaczanie blach z użyciem odpowiednich form i stempli. By ułatwić obróbkę metalu, jest on zmiękczany przez wyżarzanie. Metal podgrzewa się do koloru ciemnoczerwonego, a następnie chłodzi. ródłem ciepła sš palniki gazowe. Aby uzyskać wyższš temperaturę płomienia, potrzebnš przy lutowaniu lub topieniu metalu, wdmuchuje się w niego powietrze albo prosto z płuc, albo za pomocš elektrycznych sprężarek. Lutowanie jest te...
ola54