Ewolucja istot człowiekowatych.doc

Ewolucja istot człowiekowatych

WCZESNE HOMINIDY (Orrorin, ardipiteki, australopiteki, Homo habilis)
PÓŹNOMIOCEŃSKIE HOMINIDY

Od 80 lat już wiadomo, że hominidy (dwunożne istoty człowiekowate) wyewoluowały w Afryce i, jak się ostatnio okazało, miało to miejsce już 6 mln lat temu. Jeszcze niedawno listę naszych przodków otwierały australopiteki, a chronologia antropogenezy nie przekraczała 4 mln lat.

Tymczasem w ostatnim dziesięcioleciu nastąpiła prawdziwa eksplozja nowych odkryć, w tym starszych niż australopiteki afrykańskich istot człowiekowatych - pochodzących ze schyłku miocenu. Formami tymi są etiopskie ardipiteki i kenijski orrorin. Ardipiteki datowane są na 5,8 - 4,4 mln lat; ich znalezione szczątki to przede wszystkim zęby, ale także fragmenty czaszek i szkieletu pozaczaszkowego, w tym kości palucha, które bez wątpienia wskazują na dwunożność. Kły tej formy natomiast są duże (wielkości kłów samicy szympansa) i wystające poza linię zgryzu. Orrorin datowany jest na 6 - 5,8 mln lat (późny miocen).

Odkryte do tej pory skamieniałości orrorina to przede wszystkim kości długie kończyn, w tym kości udowe, tak że dwunożność tej formy jest również niewątpliwa. To te właśnie istoty - ardipitek i orrorin - wyznaczają początek naszej afrykańskiej historii. Wątpliwości budzi przynależność do naszej linii rozwojowe odkrytego w 2001 roku sahelantropa z Czadu, datowanego na 7-6 mln lat. Bez szkieletu pozaczaszkowego trudno dowieść jego dwunożności, a pewne szczegóły budowy czaszki bardziej skłaniają do uznania go za małpę czworonożną (natomiast małe kły sugerują, że była to samica).
Niestety, najstarsze szczątki kostne należące do orrorina, ardipiteka i sahelantropa reprezentowane są w większości przez różne elementy kostne, co utrudnia ich porównanie.

AUSTRALOPITEKI

Przodków rodzaju ludzkiego należy z całą pewnością szukać wśród australopiteków - grupy gatunków plio-plejstoceńskich hominidów datowanych na ok. 4,2-1,3 mln lat temu, zamieszkujących duże obszary Afryki, od Etiopii po RPA (przede wszystkim jednak wzdłuż wielkiego wschodnio-afrykańskiego rowu tektonicznego). Pierwsze znalezisko australopiteka, tzw. dziecko z Taung, pochodzi z Transvaalu (RPA) z 1924 roku, a jego odkrywcą i autorem nazwy (Australopithecus dosłownie znaczy "południowa małpa") był Raymond Dart. Dart, wbrew temu co się wówczas sądziło, pokazał, że droga do człowieczeństwa rozpoczęła się od ciała, a nie od umysłu: australopiteki były istotami o małym mózgu (400-600 cm3, który mieścił się w granicach zakresu zmienności mózgu dużych małp człekokształtnych), ale dwunożnej lokomocji. Wyprostowana postawa ciała pozwalała im na wykorzystanie rąk do celów manipulacyjnych.

Przy średniej wielkości ciała (wysokość ok. 1-1,5 m; masa ok. 20-50 kg) australopiteki cechowały się dużym dymorfizmem płciowym (co świadczy o hierarchicznej organizacji grupy). Najwcześniejsze ich formy żyły na terenach stosunkowo gęsto zadrzewionych (laso-sawanna), późniejsze - na otwartej sawannie.
Odżywiały się głównie pokarmem roślinnym, w tym wymagającym intensywnego żucia (np. nasiona traw, kłącza, korzenie, twarde owoce), z dodatkiem pokarmu pochodzenia zwierzęcego, uzyskiwanego drogą zbieractwa i padlinożerności. Produkty zjadane były w stanie surowym. Późniejsze gatunki australopiteków (datowane od 2,5 mln lat) prawdopodobnie wytwarzały narzędzia kamienne, jednakże raczej w celach przetwarzania pokarmu, a nie łowieckich (jak kiedyś sądzono).

