etyka badań pedagogicznych.docx

          Obiektem i celem poznania naukowego pedagoga jest bardzo często dziecko i młody człowiek. Gdy pedagog bada instytucje, poznaje procesy i zjawiska społeczne to najczęściej w ich kontekst uwikłany jest los dziecka, ucznia, wychowanka, lub jego rodziców, wychowawców, nauczycieli. Ta okoliczność nakłada na badacza wyjątkowe obowiązki: staranność, rzetelność i uwagi.

Etyczność badań – oznacza, że zostały one zaplanowane i przeprowadzone tak, że:

·         badacz nie naruszył w niczym praw ani osób bezpośrednio badanych oraz osób związanych z badaniami np. rodziców, nauczycieli

·         badacz gotów jest do przyjęcia odpowiedzialności za wszystkie konsekwencje swoich poczynań badawczych:

·         bezpośrednich, natychmiastowych, krótkofalowych,

·         pośrednich, długofalowych

·         tych, których nie był w stanie przeprowadzić planując i przeprowadzając badania

·         badacz jest gotowy do podjęcia działań nakierowanych na zmniejszenie lub na eliminowanie skutków niepożądanych

Źródła problemów etycznych:

1.      Uzyskanie zgody na badanie dziecka od rodziców lub opiekunów.

2.      Pełne informacje co do celów przebiegu metod oraz sposobów wykorzystania danych od dziecka i o dziecku.

3.      Stworzenie sytuacji badawczej, przyjaznej, czytelne, bezpiecznej dziecku.

4.      Konsultowanie z rodzicami swych hipotez diagnostycznych oraz traktowanie ich jako swoich współpracowników.

5.      Włączenie rodziców, opiekunów w przebieg procesu diagnostycznego, zaproszenie do wspólnych działań z dzieckiem.

6.      Konsultowanie z rodzicami zasad konstruowania programu pomocy dla dziecka.

7.      Opracowanie programu pomocy dla dziecka możliwego do realizacji w warunkach w jakich dziecko i jego rodzina żyje.

We wszystkich tych obszarach rodzić się mogą u badacza konflikty:

wewnętrzne: między poczuciem powinności moralnej a:

·         lękiem przed oceną

·         niskim poczuciem własnych kompetencji

·         zbyt małą ilością czasu

·         brakiem zaufania do rodziców

·         brakiem zaufania do specjalistów

·         brakiem gotowości do współpracy z innymi

zewnętrzne: związane z:

·         określoną ilością czasu na badania jednego dziecka w danej placówce

·         koniecznością posługiwania się ściśle określonymi narzędziami pracy

·         naciskami społecznymi np. ze strony nauczycieli

·         trudnymi warunkami w danej rodzinie czy szkole utrudniającymi właściwe postępowanie z dzieckiem

·         zwyczajami panującymi od lat w danej placówce (rutynowe postępowanie diagnostyczne)

·         trudnościami finansowymi placówki

·         własnym zmęczeniem

·         niską efektywnością działań (brak współpracy z nauczycielami i rodzicami).

Siedem zasad etycznych:

1.      Nie szkodzić.

2.      Być kompetentnym.

3.      Nie wykorzystywać.

4.      Traktować ludzi z szacunkiem.

5.      Dbać o zaufanie osoby badanej.

6.      Podejmować działanie przy dysponowaniu pełnymi informacjami.

7.      Działać zgodnie z zasadami społecznej równości i sprawiedliwości.

Moralne przykazania dla pedagoga-badacza:

- pierwszym jest uznanie nienaruszalności dobra dziecka we wszelkich przedsięwzięciach poznawczych, także i wtedy gdy przez respektowanie tego dobra nie może on osiągnąć celów badawczych lub wartość poznania zostanie zaburzona,

- drugą są zmiany projektowane i dokonywane muszą być zmianami dla dobra dziecka, z uwzględnieniem dobra konkretnego człowieka. Mają one poprawić błędy i niedociągnięcia, ulepszyć warunki życia i rozwoju. Pojawić się tu może konflikt dobra indywidualnego z interesem instytucji lub grupy. Problem ten rozstrzygnąć może tylko wiedza, mądrość i wrażliwość pedagogiczna.

