Przestępstwo o charakterze terrorystycznym w polskim prawie karnym.pdf

R. Zgorzały

Robert Zgorzały

Przestępstwo o charakterze terrorystycznym

w polskim prawie karnym

I. Wprowadzenie

Przedmiotem niniejszego opracowania nie będzie fenomen terroryzmu

jako zjawiska politycznego czy też społecznego. Celem zasadniczym będzie

próba przedstawienia koncepcji walki ze zjawiskiem przestępczości terrory-

stycznej na gruncie polskiego prawa karnego materialnego i wypracowanie

jednolitego instrumentarium pojęć niezbędnych dla rozpoznania, właściwej

subsumcji (kwalifikacji czynu) i reakcji prawnokarnej na przestępstwo o cha-

rakterze terrorystycznym.

Z punktu widzenia regulacji karnej prawnomaterialnej odpowiednie prze-

pisy dotyczące terroryzmu, poza kodeksem karnym, znajdują się także

w wiążących Polskę konwencjach międzynarodowych. Jednakże pomimo

tego bogactwa regulacji dotyczącej zwalczania aktów terrorystycznych i róż-

norodności źródeł polskiego prawa antyterrorystycznego, to podkreślić trze-

ba, że obecny stan prawny de lege lata nie pozwala na właściwe oddanie

różnic w kwalifikacji prawnej, pomiędzy przestępstwem nieterrorystycznym

a takim czynem.

Sytuacja taka jest niezadowalająca ze względu na wzrost zagrożenia

przestępczością terrorystyczną a także kryminalną, która nader często,

szczególnie obecnie, korzysta z terrorystycznych metod działania (zamachy

bombowe, wymuszenia, porwania, wzięcie zakładników). Rodzi to potrzebę

głębokiego studium nad problemem terroryzmu, który do tej pory stanowił

głównie domenę przedstawicieli nauk politycznych, socjologii czy psycholo-

gii. Brak jest jednak typowo prawnych i prawniczych analiz tego zjawiska.

Szczególnie w piśmiennictwie polskim odczuwalny jest niedosyt rzetelnych

opracowań monograficznych dotyczących terroryzmu i koncepcji odpowie-

dzialności karnej za zaobserwowane jego przejawy, bowiem jedna jaskółka

wiosny nie czyni 1 . Dlatego też wychodząc naprzeciw tej problematyce należy

podjąć próbę kompleksowego przedstawienia obowiązującej karnomaterial-

W 1998 r. nakładem Wydawnictwa Uniwersytetu Łódzkiego, ukazała się obszerna, doskonała

monografia autorstwa Krzysztofa I n d e c k i e g o, obejmująca zagadnienia prawnomaterialne

oraz procesowe z uwzględnieniem doświadczeń innych krajów (min. Francji, RFN), do-

tycząca problematyki terroryzmu i aktu terrorystycznego.

Prokuratura

i Prawo 7–8, 2007

Przestępstwo o charakterze terrorystycznym w polskim prawie karnym

nej regulacji dotyczącej zachowań terrorystycznych, z uwzględnieniem po-

stulatów de lege ferenda jako propozycji zmian stanu aktualnego. Realizacji

tak określonych zamierzeń podporządkowano konstrukcję opracowania.

Przedmiotem rozważań będą zatem następujące grupy zagadnień, uporząd-

kowane w trzech częściach tego artykułu:

– przeprowadzenie analizy pojęć: „terroryzm”, „przestępstwo o charakterze

terrorystycznym”, „niepokój publiczny”, przy czym terroryzm zostanie roz-

patrzony pod względem jego definiowania w literaturze przedmiotu, wyni-

kających stąd kryteriów wyróżniających go od pokrewnych zjawisk oraz

dokonywanych prób systematyzacji,

– zakres kryminalizacji terroryzmu (przestępstwa o charakterze terrory-

stycznym) w polskim prawie karnym materialnym,

– propozycje zmian obowiązujących regulacji w zakresie zwalczania terro-

ryzmu.