Australopiteki nie posługiwały się artykułowaną mową, o czy świadczy budowa podstawy czaszki.

W materiałach kopalnych z Afryki wyróżnia się dziś kilka gatunków tych hominidów, różniących się, najogólniej mówiąc, szczegółami morfologii czaszki, aparatu żucia (w tym morfologią i wielkością zębów), rozmiarami mózgu, rozmiarami ciała i czasem występowania. Szczątki australopiteków zaliczano w przeszłości do różnych rodzajów (Australopithecus, Plesianthropus, Paranthropus, Zinjanthropus, Paraustralopithecus), obecnie większość antropologów zalicza je do jednego rodzaju - Australopithecus.
W rodzaju tym wyróżnia się dwa typy form - "masywne" i "gracylne" (o delikatniejszej budowie).
Przedstawicielami form "masywnych" (które nazywane też bywają "parantropami") są: południowo-afrykański Australopithecus robustus, wschodnio-afrykański Australopithecus boisei oraz wcześniejszy wschodnioafrykański Australopithecus aethiopicus. Ich masywność przejawia się m.in. w morfologii twarzy i szeregu specjalizacji związanych z aparatem żucia. Posiadają: dużą twarz, płaskie czoło, bardzo duże tylne zęby - przedtrzonowe i trzonowe (zęby te rozmiarami dorównują zębom goryla, podczas gdy masa ciała tych hominidów była znacznie mniejsza), a na czaszkach często występowały grzebienie kostne (strzałkowe i karkowe). Grupa gatunków "masywnych" występowała od ok. 2,6 mln lat temu (A. aethiopicus), dwa żyły równolegle z wczesnymi gatunkami rodzaju Homo (A. boisei i A. robustus) i wymarła bezpotomnie ok. 1,3 mln lat temu.

Do tzw. "gracylnych" australopiteków (wśród nich najprawdopodobniej należy szukać formy, która dała początek rodzajowi ludzkiemu) zalicza się południowo-afrykański gatunek Australopithecus africanus (pierwszy znaleziony; datowany na ok. 3,5-2,4 mln lat) oraz wschodnio-afrykański, wcześniejszy (4,2-3,0 mln lat) i bardziej prymitywny gatunek Australopithecus afarensis (np. słynna Lucy z Etiopii z 1974 r. - do niedawna najbardziej kompletny znaleziony szkielet australopiteka).

W cechach A. afarensis przejawia się tzw. mozaikowość ewolucji (czaszka wygląda małpio, miednica ludzko).
Twarz jest prognatyczna (wysunięta do przodu), mózg mały (ok. 400 cm3), górne kły wystają trochę ponad linię zgryzu. Dwunożność A. afarensis jest niewątpliwa, choć w szkielecie pozaczaszkowym zachowały się pewne adaptacje do wspinania się na drzewa (być może na drzewach australopiteki szukały pożywienia lub nocowały).
Do tej grupy można zaliczyć też gatunek Australopithecus garhi (opisany w 1999 r. i datowany na 2,5 mln lat), który po raz pierwszy mógł wykorzystywać kamienne narzędzia i zacząć wzbogacać swą dietę w mięso, ale niewiele jeszcze o nim wiadomo.

HOMO HABILIS

Ok. 2,5 mln lat temu w Afryce wschodniej pojawił się Homo habilis (dosłownie - "człowiek zdolny, zręczny"); przed 40 laty uznany za najwcześniejszy gatunek naszego rodzaju (ostatnio jednak pojawiły się co do tego wątpliwości). Pierwsze jego szczątki odkryli Louis i Mary Leakey w wąwozie Olduvai (Tanzania) w 1960 roku.
H. habilis występował do ok. 1,5 mln lat temu i miał reprezentować stadium wyjściowe trendów charakteryzujących linię ewolucyjną człowieka: powiększanie się mózgu, zmniejszanie się uzębienia i zmiany proporcji twarzy. Ale H. habilis, jak się okazuje, miał mózg tylko niewiele większy od australopiteków (średnia pojemność ok. 600 cm3), a pod względem proporcji międzykończynowych był całkowicie jak australopiteki (kości kończyny górnej relatywnie długie w stosunku do kończyn dolnych).