ZASADY ETYCZNE PROWADZENIA BADAŃ NAUKOWYCH
(projekt Czeskiego Towarzystwa Badań Pedagogicznych, Ostrawa - 2009)

Prowadzący badania pedagogiczne:
1. czyni to z poszanowaniem wszystkich osób, które są bezpośrednim lub pośrednim przedmiotem badań i dba o to, aby nie naraził ich na straty oraz by nie doszło do naruszenia ich praw
2. informuje zgodnie z prawdą uczestników badań o ich znaczeniu, celach i problemach, podobnie jak o uzyskanych wynikach badań
3. uzyskuje zgodę od uczestników badań na ich udział w nich oraz informuje ich o możliwości odmówienia udziału w każdym momencie procesu badawczego
4. dotrzymuje tajemnicy lub gwarantuje anonimowość informacji uzyskanych w toku badań od ich uczestników
5. w ich toku stosuje metody pozyskiwania danych uwzględniając przy tym prawa autorskie
6. tak w trakcie procesu badawczego, jak i po ich upublicznieniu wyników zabezpiecza dane i plany badawcze w taki sposób, aby nie mogło dojść do ich niepowołanego użycia (Prawo o ochronie danych osobowych)
7. upowszechnia wyniki swoich badań osobom, które były ich przedmiotem
8. nie publikuje wyników badań, gdyby mogło w następstwie tego dojść do naruszenia praw ich uczestników
9. odpowiada za dokładność i sprawny przebieg procesu badawczego
10. respektuje zasady pracy naukowej, w tym szczególnie swobodnego, niezależnego i krytycznego myślenia.

Warto wspomnieć o interesującym ,, dekalogu badacza rzeczywistości społecznej” opracowany przez Janusza Sztumskiego.

Jego zalecenia:

I.                    Przy podejmowaniu badań bierz pod uwagę nie tylko spodziewane pożytki lub zyski, ale także koszty i straty.

II.                 Przyjmij osobistą odpowiedzialność za prowadzone badania i ich skutki.

III.              Bądź otwarty i uczciwy wobec uczestników badań.

IV.              Informuj uczestników badań o celach i założeniach badań na tyle , na ile jest to możliwe ze względu na dobro badań.

V.                 Staraj się jak najlepiej współpracować z dobrowolnymi uczestnikami badań, ponieważ od tego zależy realizacja twoich zamierzeń badawczych.

VI.              Nie wykorzystuj badanych . Szanuj ich czas i cierpliwość.

VII.           Zapewnij badanym ochronę przed wszelkimi szkodami , możliwymi do przewidzenia.

VIII.        Bądź zawsze gotowy do uczciwego wyjaśnienia badanym wszelkich wątpliwości , jakie mogą się u nich pojawić.

IX.              Dbaj , aby uczestnicy badań darzyli cię zaufaniem.

X.                 Pamiętaj , że zasadniczym celem badań powinno być uzyskanie danych zebranych w sposób metodologicznie zasadny, solidny, które mają przyczynić się do rozwijania nauki, a nie  do zaspokajania niegodziwych zamierzeń.

Przytoczone wyżej zachowania badacza precyzyjnie określają rygory poznania i działania badawczego. Regulują podejście do źródeł, organizacji badań, zasad jawności ,krytycyzmu  itd. Stanowczo opowiadają się za poszanowaniem podmiotowości i integralności  badanego , jego prawie do informacji i wolności.

W badaniach pedagogicznych skazani jesteśmy na na  nierozstrzygalność niektórych sytuacji i brak precyzyjnych narzędzi do określenia , co i kiedy nam wolno. Jakie zachowania badawcze są dopuszczalne i nie szkodzą badanym , a jakie byłyby przekroczeniem dopuszczalnego marginesu wolności ingerowania w sferę uczuć i pamięci. Podstawową cnotą badacza poruszającego się w obszarze badań nad dziećmi i młodzieżą jest ostrożność i respektowanie z należytą uwagą każdej wątpliwości. Należy pamiętać ze dobro dziecka stoi wyżej w hierarchii niż dobro badań.

1