Era Bismarcka.

KULTURKAMPF

Rozpoczęto od walki z Kościołem katolickim, a impuls ku temu przez ogłoszony przez Sobór Watykański I dogmatu o nieomylności papieża (w sprawach wiary).

Tego sformułowania „Kulturkampf”- „walka o kulturę” użył Rudolf Virchov lekarz i polityk na sejmie pruskim w 1873 roku. 

Walka szła dwutorowo – przez rząd niemiecki i rząd pruski. Niektóre ustawy uchwalał sejm Rzeszy (ustawa o 2 latach więzienia dla księży, którzy w kazaniach przeciw rządowi) i pruski Landtag (tzw. Ustawy majowe uchwalone w maju 1873-75 legalizujące istnienie kategorii bezwyznaniowy, choć nauka religii była obowiązkowa).

Przysięga urzędowa traciła char. Wyznaniowy ale dalej miała char. Religijny.

Była możliwość rozwodów.

Ustawy majowe

11.05.1873 o kształceniu duchownych i powoływaniu ich na stanowiska tak katolików jak ewangelistów.  Stanowisko tylko dla obywatela Rzeszy, studia teologiczne na jednej z cesarskich uczelni, i zdała egzaminy z kilku określonych przedmiotów.  Kandydata na stanowisko wyznaczała wł. Kościelna, ale musiała zgłosić nazwisko z uzasadnieniem do nadprezydenta prowincji, który miał 30 dni na weto. Mógł tak owe zgłosić gdy kandydat był bez kwalifikacji albo mógł „przeciwdziałać ustawom państwowym” – i tu sprzeciw Kościoła. Biskupi mimo obowiązku i kar nie zgłaszali kandydatów, także wiele parafii miało „nielegalnych” pasterzy. Po konkordacie 1882 ustawa uchylona. Tylko trzeba było informować o nominacji i nazwisku na kardynała.

12.05. 73 powołano królewski trybunał do spraw kościelnych. Mógł uchylić i zmienić wyrok kościelny, a na wniosek władzy cywilnej usunąć kapłana w tym też biskupa. -> szeroko wykorzystywany. Mimo konkordatu, państwo miało kontrolę nad szkolnictwem kościelnym.

Ale 1880 złagodzono a w 87 uchylono ustawę znoszącą zakony.

Pod porządkowanie kościoła państwu miało pozbawić polaków sojusznika w walce o niepodległość.

1865 arcybiskupstwo w Gnieźnie obejmuje abp Mieczysław Halka -Ledóchowski, uznawany za skłonnego do ustępstw …ale się przeliczyli ;p

Bo ten chciał być przede wszystkim posłuszny władzy papieża a nie cesarza. W 1874 został aresztowany (jak jego 2 sufragani) i osadzony w więzieniu w Ostrowie na 2 lata.  Od 1876 roku dostał kapelusz kardynalski, a w 1852 prefekt  Kongregacji Rozkrzewienia Wiary.

Władza odwet- zamykanie seminariów duchownych – Poznań, Chełmie, Pelplinie ; a w latach 1875- 77 zlikwidował większość zakonów (ok. 50 głównie żeńskie) , pozostawiono jedynie te o działalności charytatywnej, a parę parafii nie obsadzono. Kościół schodzi do podziemia. Kościół zaczął się angażować na skalę dotąd nieznaną, Kościół jeszcze bardziej wrósł w krajobraz.  Zlanie się polskości i katolicyzmu pomogło chłopom, ale przez to, ewangelicy poczuli si odtrąceni.

Ustawa o języku państwowym z 28.04 1876 r.

Rozpoczęła się depolonizacja urzędów i szkół. Było coraz mniej polskich nauczycieli. Jedyny wykładowy w szkołach to niemiecki, a po polsku tylko religia i śpiew kościelny. Usuwano j. polski także ze szkół prywatnych,  choć przepisy i tak  bardzo utrudniały tak owe.

Depolonizacja polskich robotników – przez zwalnianie ich z przedsiębiorstw za działalność w polskich stowarzyszeniach.

Germanizacja  służyła asymilacji państwowej. Jedność narodu i państwa.

Rugi pruskie 1885.

Czyli akcja wysiedlania Polaków, głównie polskich robotników rolnych z Galicji i z Królestwa, którzy przebywali w Niemczech nielegalnie. Bo według nacjonalistów swoją obecnością umacniali polskość i katolicyzm.  Prze to pozbawiono chleba prawie 32 tys. osób. Polskim robotnikom płacono mniej niż niemieckim.

Komisja Osadnicza zwana Kolonizacyją. 1886. Powstała na mocy uchwały Landtagu. Bismarck miał w tym też swój udział. Miała ona za zadanie skupywać ziemie od polaków i parcelować między niemieckich kolonistów. Czyli Komisja była wymierzona w wroga wewnętrznego (polaków). I żeby „pozbyć się niepokoju” tak to przedstawiano na arenie międzynarodowej. Bismarck stwierdził, że wywłaszczeni Polacy będą mogli osiąść w Paryżu albo Monako (ciekawostka przyrodnicza).

Cele rzeczywiste : POWSTRZYMANIE PROCESU REPOLONIZACJI MIAST

OSŁABIENIE FINANSOWE POLSKIEGO ZIEMIAŃSTWA

UŁATWIENIE NIEMIECKIEJ KULTURZE EKSPANSJI DO MIAST I WSI.

