10Jaszczynska Ochrona zasobów pszczół rasy srodkowoeuropejskiej.pdf

M. Jaszczy ń ska

Wiadomo ś ci Zootechniczne, R. XLIV (2006), 4: 56-60

Ochrona zasobów genetycznych pszczół

rasy ś rodkowoeuropejskiej

Maria Jaszczy ń ska

Instytut Zootechniki – Pa ń stwowy Instytut Badawczy,

Dział Ochrony Zasobów Genetycznych Zwierz ą t,

32-083 Balice k. Krakowa

szczoły mają bardzo duŜe znaczenie, za-

równo dla człowieka jak i dla całej przy-

rody. Lista produktów pszczelich wykorzysty-

wanych przez człowieka jest coraz dłuŜsza:

miód, mleczko, pyłek, wosk, pierzga, jad, propo-

lis. Produkty te nie tylko karmią, lecz równieŜ

leczą i pomagają zachować młodość i urodę; sam

tylko miód to bogactwo energii oraz składników

mineralnych.

Znaczenie pszczół dla przyrody jest

ogromne – zapylają ponad 90% roślin owado-

pylnych, co umoŜliwia ich rozmnaŜanie. Bez

nich rośliny obcopylne nie wydają prawie

w ogóle owoców i nasion, a plony gatunków

o niskim stopniu samopylności są niŜsze o 30-70%.

Korzyści związane z zapylaniem roślin mają po-

nad 15-krotnie wyŜszą wartość niŜ produkty

pszczele i oceniane są na około 900 mln zł.

Pszczoła środkowoeuropejska (podgatu-

nek pszczoły miodnej Apis mellifera mellifera )

od tysięcy lat zasiedlała cały północny pas Eu-

ropy poprzez Niemcy, Skandynawię, Polskę

i Rosję aŜ po Ural, dając początek wielu lokal-

nym populacjom. Pierwotnie występowała ona

na obszarze całej Polski z wyjątkiem Pogórza.

Napływ pszczół z importu w ciągu ostatnich 40

lat spowodował zmieszańcowanie pogłowia

i wypieranie pszczół miejscowych, dających niŜ-

szą produkcję miodu, ale odznaczających się

wybitnymi walorami zimotrwałości, odpornością

na niekorzystne warunki środowiskowe oraz

bardzo dobrym wykorzystaniem róŜnorodnych

poŜytków.

Cechami charakterystycznymi pszczół rasy

środkowoeuropejskiej są:

– ciemne ubarwienie oskórka z brunatnym lub

szarym owłosieniem, bez wyraźnych pier-

ścieni owłosienia (tzw. „czarna pszczoła”),

– silna budowa ciała, długie skrzydła,

– krótki języczek,

– zdolność dostosowania rozwoju wiosennego

do zmiennej pogody, odporność na nieko-

rzystne

warunki

długiej

zimowoli

i chłodnego przedwiośnia,

– dostosowanie do zapylania roślin leśnych

oraz do lotów nawet w dni pochmurne

i przy niskich temperaturach,

– silne kitowanie gniazda jesienią, dzięki

czemu do zimowoli wchodzą silne, co

umoŜliwia dobre wykorzystanie poŜytków

wczesnych,

– silny instynkt obronny,

– ruchliwość na plastrze - w czasie przeglądu

gniazda robotnice zbiegają szybko w dół

ramki i zwieszają się tworząc charaktery-

styczne „grona”,

– zasklepianie zapasów miodu „na biało” (po-

zostawiając warstwę powietrza pomiędzy

miodem a zasklepem).

W krzyŜowaniu towarowym pszczoły te popra-

wiają u mieszańców Ŝywotność i elastyczność

środowiskową, przez co zwiększają ich potencjał

produkcyjny. Jako komponent krzyŜowania oraz

w czystym chowie są niezastąpione na terenach,

gdzie panują trudne warunki klimatyczno-poŜyt-

kowe.

Prace przegl ą dowe

Ochrona zasobów genetycznych pszczół

Ochroną zasobów genetycznych pszczół

objęte są cztery linie rasy środkowoeuropejskiej.

Dwie z nich: M Augustowska i M Kampinoska

zostały zachowane w swojej pierwotnej formie

w rejonach ich naturalnego występowania

(Puszcza Augustowska i Kampinoski Park

Narodowy), a dwie następne M Północna i M

Asta zostały udoskonalone przy zachowaniu

najcenniejszych cech pszczół rodzimych.

M Kampinoska

Naturalnym siedliskiem pszczół linii M

Kampinoska jest Puszcza Kampinoska, gdzie

występują obszary zwartych kompleksów

leśnych z podszyciem niezbyt bogatym w rośliny

atrakcyjne dla pszczół oraz duŜe obszary

pozbawione drzew – ubogie, często podmokłe

łąki z pojedynczymi drzewami i krzewami

miododajnymi. Rzadziej zdarzają się tereny

posiadające bardziej zwarte kompleksy roślin

miododajnych. Uprawy polowe wykorzystywane

przez pszczoły, głównie rzepak, spotyka się na

obrzeŜach rejonu kampinoskiego.

Od początku lat 80. XX wieku istnieje na

terenie Kampinoskiego Parku Narodowego

zamknięty rejon hodowli zachowawczej tej linii,

mający na celu zabezpieczenie naturalnej

populacji pszczół przed introdukcją obcych

rasowo genów. Wśród pszczelarzy przewaŜają

ludzie starsi, hołdujący tradycyjnym metodom

gospodarki pasiecznej w ulach najstarszego

w Polsce typu warszawskiego zwykłego,

zrobionych własnoręcznie lub dziedziczonych

z ojca na syna. Ze względu na oddalenie od

Prace przegl ą dowe

M. Jaszczy ń ska

większych ośrodków, w pasiekach tych

przetrwały bardziej prymitywne systemy

gospodarki pasiecznej, nastawione na rójki,

gdzie nie stosuje się metod ograniczania

czerwienia matek i sterowania rozwojem

pszczół, a pszczołom nie odbiera się całego

miodu przed zimą. Tradycyjne, a nawet

obrzędowe traktowanie pszczół, z jakim mamy

tu do czynienia, jest zanikającym elementem

historycznym kultury rolniczej i miejscowego

folkloru.

Linia M Kampinoska zapasy miodu

gromadzi nad czerwiem, chętnie w nadstawkach,

a pyłek w sposób uporządkowany wokół czerwiu

i na sąsiednich plastrach; wykazuje skłonność do

rabunku podczas przerw w poŜytkach; tworzy

duŜe i silne rodziny.

M Północna

Populacja linii M Północna wywodzi się

od pszczół miejscowych, utrzymywanych

i selekcjonowanych w naturalnych warunkach

klimatyczno-poŜytkowych północnej Polski.

Powstała ona z połączenia dwóch linii pszczół

środkowoeuropejskich: Mazurki oraz Pomor-

skiej. Prace hodowlane nad wyprowadzeniem

linii Mazurka oraz poprawieniem jej walorów

uŜytkowych zostały podjęte na początku lat

sześćdziesiątych XX wieku przez dr Wandę

Ostrowską w pasiece Zootechnicznego Zakładu

Doświadczalnego Instytutu Zootechniki w Siej-

niku i następnie kontynuowane przez mgr An-

drzeja Ejsmonta. Selekcja linii M Pomorska

w warunkach Pomorza Zachodniego prowadzona

była w pasiece Okręgowej Stacji Hodowli Zwie-

rząt w Szczecinie w latach 90. ubiegłego wieku.

Linia M Północna utrzymuje duŜą siłę ro-

dzin przez cały sezon, dzięki czemu moŜe być

wykorzystywana w gospodarce wędrownej.

W okresie bezpoŜytkowym odznacza się zwięk-

szoną skłonnością do rabunków; swego gniazda

broni energicznie. Zapasy miodu i pyłek groma-

dzi wokół czerwiu, w sposób nieuporządkowany.

M Augustowska

Na terenie Puszczy Augustowskiej, która

jest naturalnym siedliskiem pszczół linii M Au-

gustowska, istnieje od lat 70. XX wieku rejon

hodowli zachowawczej tych pszczół, podzielony

na strefę centralną o promieniu około 10 km oraz

strefę izolacyjną, obejmującą pas szerokości

około 10 km od granicy strefy centralnej. Rejon

ten charakteryzuje się ubogimi poŜytkami nekta-

rowymi i pyłkowymi, wynikającymi z bardzo

słabych gleb oraz ostrym klimatem kontynental-

nym z okresami niskich temperatur latem i długą

zimą – wpłynęło to na ukształtowanie specyficz-

nych cech uŜytkowych pszczół augustowskich.

Podobnie jak w przypadku linii M Kampi-

noska, wśród pszczelarzy przewaŜają ludzie starsi,

hołdujący tradycyjnym metodom oraz bardziej

prymitywnym systemom gospodarki pasiecznej.

RównieŜ w tym rejonie pszczoły są zanikającym

elementem

M Asta

Linia M Asta jest populacją pszczół rasy

środkowoeuropejskiej, selekcjonowaną przez

najdłuŜszy okres czasu. Jej nazwa pochodzi od

inicjałów hodowcy – Aleksandra Stasińskiego

z Radomska, który hodowlę tej linii rozpoczął

w 1937 r. Od roku 1977 linia utrzymywana jest

w systemie hodowli zachowawczej na terenie po-

wiatów radomszczańskiego i piotrkowskiego.

W rejonie występowania tej linii, oprócz natural-

nej roślinności, upraw oraz kompleksów leśnych

znajdują się bełchatowskie zwałowiska i hałdy

powstałe na skutek odkrywek podczas wydoby-

wania węgla brunatnego. Przy ich rekultywacji

i zagospodarowaniu, zwłaszcza w okresie wcze-

snowiosennym, niezbędne są zapylacze przysto-

sowane do bytowania w trudniejszych warun-

kach środowiskowych,

historycznym

kultury

rolniczej

i miejscowego folkloru.

Charakterystyczny dla tych pszczół jest

sposób ułoŜenia zapasów pokarmu na zimę – gdy

rodzina nie obsiada wszystkich plastrów

w gnieździe, to zapasy ze skrajnych plastrów

gniazda przenosi do tej części, gdzie uwiąŜe się

kłąb zimowy. W czasie trwania sezonu poŜytko-

wego, przy braku pokarmu cukrowego czy pył-

kowego, zauwaŜa się loty pszczół nawet przy

stosunkowo zimnej i wietrznej pogodzie.

Pszczoły te nie wykazują skłonności do rabunku

i nie dają się rabować, na brak poŜytku nie re-

agują zwiększoną złośliwością.

właśnie

takie

jak

pszczoły linii M Asta .

Typową cechą tej linii jest skłonność do

cichej wymiany matek. Pszczoły nie ograniczają

matek w czerwieniu, przy obfitych poŜytkach

dobrze zagospodarowują ule stojaki. Zbierają

duŜo pyłku i bardzo dobrze odbudowują węzę

(zabudowują wolne przestrzenie).

Prace przegl ą dowe

Ochrona zasobów genetycznych pszczół

Wymogi programu ochrony

– poddawanie pszczół ocenie wartości

uŜytkowej i hodowlanej,

– realizowanie zadań określonych w pro-

gramach ochrony,

– prowadzenie dokumentacji hodowlanej.

Realizacja programów wspomagana jest dotacją

na utrzymywanie populacji objętych ochroną

zasobów genetycznych zwierząt gospodarskich,

zgodnie z corocznym rozporządzeniem Ministra

Rolnictwa i Rozwoju Wsi w sprawie stawek do-

tacji przedmiotowych dla róŜnych podmiotów

wykonujących zadania na rzecz rolnictwa. Dota-

cją objęte są następujące zadania:

– utrzymanie rodziny pszczelej w stadach

zachowawczych,

– utrzymanie rodziny pszczelej w strefie

centralnej rejonu hodowli zachowawczej

pszczół augustowskich,

– utrzymanie rodziny pszczelej w strefie izo-

lacyjnej rejonu hodowli zachowawczej pszczół

augustowskich oraz na terenie rejonu hodowli

zachowawczej pszczół kampinoskich,

– realizacja przez stada zachowawcze wio-

dące zadań określonych w programach ho-

dowlanych ochrony zasobów genetycznych

pszczół rasy środkowoeuropejskiej.

Na lata 2007-2013 planowane jest utrzymanie

takiego samego systemu dotowania ochrony

zasobów genetycznych pszczół z krajowych

środków budŜetowych.

Programy ochrony zasobów genetycznych

pszczół rasy środkowoeuropejskiej realizowane

są przez właścicieli pasiek utrzymujących matki

pszczele chronionych linii, Krajowe Centrum

Hodowli Zwierząt, prowadzące ocenę wartości

uŜytkowej i hodowlanej oraz księgi dla linii ho-

dowlanych pszczół, Instytut Zootechniki – PIB,

koordynujący realizację tych programów.

Ochrona zasobów genetycznych poszcze-

gólnych linii oparta jest na współpracy pomiędzy

stadem zachowawczym wiodącym i stadami za-

chowawczymi współpracującymi, a w przypadku

linii M Kampinoska i M Augustowska równieŜ

z pasiekami w rejonach hodowli zachowawczej.

Na terenie rejonów hodowli zachowawczej wpro-

wadzony jest administracyjny zakaz przywoŜenia

i utrzymywania pszczół innych linii. Podstawową

rolę w realizacji programów odgrywają stada

zachowawcze wiodące, które kierują całością prac

hodowlanych w danej populacji – zakres zadań

wykonywanych na poszczególnych poziomach jest

określony w programach ochrony.

Warunkiem uczestnictwa w programie

ochrony zasobów genetycznych chronionych li-

nii pszczół jest:

– utrzymywanie

minimum

matek

danej

linii

wpisanych

księgi

lub

spełniających warunki wpisu,

Liczebno ść populacji pszczół rasy ś rodkowoeuropejskiej w 2005 r.

w stadach zachowawczych

Population size of Central European bees in conservation herds in 2005

Stado wiod ą ce

Leading herd

Stada współpracuj ą ce

Cooperating herds

Linia

Line

liczba matek

no. of mothers

liczba stad

no. of herds

liczba matek

no. of mothers

nazwa - name

M Kampinowska

SHiUZ, Sp. z o.o. w Bydgoszczy,

Pasieka Hodowlana w Olecku,

Sekcja Hodowlana w Parzniewie

M Północna

SHiUZ, Sp. z o.o. w Bydgoszczy,

Pasieka Hodowlana w Olecku

M Augustowska

SHiUZ, Sp. z o.o. w Bydgoszczy,

Pasieka Hodowlana w Olecku

M Asta

MCHiRZ, Sp. z o.o. w Łowiczu,

Pasieka Zarodowa w Kocierzowych

113

Prace przegl ą dowe

M. Jaszczy ń ska

Liczebno ść populacji pszczół rasy ś rodkowoeuropejskiej w 2005 r.

w rejonach hodowli zachowawczej

Population size of Central European bees in the regions of conservation breeding in 2005

M Kampinoska

około 850-900 rodzin

approx. 850-900 families

M Augustowska

około 473 rodzin

approx. 473 families

GENETIC RESOURCES CONSERVATION OF CENTRAL EUROPEAN BEES

S u m ma r y

Four lines of the Central European breed of bees are included in the conservation programme. Two of

them, M Augustowska and M Kampinoska were preserved in their original form in their natural habitats (the

Augustów Forest and the Kampinos National Park), while M Północna and M Asta were improved while

maintaining the most valuable characteristics of native bees.

The genetic resources conservation programme of Central European bees is carried out by owners of

apiaries that keep mothers of the protected lines – the National Animal Breeding Centre, which evaluates the

performance and breeding value and keeps herdbooks for bee lines bred, and the National Research Institute of

Animal Production, which coordinates these programmes. The implementation of the programmes is supported

by subsidies for the maintenance of populations included in the genetic resources conservation programme, in

accordance with the annual regulation of the Ministry of Agriculture and Rural Development concerning the

rates of subsidies for different entities working for agriculture.

fot. archiwum

Prace przegl ą dowe

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: