Architektura wczesnego klasycyzmu w Anglii i we Francji
Klasycyzm– styl w muzyce, sztuce, literaturze oraz architekturze odwołujący się do osiągnięć starożytnych Greków i Rzymian. W Europie tzw. "powrót do źródeł" (klasycznych) pojawił się już w renesansie, a następnie występował równolegle do baroku, czyli od XVII wieku do końca wieku XVIII, w niektórych krajach trwał do lat 30. następnego stulecia, a nawet dłużej. Najpełniejszy rozkwit klasycyzmu nastąpił pod koniec XVIII wieku i w I ćwierci wieku XIX.
ð PALLADIANIZM
Źródła głównie w renesansie
ð Sir William Hamilton (poseł w Neapolu,1767 r.) – Katalog sztuki starożytnej (etr, rz, gr)
§ Robert Adam („Ruins of Spolato”) Styl harmonijny, lecz motywy z różnych źródeł
*Syon House w Brentford – R. Adam - 1728-92 ///założenie elżbietańskie///
-plan kwadratu
-we wnętrzu stiukowy ornament (lekki i elegancki ton);
-w hallu wejściowym i długiej galerii – nisze półkoliste oddzielone przez pary architrawów
-12 wolnostojących kolumn jońskich wzdłuż ścian w „Ante-Room”; na nich architraw z
palmetami; na nim posągi złocone
*Kedleston Hall w Derbyshire – R. A. –1765 / fasada południowa
-przed śr ryzalitem schody zewnętrzne (eliptyczne; 2-biegowe) i wolnostojące kolumny w wlk
porządku zwieńczone posągami
- Rezydencję zaprojektowali architekci, James Paine i Matthew Brettingham i była ona luźno
oparta na planach architekta Andrea Palladio nigdy niewybudowanej Willi Mocenigo.
- Projekt trzypiętrowej rezydencji składa się z trzech skrzydeł połączonych dwoma segmentowo
kręconymi korytarzami.
-Wnętrze proj. RA: Wchodząc przez wielki północny portyk na piano nobile, stajemy naprzeciw
marmurowego korytarza, sugerującego otwarty dziedziniec lub atrium rzymskiej willi.
Oświetlenie z dachu dzięki szklanym lukom. Salon umieszczony za triumfalnym łukiem
płd frontu, podobnie jak marmurowy korytarz, podnosi pełną wys. domu(galeria posągów).
* Boodle's Club (motyw arkady wspartej na odsuniętych od ścian kolumn)
* Kenwood House w Londynie – 1767-69
*Royal Terrace w Londynie – 1768-74 ////nie istnieje
W późnej tw. (niektóre zamki szkockie) Zwrócił się ku prostej kubicznej arch militarnej Rzymu.
§ Sir William Chambers (1723-96) /// konkurent Adamów///
Styl bardziej monumentalny, łączący elementy ang. Palladianizmu i franc. arch. (Soufflota)
Elementy palladiańskie:
*Somerset House w Londynie (1776-86) /// pomieszczenia ministerstwa///
*budowle parkowe w Kew Gardens
ð 1762-„The antiquities of Athen” – James Stuart i Nicolas Revett > GREEK REVIVAL
-Porządek sorycki wytworem ludu żyjącego blisko natury, niezepsutego (Rousseau)
-Rzymskie łuki, sklep, kopuły uznano za wtórne wobec arch greckiej
-W budowie pałacowej zarzucono wlk porządek; nawet budynki wielokondygnacyjne
§ James Gandon (1743 – 1823) – działał w Dublinie; uczeń Chambersa +monument Wrena
*Parlament (dziś Bank of Ireland)
*Four Courts
*Custom House
§ James Wyatt „Niszczyciel” (1746-13) – Zróżnicowanie stylowe;
*Panteon na Oxford Street (1769-72)
*Castle Coole – wn w wielu stylach (empire, chiński, grecki);
*Dodington Park – wyznacza nowy kierunek ku swobodnej asymetrii
§ Georg Dance (1741-25)
* Więzienie Newgate (1770-78) ponure rustykowane mury „zniechęcające do popełniania
przestępstw” i oddawały nastrój
ð Ok. poł XVIII mecenat we Francji był inspirowany świadomym pragnieniem odnowienia grand siecle’u =>RENESANS klas form STYLU L XIV.
ð W arch Jean-Francois Blondel głosił powrót do elgancji i wspaniałości „wieku wlk”
ð Nastroje antyrokokowe i oddziaływania wczesnego romantyzmu angielskiego
ð Publikacje poświęcone starożytności
§ Jacques-Ange Gabriel (1698-82)
*Petit Trianon (1762-68) –styl poprzedniej epoki „maison de plaisence”, lecz elegancka prostota
zastąpiona rokokową frywolnością
-kwadratowy plan (palladianizm ang?)
-elewacje pozbawione łuków
-ryzalit fasady od dziedzińca opatrzony 4 pilastrami; od ogrodu 4 kol korynckimi i balustradą
*Opera w Wersalu (1753-70) – wzorowana na teatrach włoskich (plan owalny!)
- ciągłe balkony bez podziału na loże (nowość)
*”skrzydło Gabriela” W(prawe przy przeddziedz.) –ciężkie rozczłonkowanie kolumn. ryzalitów
*wystrój Biblioteki LXVI (1774)
-surowe podziały ścian i skromne boazerie podkreślające tektonikę ścian
*przebud skrzydła LXV pałacu Fontaibleau (1748-74)
-na narożne pawilony narzucił monument artykulację z portykami kolumnowymi na arkadach
*Ecole Militaire (1751-73) – fund L XV (nawiazanie do k. inwalidów LXIV)
gł skrzydło jest świadomie wzorowane na arch rezydencjonalnej LXIV:
-ryzalit śr z dachem kopułowym
-wysokie dachy w kszt ściętych piamid nad pawilonami bocznymi skzrydła
-tendencje antykizujące np. ryzality śr są poprzedzone korynckimi portykami kolumnowymi
*zabudowa Placu Zgody (1755-75) – planowany był plac oktogonalny z fosą i balustradą
*Pavillon Francois w parku W (1750)
*Pałac Compiegne
§ Richard Mique i Hubert Robert
*teatr, pawilon Belweder (pl ośmiob), świątynia Amora (monopter) <M>
*Hameau (sztuczna wioska) 1782-86 <M i R?>
-średn wieża, młyn, ferma (wraz z ogrodami i kaskadą=dobry przykład ang ogrodu krajobr)
~Dekoracja wnętrz w stylu LXVI:
-nawrót do orn LXIV, traktowanego subtelniej z uwzględnieniem bezwzględnej symetrii
-prostokątne płyciny ścian i drzwi z szerokimi listwami z kimationem i astragalem; pola puste
-ornament: eliptyczne medaliony; festony i girlandy; rózgi liktorskie; stylizowane wazy grackie;
liry; sprzęt rolniczy
§ Pierre Rosseau – różnorodne inspiracje
* Hôtel de Salm (1782-89) - typowa siedziba miejska st LXVI
-wielotrakowy plan (palladianizm?)
-dziedziniec w formie jońskiego perystylu
-fasada dziedzińcowa wtopiona w kolumnady tworzące rodzaj tarasu przed I kond
-od str Sekwany półkolisty ryzalit z kopułą
§ Jacques-Denis Antoine (1733-01)
-fasada od Sekwany wzorowana na arch Gabriela (boniowany prater-„cokół“, śr ryzalit z
kolumnami jońskimi i attyką
-działa tektoniką-prawe całkowity zanik dekoracji
§ Victor Louis (1731-1800)
*perystyl Palais Royal
-obszerne foyer, wielka czasza sklepienia sal
*Teatr Wlk w Bordeaux (I wolno stojąccy gmach przeznaczony na spektakle)
§ Jacques-Germain Soufflot (1713-80) – st bliski Piranesiemu, daleki od “doryckiego”, ale mający na celu oczyszczenie arch z pozostałości barokowej iluzyjności
*k Sainte-Genevieve (1757-89) ost sekularyzacja 1885 (złożenie prochów Hugo) (~St.Paul?)
-na planie + z kopułą na wysokim tamburze otoczonym wieńcem kolumn
-próba połączenia gotyckiej lekkości (min liczba podpór) z wzniosłością sztuki greckiej
-4 spłaszczone kopułki nad ramionami+ nie są widoczne w bryle
-wejście zaakcentowane monumentalnym portykiem korynckim
*szpitale w Lyonie i Macon
ð DYREKTORIAT - okr między stylem L XVI a empire’em
-motywy antyczne przetwarz na modłę arch rewolucyjnej w sposób bardziej „jędrny i rustkalny”
-ornamentyka wzorowana głównie na mal pompejańskich
*Rue des Colonnes – Joseph Bernard i Nicolas-Jacques Vestier //awangardowy klasycyzm//
-monotonne ciągi domów o jednolicie gładkich elewacjach
-w parterach mają przejścia w podcieniach, otwierające się na ulicę arkadami
-wrażenie archaiczności (doryckie kol, nierozczłonkowany mur, palmety, arkady bez archiwolt)
Zapowiedzią „awangardowego klas” była twórczość Josepha Belanger’a
*pałacyk Bagatelle w Lasku Bullońskim (1777)
– upodobanie do surowych form (2-kolumnowy portyk dorycki, prosta attyka,
ustawienie budynku na płaskim tarasie o rustykowanych arkadach
ð rosnące zainteresowanie stylem doryckim
ð przechodzenie od postawy „archeologicznej” (poprawność form, detalu, prop) do strukturalnej (budowle jako zespoły podstawowych brył geometrycznych wyraźnie od siebie oddzielonych stanowiących jednolitą kompozycę)
ð starożytne marmury partenońskie, wywiezione z Aten przez Lorda Elgina.//1812
§ John Soane (1753-37) I nauczyciel George Dance Młodszego
*Bank of England (1792-97)
-rotndowa sala – arch rzymska (>Piranesi) bez zbędnego detalu, sprowadzona do brył geometr;
ornament zostaje zastąpiony architektonicznym ukształtowaniem ścian
* Wimpole Hall w Cambridgeshire
*Dulwich Picture Gallery (1811-14) – duży wpływ na arch galerii (świetliki w dachu)
* Stajnia Royal Hospital w Chelsea (1814-17)-wsch fasada-tylko motyw 3 uskokowych arkad
* k Holy Trinity w Marylebone(1824/5) //1 z Waterloo Churches//
- zewnętrzna ambona(?) wychodząca na Marylebone Road
–wys łukowate okna
*k St Peter's w Walworth
§ William Inwood (1771-43) z synem Henry Williamem (1794-1843)
* Saint Pancras Church (1819-22)
- zaproj jeszcze p wyjazdem do Grecji w 1819-1 z I przykładów Greek Revival
- formy zapożyczone z Erechtejonu: kariatydy; wieża jak w. wiatrów w Atenach (>podobna
też do wieży St. Martin-in-the-Fields)
* All Saints Camden Town (1822-24)
-okrągły portyk z 4 jońskimi kolumnami (w typie ang z wys latarnią > Wren, Gibbs)
ð Greek Revival w wydaniu szkockim:
§ William Henry Playfair
* Royal Scottish Institute
*National Gallery of Scotland
§ John Nash (1752-35) - tworzył dla Jerzego IV
Nash pracował przy rozbudowie Pałacu Buckingham. Był autorem łuku triumfalnego Marble Arch (stanowił bramę PB). Ślady jego prac widać także na Trafalgar Square i St. James's Park.
*Regent Str i Regent's Park (1812-27)
RS biegnie nieregularnie między Picadilly Circus a Langham Place, gdzie jej persp zamyka All
Souls Church.
* All Souls Church (1824)
-grecki tolos otoczony kolumnami jońskimi; nad nim monopteros zwieńczony spiczastym
hełmem (curiosum a'la Greek Revival)
- prostokątna nawa główna
-kapitele z głowami smoków i aniołkami
* Pavilon w Brighton (1815-23)-st indosaraceński (neogotyk ze szt państwa Wlk Mogołów)
§ Robert Smirke (1780-67) - uczeń Soane'a
*gmach British Museum //Greek Rev//
-pierwotnie 4 skrzydła dookoła dziedzińca
-Sala Czytelni została zaprojektowana przez brata Roberta, Sydney'a.
FRANCJA
W okresie cesarstwa nast. uwstecznione przekształcanie neoklas na powrót w zwykłe reaktywowanie form star. Stał się stylem czysto dekoracyjnym. Zwrócono się ku obfitości cesarstwa Rzymskiego.
-naśladowanie pierwowzorów antycznych aktualizowanych w zakresie funkcji
-dążenie do zmonumentalizowania bryły budynku
- -- „”-- ścisłej symetrii form przy dużej ilości elementów dekor
- typowe motywy dekor: anioły, lwy; sfinksy, chimery, łabędzie, cesarkie orły w wieńcach
laurowych lub dębowych, trofea, rózgi rektorskie, instrumenty muz, girlandy, wazy,
rogi obfitości, pszczoły, monogramy N
=> wnętrza empirowe
-na ścianach obicia z tkanin (gł białe, czasem z akcentami purpury, złoceniami; także egularne
podziały geometr wypełnione motywami pompejańskimi)
-sufity pokrywały sztukaterie, detale arch często złocone
-„komplety”-jednolicie skompletowane zestawy mebli
=> Jean Nicolas Louis Durand - gł teoretyk
-“Recueil et Parallele” (1801|)- I-wsza prezentacja całego dorobku arch i konfrontacja
wszystkich stylów i rodzajów budownictwa
-„Pecis des Lecons d’architecture”- wzór arch funkcjonalnej(wzory budownictwa miejskiego)
§ Charles Percier (1764-38) i Pierre Francois Fontaine(1762-38)-ulubieni arch N
...
a.bunia