Temat pracy obejmuje zagadnienia materialnoprawne, im także podpo-

rządkowany jest dobór materiału poddanego analizie, zaś część pracy po-

święcona zagadnieniom definicyjnym ma na celu stworzenie odpowiednich

ku temu narzędzi. Ograniczenie się do zagadnień krajowych podyktowane

jest obszernością zagadnienia, ale także chęcią uzyskania „polskiego

aspektu” walki z terroryzmem.

II. Problematyka terminologiczna

1. Słowo wstępne

Zagadnienia obejmujące temat niniejszej pracy wymagają ustaleń natury

terminologicznej. Potrzeba ta wynika z chaosu znaczeń, które często nie-

słusznie podciąga się pod pojęcie terroryzmu a także odnoszenia ich do

nieprzystających do siebie stanów faktycznych. Istnieje również potrzeba

zbudowania siatki terminologicznej dla tego opracowania, celem zatem tej

części będzie sprecyzowanie zespołu pojęć, niezbędnych dla właściwego

przedstawienia problemu terroryzmu i jego miejsca w polskim prawie karnym

materialnym. Podkreślić należy, że zaproponowana tu terminologia stworzo-

na została jedynie dla potrzeb tego opracowania i nie aspiruje do uniwersal-

nego czy też całościowego objęcia przedstawionej problematyki. Potrzeba

przyjęcia jednolitej terminologii wynika też z chęci stworzenia normatywnego

pojęcia – zamiar terrorystyczny – jako szczególnego zamiaru kierunkowego,

dla oznaczenia strony podmiotowej takich zachowań, które z punktu widze-

nia prawnomaterialnej regulacji (typizacji czynu) kwalifikować by można jako

przejawy terroryzmu. Ta myśl będzie kontynuowana w pozostałych czę-

ściach pracy.

Prokuratura

i Prawo 7–8, 2007

R. Zgorzały

2. Terroryzm

Pojęcie „terroryzm” wywodzi się niewątpliwie od słowa terror. W Oks-

fordzkim Słowniku języka Angielskiego termin terroryzm pojawił się już

w 1795 roku, wkrótce potem, jak podczas porewolucyjnego terroru we Fran-

cji w latach 1792–1794 zgładzono tysiące ludzi.

Słowo terroryzm oznacza tam „rządy poprzez zastraszenie, sprawowane

przez siły będące u władzy”. Terroryzm w tym znaczeniu to rządy (bez wzglę-

du na podmiot) sprawowane poprzez terror. Współcześnie pojęcie terroryzmu

odbiega wyraźnie od swego słownikowego pierwowzoru. Dotychczasowe pró-

by jego definiowania (literatura przedmiotu zna ich ponad 200) podkreślają

związek z przemocą i zastraszeniem. Warto w tym miejscu przedstawić kilka

najbardziej reprezentatywnych sposobów rozumienia terroryzmu:

– R. Schulz rozumie przez terroryzm polityczny „próbę użycia form poli-

tycznej przemocy dla uzyskania politycznych celów” 2 ,

– dla P. Wilkinsona – terroryzm to „zastraszenie przez przymus”, czyli

„systematyczne użycie morderstw i zniszczenia, groźby morderstw lub

zniszczenia dla zastraszenia jednostek, grup, społeczeństw lub rządów

pozwalające terrorystom na polityczne żądania” 3 ,

– A. Pawłowski uważa, iż „pod pojęciem – terroryzm – należy rozumieć

wyłącznie stosowanie gwałtu przez jednostki lub grupy osób, w celu wy-

warcia wpływu zarówno na rząd i opinię publiczną, jak i na grupy osób i

poszczególne osoby” 4 ,

– L. T. Szmidt podkreśla zaś, iż „terroryzm zawsze łączył się z podstępnymi

a więc trudnymi do wykrycia sposobami zabijania osób pełniących funk-

cje przywódcze” 5 ,

– B. Jenkins – „międzynarodowy terroryzm jest przemocą przeciwko sys-

temowi stosowaną poza systemem” 6 ,

– J. Schreiber – „terroryzm – politycznie umotywowana przemoc wymierzo-

na w niewinnych używana jako broń przeciwko państwu” 7 .

Definicje powyższe podkreślają związek terroryzmu z przemocą i polity-

ką. Sytuują go w aspekcie społecznym, państwowym, lecz na gruncie praw-

nym niewiele wyjaśniają. Warto więc spojrzeć na problem nieco inaczej od

R. S c h u l z, Conceptualizing Political Terrorism: A Typology, Journal of International Affairs,

vol. 32, no 1, Spring–Summer 1978.

P. W i l k i n s o n, Terrorism and the liberal state, MacMillan Press, London 1978, s. 49.

4 A. P a wło w s k i, Terroryzm w Europie XIX–XX w., WSP, Zielona Góra 1980, s. 13.

5 L. T. S z m i d t, Terroryzm a państwo. Studium poświęcone historycznym, socjologicznym

i agnologicznym aspektom terroryzmu, Lublin 1979.

B. M. J e n k i n s, International Terrorism. A New Mode of Conflict. California Seminar on

Arms Control and Foreign Policy, January 1975, Reserarch Paper, no 48, Crescent Publica-

tions, Los Angeles, s. 9.

J. S c h r e i b e r, The ultimate Weapon. Terrorists and World Order, New York 1978.

Prokuratura

i Prawo 7–8, 2007

Przestępstwo o charakterze terrorystycznym w polskim prawie karnym

strony budowania pojęcia. Obecnie definiuje się terroryzm w oparciu o trzy

rodzaje definicji:

1) generalnych,

2) cząstkowych,

3) mieszanych.

Ad 1. W ramach tej grupy terroryzm ujmowany jest jako pewien ogólnie

wskazany rodzaj czynów przestępczych, służących stosowaniu przemocy

dla realizacji określonych celów strategicznych. Jak dotąd jednak nie po-

wstała taka definicja, która byłaby przyjęta przynajmniej przez większą część

znawców przedmiotu. Wydaje się, że taka definicja nie może powstać, gdyż

w praktyce zjawisko terroryzmu jest tak dynamiczne, że nie sposób określić

wszelkich form i sposobów dążenia do realizacji założonych celów przez

ugrupowania terrorystyczne.

Ad 2. Drugą metodę charakteryzuje podejście strukturalne do analizy terro-

ryzmu polegające na cząstkowych opisach jego odmian wyszczególnionych

z punktu widzenia różnych kryteriów i dla różnych potrzeb w tym typologicz-

nych. W ten sposób powstają definicje terroryzmu politycznego: białego, czer-

wonego itp. Definicje te – poza konkretnymi przypadkami (walki z konkretnym

przejawem działań terrorystycznych) – nie mają większej wartości.

Ad 3. Metoda trzecia stosowana jest najczęściej w dokumentach między-

narodowych, np. tekście rezolucji przyjętej przez międzynarodową konferen-

cję w Brukseli w sprawie unifikacji prawa karnego 8 . Metoda ta wykorzystuje

dla opisu terroryzmu jego cechy charakterystyczne, wskazując jednocześnie

na czyny mogące je wywołać (np. wywołanie powszechnego niebezpieczeń-

stwa poprzez atak na środek transportu – przykładowo samolot). Wadą tej

metody jest jej mała przydatność do opisania zjawiska terroryzmu w katego-

riach uniwersalnych, wynikająca z odwołania się do konkretnych czynów

zabronionych przez prawo karne, mających zdolność do naruszenia lub na-

rażenia na niebezpieczeństwo, najbardziej chronionych przez prawo dóbr.

Terroryzm próbuje się też opisać poprzez wyodrębnienie jego podmiotu,

przedmiotu, narzędzia i specyfiki metody (jej ogólny zakres). Z tego punktu

widzenia terroryzm przedstawia się następująco 9 .

Podmiot

Przedmiot

Narzędzie

Metoda

Organizacja po-

lityczna poza-

państwowa

Państwo

i jego in-

stytucje

Organizacja polityczna

działająca programowo

przeciwko „własnemu”

państwu lub na zlecenie

innego

Zamachy bom-

bowe, ataki

z użyciem broni,

kidnapping, hijac-

king itp.

8 UN Doc. A/C. 6/418, 2 Nov. 1972.

Prokuratura

i Prawo 7–8, 2007

Por. K. K a r o l c z a k, Encyklopedia terroryzmu, Warszawa 1995.

R. Zgorzały

Przytoczone definicje, opinie oraz ustalenia wskazują jednoznacznie, że

współcześnie terroryzm pojmowany jest jako rodzaj aktywności podmiotów

innych niż państwa, generalnie podmiotów pozostających poza szeroko ro-

zumianą społecznością międzynarodową. Nie dziwi więc, że P. Wilkinson

nazywa terroryzm „bronią słabości” 10 , a w „Małym oksfordzkim słowniku hi-

storii świata XX wieku” terroryzm został określony jako „metoda walki poli-

tycznej, obecna w ideologii i praktyce radykalnych ruchów politycznych

i społecznych” 11 .

3. Istota terroryzmu

Przemoc w zachowaniach terrorystycznych

Przemoc lub groźba jej użycia przedstawiana jest jako główny czynnik

kreujący terroryzm, lecz istota terroryzmu nie wyczerpuje się w aktach prze-

mocy lub próbach jej stosowania. Z dużym uproszczeniem można stwier-

dzić, że rezultatem przemocy jest wytworzenie w psychice ludzi stanu stra-

chu, niepokoju publicznego (ów stan zagrożenia powszechnego, na potrze-

by tej pracy, traktowany będzie jako skrót myślowy dla opisania efektu, do

którego zmierzają terroryści, aby następnie podnosić swoje żądania). Tak

rozumie ten związek J. Waciorski 12 . B. M. Jenkins podkreśla, że terroryzm

jest przemocą podejmowaną dla efektu, adresowaną do obserwujących ją

osób 13 . Biorąc pod uwagę powyższe należy stwierdzić, ze zarówno indywi-

dualny akt przemocy, jak i seria takich aktów lub groźba ich użycia, jeśli

mają na celu wytworzyć stan niepokoju – zagrożenia u określonego kręgu

podmiotów, są elementami konstytuującymi terroryzm. Przykład hiszpański

jest tu znamienny: atak bombowy – wywołanie stanu niepokoju publicznego

– ustępstwa rządu Hiszpanii w stosunku do terrorystów i wycofanie kontyn-

gentu hiszpańskiego z Iraku. Automatycznie nasuwa się pytanie o możliwe

formy tej przemocy. Początkowo autorzy definicji terroryzmu pomijali ją mil-

czeniem, ograniczając się do wskazania, iż terroryzm polega głównie na

stosowaniu lub groźbie użycia przemocy. Obecnie podkreśla się, że prze-

moc ta może przybrać praktycznie każdą politycznie i społecznie nieakcep-

towaną formę 14 (zabójstwa, niszczenie mienia, lincze, morderstwa, sabota-

że, pobicia itp.). Praktycznie więc przemoc – będąc elementem terroryzmu –

10 P. W i l k i n s o n, Terrorism – weapons on the weak, Brittanica Book of the Year 1979, Wil-

liam Benton.

Mały oksfordzki słownik historii świata XX wieku, Puls, Londyn 1992, s. 592.

Por. J. W a c i o r s k i, La terrorisme politiques, Paris 1939.

13 B. M. J e n k i n s, International Terrorism..., op. cit .

14 Por. M. C r e n s h a w H u t c h i n s o n, The Concept of Revolutionary Terrorism, J. Conflict

Resolut. 1972, vol. 16, no 3.

Prokuratura

i Prawo 7–8, 2007

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: