na podstawie: „Religia starożytnego Egiptu” - W. Bator; „Podróż po Egipcie faraonów” – Ch. Jacq
1. Relacja między bogiem a światem str. 18
Bóg-Król jest żywym wcieleniem boga i odgrywa decydującą rolę w organizacji bytu ludzkiego na ziemi. Monarcha jest pośrednikiem między światem ludzkim i boskim oraz jedynym uprawnionym stróżem i dyspozytorem maat. Był źródłem wszelkiego życia, praca i porządku, a jego istnienie pojmowano jako sens istnienia całego bytu.
Bóg-Ptah, według teologicznego traktatu pt. „Kamień Szabaki” jest personifikacją wszechbytu: wszyscy bogowie i wszystkie rzeczy są jego emanacjami lub częściami ciała. Wszystkie procesy kosmogoniczne zachodzą we wnętrzu tego boga, bez udziału siły zewnętrznej. Cały świat zawiera się w bogu(panenteizm). Ptah stwarza świat i rządzi nim.
//panenteizm – świat jest zawarty w bogu, bóg wykracza poza świat
Funkcjonalizm – wszelkie działania pierwotnego transcendentalnego panentistycznego bytu są przemyślana i celowe, a a wszelkie jego składniki i emanacje utrzymują świat w równowadze, posiadają swą funkcjonalną hierarchię i własną osobowość
Transformizm – byty boskie łatwo przechodzą z jednej postaci w drugą
Synkretyzm
Ład świata – maat
Magia – powszechny element wnoszący do świata dynamiczne zmiany, przekształcający świat, uchyla porządek świata stworzony przez maat
Związek etyki z eschatologią – to co robimy ma wpływ na to co będzie z nami po śmierci; nagroda i kara
Funkcjonalny model osobowości ludzkiej
Ekologizm – wszystkie istoty pełnią rolę w panenteistycznym bycie a świat natury jawi się jako doskonała zharmonizowana jedność //co zaowocowało zoomorfizm i zoolatrie
Konserwatyzm - żyją w doskonałym czasie, kraju, religii itp.
Wszystkie przyjemności które nie naruszają maatu są dobrem należytym człowiekowi
2. Składniki osobowości człowieka i ich funkcje po śmierci i za życia str. 114-129
Osobowość rozpada się na dziewięć(=pełnia) zasadniczych składników: akh, ba, ka(elementy kierujące), ren, ib, szut(elem. pośredniczące) oraz sekhem, sahhu, naht(elem. wykonawcze).
Ø akh, ba, ka – sfera „duszy”
Ø ren, ib, szut – sfera „energii”
Ø sekhm, sahhu, nacht – sfera „ciała“
Wykład + budyniówka
sfera „duszy”
sfera „energii”
sfera „ciała“
koncepcyjna
sfera
neczru
akh – „superdusza”,element kierujący sferą intelektualną i zawierający cały potencjał intelektualny człowieka
ran/ren – imię człowieka
jest naturalnym łącznikiem między duszą a ciałem
sekhem – idealne ciało, nie podlega działaniu czasu.
tut- rzeźba oddająca sekhem
pośrednicząca
hikku
ba – dusza refleksyjna
doradza, siedzibą serce, królowie mogą mieć kilka ba(l. mnoga. bau)
ib– serce
dzielone na sumienie(jab) i pragnienie(hati).
sahhu – ciało astralne(niewidzialne), spełnia za pośrednictwem serca wolę duszy
wykonawcza
nachtu
ka – element kierujący, opiekuje się ciałem fizycznym.
Szut – cień, pośredniczy pomiędzy ka a ciałem, miernik sił witalnych
nacht/dżet – ciało fizyczne, wykonuje wszystkie zalecenia serca
Wszystkie elementy są powiązane i współistnieją nierozerwalnie ze sobą. Egipcjanin musi o nie wszystkie dbać.
Po śmierci następuję rozłączenie elementów.
3. Model społeczeństwa str. 130-133
Trzy uzupełniające się funkcje:
v Król – żyjący bóg, funkcja analogiczna do boskiego świata i do „serca” Ptaha;
v Urzędnicy – znający pismo – analogia do energetycznego świata i do „języka” Ptaha;
v Zwykli ludzie – żyjący z pracy rąk – analogia do „członków” Ptaha.