Homo habilis wytwarzał narzędzia kamienne tzw. kultury oldowańskiej (od miejsca pierwszego znaleziska - Olduvai); był zbieraczem, padlinożercą i - być może - łowcą.
W latach 60. i 70. XX w. część antropologów była zdania, że nie należy go wyodrębniać jako nowego gatunku; od lat 90. dopuszcza się pogląd przeciwny, że formę H. habilis reprezentują nawet dwa gatunki (H. habilis i H. rudolfensis).
Pogląd, że H. habilis jest pośredni między stosunkowo prymitywnymi australopitekami i bardziej zaawansowanym Homo erectus jest generalnie uznawany za poprawny, jednak przyjmuje się, że gatunki te nie stanowiły jednej progresywnej linii ewolucyjnej (współwystępował z masywnymi australopitekami i H. erectus).

Najnowsza interpretacja szczątków H. habilis głosi, że takson ten powinien jednak być włączony do australopiteków ze względu na podobieństwa adaptacyjne, m.in. masy ciała, kształtu ciała (proporcji kończyn), wielkości mózgu, wieku dojrzewania i diety.

PLEJSTOCEŃSKIE HOMINIDY (Homo erectus, archaiczny Homo sapiens, neandertalczyk, anatomicznie nowoczesny człowiek)

HOMO ERECTUS

Koniec pliocenu zaznaczył się stopniowym ochładzaniem klimatu; spadek temperatury doprowadził do nastania tzw. epoki lodowcowej. Niecałe 2 mln lat temu, na przełomie pliocenu i plejstocenu, pojawił się gatunek tradycyjnie nazywany Homo erectus (dawny Pithecanthropus erectus - dosłownie "małpolud wyprostowany"), uważany za pierwszego hominida, który opuścił Afrykę, zasiedlając inne kontynenty Starego Świata.

Pierwsze znaleziska H. erectus pochodzą z Azji (m.in. sklepienie czaszki i kość udowa z Trinil na Jawie z 1891 r.); później nastąpiły odkrycia w Chinach, przede wszystkim z jaskiń Zhoukoudian (Czu-ku-tien) koło Pekinu. Ale najbogatszym źródłem materiałów kopalnych H. erectus okazały się stanowiska afrykańskie, najpierw z wąwozu Olduvai w Tanzanii, później z Kenii. Ze stanowisk nad Jeziorem Turkana (Kenia) pochodzi m.in. kompletny szkielet 12-letniego chłopca (KNM-WT 15000), datowany na 1,6 mln lat.
Charakteryzuje się on wysokim wzrostem (160 cm), długimi nogami oraz szczupłym i krótkim tułowiem (taki wzrost i proporcje ciała są typowe dla ludzi przystosowanych do tropików).

Czaszki H. erectus charakteryzują się grubymi kośćmi sklepienia, pochylonym czołem, wydatnymi wałami nadoczodołowymi, załamaną kością potyliczną oraz długą i niską mózgoczaszką. Do typowo "ludzkich" cech H. erectus należą: powiększona pojemność puszki mózgowej (średnio ok. 1000 cm3), kształt klatki piersiowej (beczkowaty, nie stożkowaty jak u australopiteków), budowa nosa (kości nosowe są kątowo ułożone w stosunku do siebie, tak że po raz pierwszy w ewolucji profil nosa staje się podobny do profilu nosa współczesnych ludzi), proporcje kończyn oraz powiększenie rozmiarów ciała.
Słynna "Lucy" z gatunku Australopithecus afarensis, datowana na > 3 mln lat (105 cm wzrostu), sięgała kobiecie Homo erectus (KNM-ER 1808), datowanej na 1,8 mln lat (170 cm wzrostu) ledwie do pasa.

Homo erectus był zbieraczem, padlinożercą, ale również łowcą, wytwarzającym narzędzia kamienne tzw. kultury aszelskiej (od miejsca pierwszego znaleziska we Francji) i umiejącym posługiwać się ogniem.
Ta umiejętność niewątpliwie pomogła mu przesunąć zasięg występowania do stref chłodniejszego klimatu. H. erectus migrował w dwóch kierunkach: poprzez Bliski Wschód i Gruzję (Dmanisi) dotarł do Europy, a przez Półwysep Arabski - na teren Azji, do Chin (np. Zhoukoudian) i na Jawę (np. Sangiran). Możliwość migracji pojawiła się dlatego, że prawdopodobnie wzrosła liczebność populacji, a ponieważ H. erectus stał się łowcą, musiał zapewnić sobie znacznie większe terytoria
 

Dyskusyjnym zagadnieniem antropogenezy jest wielotorowość przebiegu procesu ewolucji hominidów. Antropolodzy generalnie zgadzają się, że w okresie plio-plejstoceńskim da się wyróżnić wiele gatunków wczesnych hominidów, jednak począwszy od oddzielenia się Homo erectus, ewolucja człowieka mogła mieć już przebieg jednotorowy, tzn. w każdym momencie czasowym człowiekowate tworzyły tylko jeden gatunek.
Niektórzy antropolodzy jednak sugerują wielotorowość ewolucji i na poziomie H. erectus (dzieląc go na azjatycki gatunek H. erectus - "ślepą uliczkę ewolucji" i afrykański - H. ergaster - "przodka późniejszych ludzi"). Według amerykańskiego antropologa - Milforda Wolpoffa, nie ma żadnych uzasadnionych podstaw dla odróżniania Homo ergaster od Homo erectus.

Z Homo erectus wyewoluował Homo sapiens. Pomiędzy populacjami H. erectus i H. sapiens trudno jest wyznaczyć granice i przestrzenne i czasowe.
Wiele wskazuje wiec na to, że Homo sapiens nie powstał w wyniku procesu specjacji (filogenetycznego rozgałęzienia) - jest on tylko kontynuacją populacji Homo erectus.

WCZESNY ARCHAICZNY HOMO SAPIENS

Od ok. 400 tys. lat temu w Afryce, Europie i Azji występują formy posiadające cechy zarówno Homo erectus, jak i nowoczesnego Homo sapiens.
Przyjęło się je nazywać terminem archaiczny Homo sapiens.
W przeszłości istniała tendencja do powoływania nowych gatunków Homo na podstawie rozmaitych fragmentów ich szkieletów, mimo że nie wykazywały one istotnych różnic w stosunku do współczesnego człowieka. Wynikała ona albo z przekonania o starożytności odkrywanych szczątków, albo z braku orientacji w zmienności niektórych cech współczesnego człowieka.
Niektórzy antropolodzy i dziś upatrują wśród archaicznego człowieka nowych gatunków (Homo antecessor, H. heidelbergensis, H. neanderthalensis, i in.).
 

Przykładem archaicznych populacji H. sapiens są czaszki z Kabwe i Florisbad (Afryka), Arago, Steinheim i Pertalony (Europa) oraz Ngandong (Azja) - te ostatnie popularnie zwane "człowiekiem z Solo".
Duże wały nadoczodołowe i niskie czoła nadają tym czaszkom archaiczny wygląd. Ich cechą nowoczesną jest, z reguły, powiększona pojemność puszki mózgowej. Czaszka z Kabwe (datowana na ok. 125 tys. lat) jest szczególnie interesująca, ponieważ jest pierwszym kopalnym hominidem, którego zęby wykazują zaawansowaną próchnicę (na 15 zachowanych zębów w szczęce aż 12 ma próchnicze ubytki).

NEANDERTALCZYK

Najpóźniejszym reprezentantem archaicznego człowieka jest neandertalczyk - forma wzbudzająca kontrowersje od momentu odkrycia, do dziś. Neandertalczyk występował w okresie lodowcowym (datowany jest na 130-30 tys. lat) i znany jest z terenów Europy i Bliskiego Wschodu (po raz pierwszy był opisany na podstawie szkieletu z Neanderthal, k. Düsseldorfu, Niemcy z 1856 r.).
Na początku ubiegłego wieku, wśród antropologów panowało przekonanie, że neandertalczyk był prymitywnym, nieinteligentnym małpoludem o niepełnej pionizacji, chodzącym z ugiętymi kolanami i pochylonym tułowiem. Pogląd taki upowszechnił się za sprawą francuskiego anatoma - M. Boule'a, który na podstawie kompletnego szkieletu neandertalczyka ze stanowiska La Chapelle-aux-Saints (Francja) zrekonstruował wygląd osobnika dotkniętego patologicznymi zmianami kośćca.
Dopiero po II wojnie światowej stwierdzono, że rekonstrukcja postawy neandertalczyka była błędna i dopiero wtedy zaczęto uważać tę formę za bliską ewolucyjnie współczesnemu człowiekowi
 

Neandertalczyka wyodrębnia się na podstawie pewnej kombinacji cech morfologicznych uważanych za specyficzne.
Charakteryzuje się on m.in.: - dużą (średnio większą niż człowieka współczesnego) pojemnością czaszki (ok. 1500 cm3), która jest niska, ale długa; - wydatnymi wałami nadoczodołowymi; - dużym i wydatnym nosem; - szczęką bez dołów nadkłowych i - krępą budową ciała. Klasyczni neandertalczycy przystosowani byli do życia w zimnym klimacie lodowcowej Europy.
Byli łowcami i zbieraczami wytwarzającymi narzędzia kamienne i kościane (tzw. kultury mustierskiej - od miejsca znalezienia we Francji); zamieszkiwali jaskinie, jak i otwarte tereny; nosili odzież; rozpalali ogniska; polowali na dużą zwierzynę.
Posiadali zdolność artykułowanej mowy (za dowód anatomiczny uważa się kość gnykową neandertalczyka z jaskini Kebara w Izraelu - jest identyczna jak człowieka współczesnego; jej kształt określa położenie krtani względem gardła); mieli zwyczaj grzebania zmarłych (co świadczy o posiadaniu systemu wierzeń); są dowody, że uprawiali sztukę (znaleziska przedmiotów o wyłącznie symbolicznym znaczeniu, jak np. przedziurawione zęby zwierząt, które mogły służyć jako naszyjniki, czy amulety).
Neandertalczycy opiekowali się niepełnosprawnymi. Szkielet Shanidar #1 z Iraku (należący do mężczyzny w wieku czterdziestu kilku lat) ma wiele śladów poważnych ran - osobnik nie widział na lewe oko, jego lewa stopa była złamana lub zraniona w dzieciństwie i miał - prawdopodobnie - amputowaną prawą rękę (prawe ramię nie funkcjonowało, kości przedramienia brakowało, masywne kości lewej ręki).
To, że neandertalczycy byli w stanie utrzymywać przy życiu poważnie poszkodowanych współplemieńców, czasem przez wiele lat, jest świadectwem istnienia zaawansowanych form organizacji społecznej.

W najnowszych propozycjach taksonomicznych neandertalczyk albo włączany jest do Homo sapiens, a jego specyfika anatomiczna pozwala na nadanie mu statusu kopalnego podgatunku; albo uważany jest za odrębny gatunek - H. neanderthalensis, boczną linię ewolucyjną, która wymarła bezpotomnie.
W każdym razie neandertalczyk nie może być bezpośrednim przodkiem tzw. anatomicznie nowoczesnego człowieka (na Bliskim Wschodzie obie formy żyły równocześnie). Przyjmuje się, że neandertalczyk zniknął dość nagle z zapisu kopalnego Europy kiedy pojawił się anatomicznie nowoczesny człowiek - tzw. kromaniończyk.
Ale czy faktycznie? Neandertalczycy zamieszkiwali Europę jeszcze niecałe 30 tys. lat temu.
Osobniki z St. Cesaire we Francji, czy Vindija w Chorwacji charakteryzują się bardziej "nowoczesną" morfologią. Natomiast wczesne populacje nowoczesnego człowieka (np. z Mladeč na Morawach) miewają pewne cechy neandertalskie.
Można dopuścić, że neandertalczycy krzyżowali się z anatomicznie nowoczesnym człowiekiem, a znikli z powodu przewagi liczebnej przybyszów.
Krzyżowanie się małej populacji neandertalskiej (przetrzebionej przez niekorzystne warunki klimatyczne ostatniego maksimum lodowcowego) z dużą napływową mogło doprowadzić do "rozmycia się" charakterystycznych neandertalskich cech. Zniknięcie neandertalczyków w sensie anatomicznym, mogłoby oznaczać "wchłonięcie" ich cech i udział ich genów w puli genów naszego gatunku.
 

ANATOMICZNIE NOWOCZESNY CZŁOWIEK

Jeśli nie od neandertalczyka, to z jakich form wywodzi się człowiek nowoczesny? Przez ostatnie pół wieku antropolodzy skłaniali się ku dwóm różnym odpowiedziom na pytanie o pochodzenie anatomicznie nowoczesnego człowieka; miałyby je wyjaśniać: (1) model multiregionalny, lub ewolucji policentrycznej, albo (2) model 'arki Noego', lub 'pożegnania z Afryką'.

Zgodnie z modelem multiregionalnym nowoczesny Homo sapiens ewoluował na obszarze całego Starego Świata jako jeden gatunek powstały z populacji Homo erectus, które wyszły z Afryki ok. 1,5 mln lat temu i rozprzestrzeniły się po Azji i Europie. Lokalne populacje z różnych regionów geograficznych zachowywały łączność genetyczną, ale każda z nich przechodziła swą własną drogę rozwoju, niezależną od innych. Każda populacja geograficzna miałaby zatem głębokie "korzenie" genetyczne, sięgające aż do założycielskich populacji Homo erectus.

Zgodnie z modelem "Arki Noego" pojawienie się nowoczesnego Homo sapiens przedstawiane jest jako niedawne, jednorazowe wydarzenie o charakterze specjacji.
Populacja nowoczesnych ludzi emigrowałaby z punktu swego powstania (też Afryka) do innych części świata (od ok. 100 tys lat temu), zastępując żyjące tam populacje archaicznego typu (w tym neandertalczyka). W tym modelu nowoczesne populacje miałyby płytkie "korzenie" genetyczne.

Niektórzy antropolodzy (np. Milford Wolpoff) twierdzą, że dowody kopalne przemawiają za modelem multiregionalnym: Lokalne populacje geograficzne charakteryzują się cechami anatomicznymi, które można prześledzić na materiałach kopalnych z głębokiej przeszłości danego regionu. Inni antropolodzy (np. Chris Stringer) utrzymują, że takiej regionalnej kontynuacji nie da się wykazać, i że materiały kopalne wskazują na wyewoluowanie nowoczesnego człowieka najpierw w Afryce, a następnie rozprzestrzenienie się na obszarze Starego Świata i wyparcie lokalnych populacji.

Dowody genetyczne dotyczące mitochondrialnego DNA (mtDNA), czyli tzw. hipoteza mitochondrialnej Ewy (mtEwy), zdają się przemawiać na korzyść modelu Arki Noego. Hipoteza mtEwy jest kontrowersyjną koncepcją przedstawioną przez biochemików z University of California w Berkley - A. Wilsona i wsp. w 1987 r., dotyczącą czasu i miejsca pochodzenia tzw. anatomicznie nowoczesnego Homo sapiens oraz - pośrednio - losu neandertalczyków w Europie, a także innych populacji archaicznego człowieka, które go poprzedzały. Jest ona faktycznie zestawem czterech hipotez:

(1) Całą obecną zmienność mtDNA populacji ludzkich można wywieść od jednego wspólnego przodka, pojedynczej kobiety - "Ewy"
(2) Hipotetyczna Ewa pochodziła z Afryki
(3) Ewa żyła ok. 200 tys. lat temu
(4) Potomkowie Ewy wyemigrowali z Afryki i - jako nowy gatunek - zastąpili miejscowych, archaicznych ludzi (nie krzyżując się z nimi) na całym ówcześnie zaludnionym świecie (w Europie i Azji).

Najwcześniejsze materiały kopalne, które miałyby stanowić dowód na to, że transformacja form archaicznych w anatomicznie nowoczesnego Homo sapiens nastąpiła w Afryce, pochodzą ze stanowisk Klasies River i Border Cave (RPA) oraz Omo (Etiopia).
Osobniki z tych stanowisk, datowane na ok. 130-100 tys. lat, charakteryzują się m.in.: - wysokim i zaokrąglonym czołem, - małymi łukami brwiowymi, - delikatną budową czaszki i - obecnością bródki na żuchwie.

Antropolodzy (ale też genetycy) są podzieleni w stosunku do hipotezy mtEwy. Chociaż już na początku lat 90. wykazano poważne błędy metodologiczne tych badań, coraz częściej zaczęto odtwarzać dzieje naszego gatunku posługując się właśnie DNA.
Podnoszone zarzuty dotyczą aż trzech (spośród czterech) hipotez:

(#2). Dowody na afrykańskie pochodzenie są niejednoznaczne. Pierwszym argumentem na afrykańskie pochodzenie Ewy był tzw. kladogram.
Ale Wilson przeoczył fakt, że program komputerowy PAUP, zastosowany do skonstruowania drzewa pokrewieństw ludności świata, mógł wygenerować tysiące równie prawdopodobnych drzew, których wiele tkwiło korzeniami w Azji, a nie w Afryce.
Drugim z argumentów była zmienność genetyczna: Afrykanie mają co prawda większą zmienność genetyczną mtDNA (liczoną na nukleotyd) niż Europejczycy i Azjaci, jednak nieznana jest statystyczna istotność tych wyników.

(#3). Datowanie jest niewiarygodne, bo tzw. zegar molekularny opiera się na wątpliwych założeniach (np. o całkowitej neutralności adaptacyjnej mtDNA). Poza tym nie jest możliwe dokładne oszacowanie tempa mutacji mtDNA i w związku z tym określenie daty pojawienia się Ewy.
Według zwolenników koncepcji mtEwy średnia wartość szacowanego czasu wynosi co prawda 200 tys. lat, ale jeśli wykalibrować zegar szacując tempo mutacji na 1,4 - 9,3% na 1 mln lat, wówczas otrzymuje się przedział od 33 tys do 675 tys, czyli przedział wynoszący aż ok. 650 tys. lat (!). Zatem stopień niepewności dotyczący daty pojawienia się Ewy jest ogromny.

(#4). Zwolennicy modelu multiregionalnego sądzą, że hipoteza zastąpienia (twierdzenie, że w ciągu ok. 50 tys. lat jedna grupa zbieraczy i łowców całkowicie wyparła wszystkie inne grupy ludzkie na całym świecie) jest bardzo mało prawdopodobna.
Na przykład w skamieniałościach chińskich, czy z Australazji można wykazać regionalną ciągłość niektórych cech anatomicznych człowieka od czasów znacznie dawniejszych - już od Homo erectus - niż przewidywane koncepcją mtEwy.

Ostatnio amerykański genetyk A. Templeton opracował nowy, inny obraz niedawnej ewolucji człowieka.
Potwierdza dominującą rolę Afryki w kształtowaniu puli genetycznej nowoczesnego człowieka ale poprzez co najmniej dwa - a nie jedno - główne wydarzenia ekspansji po oryginalnej migracji Homo erectus poza Afrykę. Zgodnie z poglądem Templetona, oba te wydarzenia ekspansji (ruchów ludzi) charakteryzowały się krzyżowaniem, a nie prowadziły do zastępowania (całkowitej eliminacji poprzednich mieszkańców i ich genów).