Na początek komisja miała do dyspozycji 100 marek, potem jej zwiększano budżet. Osady zakładano koło siebie by izolować polskie. Z czasem Komisja skupywała też od właścicieli niemieckich. Łącznie osiedliła ponad 21 tys. a chciała 40 tys.

1904 nowela osadnicza, że nie wolno stawiać budynków mieszkalnych czy gospodarczych bez zezwolenia władz. -> i tu uwaga nieśmiertelny nasz DRZYMAŁA MICHAŁ. Kupił ziemie w powiecie wolsztyńskim, ale mu nie pozwolili wybudować domu, to zamieszkał w wozie, to mu kazali usunąć, to ten do lepianki (twardy chłop), ale i to mu kazali usunąć, aż musiał sprzedaż ziemie ;/ ale niemieccy katolicy i inni kupili mu wygodniejszy (a co ;p) i ten stanął pod Barbakanem .

1908 następna ustawa, która dała Komisji prawo przymusowego wywłaszczania polskich majątków ziemskich, a w 1912 jeszcze następną. – ta zakazywała nabywania polakom niemieckiej własności.

W Europie oburzało to zwłaszcza środowiska liberalne.  Np. austryjacka Rada Państwa potępiła w 1908 ustawę wywłaszczeniową. Odpowiedzią na działalność Komisji było zakładanie Banków Spółdzielczych, by wykupywać majątki.

HAKATA – Związek Popierania Niemczyzny na Kresach Wschodnich. , późniejszy Niemiecki Związek Kresów Wschodnich. Skrót od pierwszych liter nazwisk 3 głównych założycieli – Hansemanna, Kennemanna, Tiedemana. W przedzień wybuchu IWŚ. Blisko 55 tys. członków, głównie mieszczanie i urzędnicy. Próbowali inspirować władze do jeszcze większej represji polskiej ludności. Ale nie wszyscy Niemcy to popierali. Do parlamentu dostawała się niemała grupa neutralnych albo sprzyjającym polakom.

Zmiany gospodarcze

Niemiecka rewolucja przemysłowa – indeksy wskazujące na uprzemysłowienie coraz bardziej korzystne. Niemcy przodują w przemyśle chemicznym i elektrotechnicznym. Owocna współpraca między nauką a techniką.

Wzrost liczby stanu średniego w miastach i wzrost liczebny zamożnego chłopstwa.

Niemiecki rozwój dokonał się pod protekcjonizmem państwowym i w dużym udziale własności państwowej w produkcji. Państwo było właścicielem  kolei, fabryk, kopalń i jednocześnie rozwijała się własność prywatna. Coraz też bardziej stawiają na nacjonalistyczne pojmowanie interesu państwowego. Ale też  inwestowały w rozwój prowincji polskie rozwijając przemysł, kolej,  pocztę, bankowość, uprzemysłowienie produkcji rolnej i handlowej.

Szczególnie modernizowano Poznań. To było połączone oczywiście z programem umacniania kultury niemieckiej. Wzniesiono w Poznaniu Bibliotekę cesarza Wilhelma I, Muzeum Fryderyka, Akademię Królewską, instytut higieniczny, w Bydgoszczy instytut rolniczy,  w Toruniu teatr miejski. Poznań zyskał status miasta – rezydencji i powstał zamek cesarski. Budowano domy, kamienice, parki itp.

Przemysł – opłacalne było inwestowanie w przemysł spożywczy,  drzewny i meblarski.  Cukrownia w Kruszwicy.

Zakłady poznańskiego przemysłu maszynowego – zakłady Hipolita Cegielskiego gdzie produkowano narzędzia i maszyny rolnicze  oraz urządzenia do przemysłu rolno – spożywczego.  O uprzemysłowieniu w prowincji decydowały małe i średnie firmy ulokowane zazwyczaj w małych miejscowościach.  Najbardziej liczyły się firmy na północy Pomorza. 2 stocznie cesarskie Gdańska, oraz zakłady metalurgiczne Schichaua w Elblągu.  Zatrudniały wiele tysięcy osób. O sile ekonomicznej przesądziły zamówienia rządowe. Kapitał niemiecki dzięki wsparciu państwowemu miał przewagę nad polskim. Polacy byli właścicielami 44,2% zakładów przemysłowych i rzemieślniczych w Wielkopolsce. Także w handlu Niemcy mieli przewagę. W 1910r. powstał związek fabrykantów polskich.

Rolnictwo – ok. 1860 zakończył się proces przebudowy gospodarki. Gospodarstwa ziemiańskie wyznaczały kierunek. Szybko przebiegła komasacja która oddzieliła grunty chłopskie od ziemiańskich. Uprzemysłowienie rolnictwa – młockarnie, siewniki rzędowe, koparki, elewatory, pługi parowe. Rosły ceny produktów rolnych. Chłopskie gospodarstwa towarowe umacniały się. Pojawiły się gospodarstwa specjalistyczne, drobiarskie, sadownicze, warzywnicze sprzedając produkty na rynkach europejskich. Chłopi bogacili się i dokupywali ziemi. Było to możliwe dzięki rozwojowi oświaty.  Słabła wielka własność ziemiańska,  a pogłębiało by się to bardziej gdyby nie fideikomisy, czyli prawnie niepodzielne i niepozbywalne majątki ziemskie.  Rolnictwo jedno z wyższych w Europie. Duży wpływ pewnie miała na to rywalizacja polsko- niemiecka. Duży w tym udział dużych i średnich gospodarstw, a nie karłowatych, bo te miały trudny dostęp do kapitału i kredytów.