Wszystkie warstwy społeczne były ze sobą powiązane i wzajemnie niezbędne. Podstawowym nakazem etyki było pilne i sumienne wykonywanie swych zadań, niezależnie od zajmowane stanowiska. Zaniedbywanie obowiązków, sprzeciw wobec zwierzchnika uważane było za zbrodnię – mogło naruszyć cały porządek widzialnego świata. Nadgorliwość też mogła prowadzić do chaosu.
Król-bóg był nieomylny, wszechwiedzący i jako syn Pana Wszechrzeczy tylko on mógł składać mu ofiary i zanosić do niego prośby. Wola króla była prawem, a jego polecenia nieodwołalne. Jednak władza musiała mieścić się w maat. Król, który nie działał na korzyść swych poddanych, mógł być uznany za uzurpatora(i z woli bogów pozbawiony władzy, jak mityczny Setha). Urzędnicy pełnili funkcję pośrednictwa pomiędzy królem a ludem. Mieszkali w przydzielonych im domach, mając do dyspozycji służbę. Stanowisko urzędnika było ryzykowne – w wypadku popełnienia błędu można było stracić wszystkie dobra, a popełniając wykroczenie świadomie – po obcięciu uszów i nosa – być deportowanym do kopalń złota, bądź do kamieniołomów, co było gorsze niż śmierć. Lud pełnił rolę wykonawczą. Warstwa ta obejmowała wszystkich, którzy utrzymywali się z pracy fizycznej – znaczną część plonów i produktów musieli składać jako czynsz lub daninę należną monarsze. Wykwalifikowani pracownicy otrzymywali wynagrodzenie w naturze(utrzymanie ich – dom, wyżywienie, produkty potrzebne dla nich i rodziny). Lenistwo było karane kijami, w które wyposażeni byli ich przełożeni. Zwłoka w wpłacie powodowała przestój w pracy, gdyż relacja obowiązku i zapłaty była automatyczna i wzajemna.
4. Główne bóstwa (5+5) „Podróż po Egipcie faraonów” str. 268-273
Klasyfikacja bóstw: (142-173)
a) bóstwa kosmiczne (np. Re, Geb, Nut, Ozyrys)
b) bóstwa państwowe – opiekunowie kraju (Uto, Maat)
c) bóstwa lokalne (Bata, Sobek, Sepa)
d) bóstwa ludowe
- bóstwa obfitości (Hapi)
- bóstwa płodności (Bata)
- bóstwa kształtujące (Chnum)
- bóstwa losu (Siedem Hathor)
- bóstwa zabezpieczające (Hekat)
- bóstwa umierające i zmartwychwstające (Ozyrys, Bata)
- demony zaświatów (Apop)
e) bogowie elit (Sia)
-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
♂
Amon – patron Teb, Pan Powietrza i Wiatru;
Anubis – syn Ozyrysa i Neftydy, patron mumifikacji, przewodnik w Zaświatach;
Re – stwórca świata i Pan Ładu we wszechświecie; „Król bogów”;
Hapi – bóg przyboru wód w Nilu, symbol dostatku;
Ozyrys – bóg podziemi; za życia był boskim królem Egiptu, nauczył Egipcjan uprawy ziemi; symbolizuje odrodzenie do Życia Wiecznego;
♀
Bastet – kociogłowa bogini, którą czczono w Bubastis; opiekuna kotów;
Izyda – „Wielka Czarodziejka”, siostra-żona Ozyrysa; ideał żony, matki i siostry. Patronka rodziny, bogini miłości i płodności;
Ma’at – córka Re, bogini mądrości, prawdy i sprawiedliwości;
Neftyda – siostra Izydy i Ozyrysa, „Pani Świątyni”;
Uto – opiekunka czerwonej tiary Dolnego Egiptu.
5. Główne ośrodki religijne (10) str. 267-285
W „budyniówce” opisano 20 – wybieram te, które wg, mnie najłatwiej zapamiętać;)
obecnie:
Mit Rahina,
Giza, Sakkara
Stolica Egiptu w czasach Starego Państwa, siedziba Ptaha. Głównym obiektem czci był byk Apis. Znajdowały się tam sanktuaria innych bóstw egipskich (Hathor, Sobka, Sokarisa, Ozyrysa, Anubisa) i obcych(Baala, Asztarte, Reszepa i Kadesza) – przyciągały pielgrzymki. Obiekty: piramida schodkowa Dżesera, piramidy(Chufu, Chefrena i Menkaure), Sfinks, Sakkara(tam odkryto Serapeum - cmentarzysko byków); Memfis było też miejscem wydarzeń mitycznych.
obecnie dzielnica Kairu
Tzw. Miasto Słońca. Było głównym miejscem kultu solarnego, stanowiło jeden z trzech(obok Memfis i Hermopolis) ważnych ośrodków myśli teologicznej. W świątyni Per Atum wypracowano w Starym Państwie najpopularniejszą doktrynę kosmogoniczną odnoszącą się do powstania i rozwoju widzialnego świata, w której główną rolę odgrywa solarne bóstwo Re-Atum-Chepre1. Heliopolis związane jest także z tradycją starotestamentową i chrześcijańską – to tu Mojżesz miał się kształcić w wiedzy egipskiej i tu schroniła się przed Herodem Święta Rodzina.
obecnie
al-Aszmunajn
„Miasto Hermesa” 2; główne miejsce kultu Thota(boga pisma, mądrości, magii i księżyca). Głównym obiektem czci w świątyni Per Sznumu były posągi Thota, a także lokalne wzgórze o nazwie Wyspa Płomieni(tu uformowało się prajajo). Nieopodal Hermopolis znajduje się cmentarzysko ibisów i pawianów poświęconych Thotowi, gdzie grzebano zmumifikowane szczątki tych zwierząt, znoszone z całego kraju.
obecnie: Luksor i Karnak
„Miasto Amona”; stolica za czasów IX dynastii i Nowego Państwa. Teby były głównym miejscem kultu Amona o raz jego żony Mut i syna Chonsu. Głównym obiektem czci był posąg Amona w świątyni Karnaku, który corocznie w drugim miesiącu pory wylewu odbywał w asyście rodziny(Mut i Chonsu) i wiernych podróż do pobliskiej świątyni w Luksorze.
Buto
Obecnie Tell el-Faraina
Stolica predynastycznego Dolnego Egiptu, na którą składały się Pe i Dep, oddzielone odnogą Nilu. Pe było stolicą mitycznego państwa Ozyrysa. W pobliskich bagnach Izyda miała począć, urodzić i wychować Horusa. Dep było przybytkiem bogini Uto, która opiekowała się czerwoną tiarą Dolnego Egiptu. W Buto mieli też swoje przybytki bóg Upuat i Neftyda.
Awaris
Stolica Hyksotów3. Centrum kultu boga burzy Setha we wschodniej Delcie Nilu, funkcjonujące w czasach II Okresu Przejściowego. Świątynia Setha wzniesiona została przez Hyksosów. Koniec kultu Setha nastąpił na początku III Okresu Przejściowego.
obecnie Medinat el-Fajjum
Miasto w Oazie Fajum, leżące nad wielkim jeziorem Fajum. Siedziba krokodylokształtnego boga Sobka, syna Neith i jego ziemskiego obrazu – świętego krokodyla, zamieszkującego sakralny staw. Władcy III dynastii często przybierali imię Sebekhotep4.
Mała wyspa na Nilu, gdzie znajdowało się kilka pogańskich świątyń, na których miejscu wzniesiono świątynię Izydy(znajdował się tam hymn zapisany hieroglifami, datowany na 394n.e., a także Horusowi i Hathor. Świątynia Izydy została przez Justyniana zmieniona na kościół.
obecnie Tell Basta
„Dom Bastet"; W Bubastis czczono kociogłową boginię Bastet. Głównym obiektem sakralnym była tu wielka nekropola świętych kotów, gdzie Egipcjanie znosili z całego kraju i uroczyście grzebali zmumifikowane szczątki tych zwierząt. Miasto było celem pielgrzymek z okazji święta powrotu Bastet z dobrowolnego wygnania. W egipskiej literaturze pięknej miasto Bubastis uchodziło za siedzibę niebezpiecznych uwodzicielek. W starożytności świątynia Bastet znajdowała się na wyspie na Nilu.
Koptos
obecne Lift
Ośrodek kultu boga płodności Mina, położony w Górnym Egipcie, na wschodnim brzegu Nilu, 619km na południe od Kairu. Świątynia Mina powstała w czasach XII dynastii.
1 – Re: Światłość; Chepre: Stający się; Atum: Pełny, Całkowity; 2 – grecka nazwa miasta; egipska to: Ósemki Bogów Przedwiecznych; 3 – na przełomie XVIII i XVII w.p.n.e. opanowali Deltę Nilu i utożsamili swojego boga burzy Sutku z Sethem; 4 – znaczy „Sobek jest zadowolony”.
6. ...
Tika02