NORMATYWISTYCZNA TEORIA PRAWA I PAŃSTWA
Hans Kelsen (1881 – 1973)
- austriacki super mózg
- współautor konstytucji austriackiej z 1920
- czołowy reprezentant normatywizmu
1. Podstawowe zagadnienia nauki prawa państwowego
2. O istocie i wartości demokracji
3. Czysta teoria prawa
4. Ogólna teoria prawa i państwa
5. Czysta teoria prawa i jurysprudencja analityczna
6. Polityczna teoria bolszewizmu
7. The Communist Theory of Law (nie pytajcie czemu akurat ten tytuł jest po angielsku:)))
1) Założenia metodologiczne
normatywizm
è zrodził się na gruncie krytyki ideologicznych podstaw pozytywizmu
przy jednoczesnym rozwijaniu jego założeń metodologicznych
zwłaszcza tezy : państwo i prawo są faktami społ. i dla prawnika jest obojętne skąd się wywodzą
è Kelsen sięgał także do systemu filozoficznego Kanta, szczególnie do formalizmu i dualizmu poznawczego
o sfera bytu (Sein)
o sfera powinności (Sollen) à nią tylko zajmuje się normatywizm
â
è zajmuje się normami formułującymi reguły powinnościowe (nakazy postępowania), nie opisuje sfery rzeczywistego bytu – pozostawia to zadanie socjologii i ekonomi
è normatywizm zakłada rezygnację z wszelkich sposobów wartościujących
è w ten sposób dochodzi się do tzw. „czystej teorii prawa” – ma stanowić kontynuację pewnych założeń pozytywizmu, ale uwolnionych od naleciałości metafizycznych (Grundnorm) – norma podstawowa
2) Formalny i materialny traktowanie istoty prawa
NORMA PRAWNA – wyraża że do pewnego stany rzeczy, jako założenia, względnie zawarunkowania, dochodzi „z samego prawa” inny stan rzeczy, jako skutek.
a) Formalny charakter aktu prawnego – norma pr. w węższym znaczeniu
[ norma prawna to treść woli państwa, akt państwa i to akt przymusu, o ile porządek państwowy, jako porządek prawny oznacza to samo co porządek przymusu
[ pojęcie istoty całego porządku prawnego jako pewnego systemu norm przymusu, który nauka o państwie ma na oku gdy uznaje państwo za dzierżyciel / piastuna / prawa
§ K. nawiązuje do koncepcji jurysprudencji analitycznej (J. Austin)
§ ale nie akceptuje teorii że prawo to rozkaz wł. państowej !
§ państwo jest twórcą porządku prawnego, „wola” państwa tworzy cały system norm prawnych
b) Materialny charakter aktu prawnego – norma pr. w szerszym znaczeniu
[ akty państwowe są działaniami spełnianymi przez ludzi obdarzonych określonymi w sposób prawny kwalifikacjami /urzędnicy/
„PRZEDMIOTEM NAUKI PRAWA WINNA BYĆ JEDYNIE JEGO STRONA FORMALNA”
3) Prawo jako wyraz woli państwa niezależnej od woli społeczeństwa
o zwycięstwo zasady że prawem jest tylko to, co przez formalny akt ustawodawczy, stało się wyrazem woli państwa
o akt ustawodawczy tworzy ścisłą i wyraźną granicę między dziedziną rozwoju (historią) prawa a prawem obowiązującym – rozdzielenie historycznego i dogmatycznego badania prawa.
o eksplikatywna metoda w nauce prawa mus i być wyeliminowana
o podstawa formalna mocy obowiązującej normy prawnej nie polega na tym czy owym ustosunkowaniu się do woli przekonania czy potrzeb ludnosci, lecz na czysto zewnętrznym fakcie- fakcie że ustawa pod względem formalnym ważnie została wydana
Twierdzenie, że porządek prawny jest wolą państwa nie oznacza, że państwo tworzy prawo, lecz, że państwo jest dzierżycielem porządku, którego treść stwarza proces społeczny.
Co nie zmienia faktu że każda norma która ma być normą prawną musi zawirać wolę państwa :))))
4) Prawo w znaczeniu eksplikatywnym i normatywnym
§ eksplikatywnym – p. o charakterze objaśniającym faktyczne zjawiska zachodzące w przyrodzie(np. prawo powszechnego ciążenia), nie można nie poddać się temu prawu
v PRAWO NATURY w najszerszym tego słowa znaczeniu
v każde prawo natury jest zastosowaniem ogólnego prawa przyczynowości – każda zaszłośc w przyrodzie jest skutkiem innej zaszłości
§ normatywnym – określa prawidłowe zachowanie się, nakazuje /zakazuje, ustanawia obowiązek; można sprzeciwić się takiemu prawu.
v nauki normatywne: gramatyka, logika, matematyka, estetyka, etyka, przepisy prawne
v kryterium normy stanowi ideał pewnego stanu rzeczy, który powinien nastąpić
v normatywny charakter nauki prawa ujawnia się negatywnie w tym, że nie ma ona na celu wyjaśniania istniejącego stanu rzeczy i pozytywnie w tym, że jej przedmiotem są normy stanowiące
5) Normy prawne to normy sankcjonujące
è normy mają sankcjonujący charakter – z określonymi zachowaniami łączą odpowiednie sankcje.
6) Zarachowanie
o ustanowiona przez normę powinność, która wiąże konkretny podmiot z nakazanym przez tę normę zachowaniem się.
o wywiódł tę mądrość od naszych przyjaciół Rzymian :) z instytucji deliktu wywalania śmieci przez okno :p – czyn zawsze zarachowany na dobro właściciela nie ważne kto i co wyrzucił.
7) Budowa systemu prawnego
Ø normy prawne funkcjonują jako część składowa systemu norm
Ø to system otwarty i dynamiczny, liczba norm jest płynna
Ø struktura norm jest zhierarchizowana- ma kształt odwróconej piramidy
Ø jej podstawę stanowi Grundnom – norma podstawowa, jest hipotetyczną podstawą całego systemu pr.
Ø jedynie przy założeniu że posiada moc obowiązującą może obowiązywać porządek prawny który się na niej opiera
Ø konieczna jest tez akceptacja społeczna dla danego systemu ustrojowego
Ø norma podstawowa to dla niego – normy pr. międzynarodowego – prawa narodów z których powinno wynikać wewnętrzne pr. państwowe
8) Problematyka państwa
o prawo zdominowało doktrynę Kelsena
o państwo jest na dalszym planie jest podporządkowane systemowi prawa pozytywnego
PAŃSTWO – byt, który stoi ponad empirycznym bytem jednostek jako ideał lub wartość czy porządek prawny, pod którym ludzie żyją
o w konstytucji austriackiej chciał wprowadzić czynnik sądowej kontroli konstytucyjności ustaw
9) Podstawowe typy ustrojowe
è rozrózniał :
a. demokrację à idea wolności politycznej jako podstawa ustroju
à wolność jednostki – jednostka podlega tylko normom pr. pozytywnego, w których tworzeniu uczestniczy
à „panowanie narodu nad narodem”, „tożsamość rządzącego i rządzonych”
à oparty na 5cio przymiotnikowym pr. wyborczym, ustrój przedstawicielski, którego najwyższym organem jest wielopartyjny parlament, podejmujący kompromisowe decyzje na zasadzie większości głosów
b. autokrację à ustroje faszystowskie i totalitaryzm bolszewicki
à podważają ideę wolności politycznej
10) Rzecznik państwa demokratycznego
§ bo naród występuje tu zarówno jako podmiot i przedmiot władzy
v jako podmiot – ludzie uczestniczą w kształtowaniu porządku prawnego, „ naród-ustawodawca”
v jako przedmiot – ludzie są zależni od obowiązujących przepisów „naród podległy prawu”
§ niemożliwe jest by wszystkie jednostki brały udział w tworzeniu norm
§ „więc naród jako ogół uprawnionych politycznie jednostek to tylko wycinek kręgu jednostek związanych przez prawo narodu biernego”
è republika demokratyczno – parlamentarna – najlepsza forma ustrojowa
Ø demokracja bezpośrednia niemożliwa w nowoczesnym państwie – dlatego dla współczesnych państw tak ważne jest zagadnienie parlamentaryzmu
Ø parlamentaryzm - kształtowanie miarodajnej woli państwowej, według zasady większości przez organ kolegialny, wybierany przez naród na podstawie powszechnego i równego prawa wyborczego w sposób demokratyczny
Ø podstawą parlamentaryzmu podobnie jak demokracji jest wolność demokratycznego samostanowienia
è reforma parlamentaryzmu
Ø większość parlamentarna musi liczyć się z prawami mniejszości i dążyć do kompromisu z opozycją
Ø wzmocnienie pierwiastka demokratycznego
Ø należy wprowadzić inicjatywę ludową i kontrolę posłów przez grupę wyborczą, zorganizowaną w stronnictwo polityczne
è należy przeciwstawiać się totalitaryzmowi i dyktaturze
§ parlamentaryzm nie osiągnął „prawdy absolutnej” jak się tego spodziewano i pojawiła się krytyka tej formy rządów, zwłaszcza przez zwolenników dyktatury
§ ale to nie „prawda absolutna” była celem parlamentaryzmu
§ celem jest: osiągnięcie kompromisu między większością a mniejszością
§ a to właśnie ustroje totalitarne zakładają wiarę w nadprzyrodzone siły swego dyktatora i przyjmują że posiadł on „absolutną prawdę” – całkowite posłuszeństwo i rezygnacja ze samostanowienia
Polscy kontynuatorzy normatywizmu:
- Władysław Leopold Jaworski
- Szymon Rundstein
2
adekmaster