Warszawa w XIV.doc

Warszawa w XIV-XV wieku

W 1339 w Warszawie odbył się tzw. proces warszawski, między Koroną Królestwa Polskiego a zakonem krzyżackim, o bezprawne zagarnięcie Pomorza Gdańskiego i ziemi chełmińskiej. Do Warszawy przybyli papiescy kolektorzy aby rozstrzygnąć spór. Dnia 15 września 1339 w kościele św. Jana [7]ogłoszono wyrok, nakazujący zakonowi krzyżackiemu zwrot Polsce Pomorza Gdańskiego, Kujaw, ziemi dobrzyńskiej, chełmińskiej i michałowskiej. Krzyżacy nie uznali wyroku, składając apelację do słabo zorientowanych w sporze władz papieskich w Awinionie.

Od 1350 wokół miasta powstawała pierwsza linia murów, od 1380 druga. Pod koniec XIV w. na północ od Starej Warszawy powstaje nowe miasto (Nowa Warszawa) z własnymi władzami (lokacja Nowej Warszawy w 1408 r. na prawie chełmińskim). Do grona głównych miast Polski weszła Warszawa późno, jednakże korzystne położenie od samego początku sprzyjało jej dynamicznemu rozwojowi. W wyniku unii z Litwą dochodzi do wzrostu znaczenia Warszawy. W 1408 książę mazowiecki Janusz I Starszy wykupił Warszawę, a w 1413 przeniósł stolicę Księstwa Mazowieckiego z Czerska do Warszawy.

W drugiej połowie XV wieku, Warszawa stopniowo powiększała swoją przewagę wśród miast mazowieckich. Rozwój miasta spowodował iż do Warszawy zaczęła napływać ludność z miast Prus Królewskich oraz bardzo nieliczna z Niemiec. W 1414 pojawiła się pierwsza wzmianka o Żydach[3], zamieszkujących w typowej dla średniowiecznych miast europejskich, odrębnej dzielnicy żydowskiej. Za rządów Bolesława V (1454-1488) oraz Konrada III (1488-1503), Warszawa rozwijała się jako ważny ośrodek handlowy, co związane było z wzrastającym znaczeniem eksportu zboża do Prus. Miasto włączyło się wówczas do wielkiej wymiany towarowej na szlaku lądowym pomiędzy Litwą, Rosją i Niemcami, co spowodowało iż na początku XVI wieku zdystansowała starsze, w poprzednich wiekach większe miasta na Mazowszu. W 1510, w prawobrzeżnej oraz lewobrzeżnej Warszawie (wraz z przedmieściami), zamieszkiwało ok. 4700 osób[3].

Warszawa w XVI wieku

W czasie trwania wojny z wielkim księciem moskiewskim w nocy z 30 na 31 maja 1515, spłonęła część Starej Warszawy z kolegiatą św. Jana, kościołem św. Marcina oraz przedmieście z klasztorem i kościołem bernardynów. Wpis w księdze grodzkiej podaje, że zrobiła to banda rabusiów nasłanych przez księcia moskiewskiego. [8]

Z wygaśnięciem linii książąt mazowieckich, Warszawa, poważny już ośrodek miejski w skali Mazowsza, została przyłączona do Korony Królestwa Polskiego w 1526 – 10 września sejm mazowiecki złożył przysięgę na wierność królowi polskiemu. W 1529, po sejmie w Piotrkowie na którym potwierdzono inkorporację Mazowsza do Korony, została stolicą województwa mazowieckiego.

Mieszczaństwo warszawskie uzyskało wiele przywilejów i ułatwień podatkowych. W 1546 Królowa Bona, wdowa po Zygmuncie Starym, do czasu swego wyjazdu do Włoch w 1556, osiada w dworze jazdowskim w Warszawie. Coraz częściej w Warszawie bywał Zygmunt August, do czego skłaniała go bieżąca polityka. Kraków stawał się zbyt odległy, gdy w centrum zainteresowań politycznych znalazły się tereny północne i wschodnie. W 1569 na mocy ustaleń sejmu obradującego w Lublinie (unia lubelska), postanowiono, że odtąd Warszawa będzie stałą siedzibą sejmów walnych Korony i Wielkiego Księstwa Litewskiego, stolicą województwa mazowieckiego[9], a od 1573 także miejscem elekcji królów polskich.

Pod podwarszawską wsią Kamion w 1573 odbyła się pierwsza wolna elekcja Henryka Walezego, a po roku, we wsi Wielka Wola – bardzo często przebywającego w Warszawie Stefana Batorego. W 1587 na polach pod Wielką Wolą odbyła się kolejna elekcja, na której wprowadzono na tron Zygmunta III Wazę. Decyzja przeniesienia dworu królewskiego do Warszawy zapadła w marcu 1596, po pożarze Zamku Królewskiego na Wawelu, i była realizowana etapami. Król wraz z dworem przybył do Warszawy najprawdopodobniej 16 marca 1596[9], a następnie wprowadził się na stałe do uprzednio przebudowanego zamku warszawskiego, wracając z wojny moskiewskiej w 1611.

Wówczas, faktyczna stołeczność miasta nie została potwierdzona żadnym aktem prawnym. Warszawa oficjalnie nie była stolicą i aż do upadku Polski w 1795 przysługiwało jej wyłącznie miano miasta rezydencjonalnego Jego Królewskiej Mości[10]. 20 lutego 1578 przed kościołem św. Anny przy Krakowskim Przedmieściu w Warszawie margrabia Jerzy Fryderyk von Ansbach złożył hołd lenny Stefanowi Batoremu.

Warszawa w XVII wieku

Faktyczna stołeczność przyniosła wiele spektakularnych wydarzeń. Należały do nich między innymi hołdy pruskie, od czasów Batorego przez całą I poł. XVII w. składane każdorazowo nowemu władcy przez Hohenzollernów z tytułu władania Prusami Książęcymi. 29 października 1611 zwycięzca spod Kłuszyna hetman polny koronny Stanisław Żółkiewski poprowadził ulicami Warszawy wziętego do niewoli cara Rosji Wasyla IV Szujskiego i zmusił go do ukorzenia się na sesji sejmu przed majestatem Zygmunta III.

16 listopada 1611 przed kościołem św. Anny przy Krakowskim Przedmieściu w Warszawie margrabia brandenburski elektor Jan Zygmunt Hohenzollern złożył hołd lenny Zygmuntowi III Wazie. 6 października 1641 na dziedzińcu Zamku Królewskiego w Warszawie margrabia brandenburski elektor Jerzy Wilhelm Hohenzollern złożył hołd lenny Władysławowi IV Wazie.

Odbywały się tu także hołdy kurlandzkie Kettlerów z tytułu władania przez nich księstwem Kurlandii i Semigalii. Miejscem hołdów pruskich i kurlandzkich był zazwyczaj plac przed kościołem bernardynów św. Anny na Krakowskim Przedmieściu. Tutaj, przed wielkimi drzwiami kościoła, wznoszono podwyższenie, na którym stawiano tron dla monarchy polskiego. Za króla Jana Kazimierza hołdy te składano w Pałacu Kazimierzowskim. Od czasu króla Michała Korybuta Wiśniowieckiego miejscem składania hołdów był zamek królewski.

Doniosłe znaczenie dla Warszawy od XVI do XVIII w. miał wzrost liczby jurydyk – obszarów w obrębie miasta lub poza jego murami, wyjętych spod władzy i sądownictwa miejskiego na mocy przywileju książęcego. Zakładali je, wywalczywszy sobie przywilej królewski, magnaci świeccy lub duchowni, bogata szlachta, klasztory. W początkach XVII w. Warszawa przekroczyła znacznie tereny Starego i Nowego Miasta i ich najbliższych przedmieść. W 1648 Praga otrzymała prawa miejskie i zaczęła się szybko rozwijać.

Za czasów Zygmunta III Wazy Warszawa była jednym z większych ośrodków miejskich w Polsce i liczyła kilkanaście tysięcy mieszkańców. Osiedlała się tu szlachta i duchowieństwo przyciągane bliskością dworu królewskiego i kształtującego się tu ośrodka dyspozycyjnego państwa. Magnaci skupowali wsie podwarszawskie, wystawiali w Warszawie rezydencje i tworzyli kolejne jurydyki, powstawały także nowe osady i folwarki. Ulepszano także urządzenia miejskie, w II połowie XVI wieku powstały pierwsze wodociągi a pod koniec XVI wieku brukowane ulice. Największym dziełem sztuki inżynierskiej był w tym czasie most przez Wisłę (Most Zygmunta Augusta), którego konstruktorem był Erazm z Zakroczymia. Budowano go pięć lat, oddano do użytku w ...