Wyklad 1.doc

Wykład 1

1.      Podstawowe pojęcia (środowisko, ochrona środowiska itp.)

2.      Podział zasobów przyrody

3.      Charakterystyka zasobów odnawialnych

4.      Graniczna sytuacja między człowiekiem i środowiskiem w ujęciu ekologicznym

Przyroda (natura) wszystko co istnieje, co powstało samorzutnie, bez ingerencji człowieka.

np. flora, fauna, warunki geograficzne, klimatyczne

Środowisko – fizyczne i chemiczne otoczenie człowieka:

- naturalne

- sztuczne

Może być rozumiane na różnym stopniu uogólnienia:

a)      wąskie rozumowanie

b)     szerokie rozumowanie

Wąskie rozumowanie – ogół elementów przyrodniczych (tylko przyrodniczych):

- znajdujących się w stanie naturalnym

- przekształcanych w wyniku działalności gospodarczej człowieka

Obejmuje w szczególności:

- powierzchnię ziemi z glebą

- kopaliny

- wody

- powietrze atmosferyczne

- rośliny i zwierzęta

- krajobraz

Środowisko w znaczeniu ekologicznym to biotop à miejsce, w którym żyją organizmy (biocenoza)

Środowisko – całokształt otaczających nas, wzajemnie powiązanych elementów:

a) danych przez naturę i przekształconych przez człowieka

              - warunki przyrodnicze

              - warunki atmosferyczne

              - warunki hydrologiczne

              - warunki litologiczne

b) warunków wynikających z działalności człowieka – stworzonych przez człowieka wraz ze środowiskiem pracy:

              - warunki społeczne

              - warunki kulturowe

              - warunki ekonomiczne

Środowisko – zasoby naturalne

Ochrona środowiska – zespół działań regulujących:

              - użytkowanie zasobów przyrody

              - kierowanie rozwoje środowiska à

à kierunki polityki rozwoju społeczno-gospodarczego

à tworzenie aktów prawnych

Ochrona środowiska nie jest ochroną przed zmianami i przekształcaniem środowiska

Cel ochrony środowiska – zapewnienie współczesnym i przyszłym pokoleniom:

              - korzystnych warunków życia

              - prawa do korzystania z zasobów środowiska

              - prawa do zachowanie jego wartości

Ochrona środowiska, a kształtowanie środowiska:

              Strategie ochrony środowiska:

1.      Strategia prawno-zachowawcza – system nakazów i zakazów regulujących wykorzystanie zasobów przyrody

2.      Strategia technologiczna – „leczenie przyrody” – zwalczanie samymi środkami technicznymi objawów i skutków niszczenia przyrody (np. oczyszczanie odpadów, ich unieszkodliwianie)

3.      Strategia planistyczno-zapobiegawcza – powstawanie „z… przyrody”, racjonalne planowanie przestrzenne, gospodarcze

1+2 ochrona środowiska

3 kształtowanie środowiska

Zasoby przyrody – elementy środowiska geograficznego człowieka? decydujące o jego:

              - istnieniu w sensie fizycznym

              - rozwoju (duchowym, estetycznym, społecznym)

ü      bogactwa naturalne

ü      wody

ü      gleba

ü      energia kinetyczna wód i wiatru

ü      energia cieplna (słoneczna, ziemska)

ü      rośliny i zwierzęta

ü      położenie geograficzne

ü      piękno krajobrazu

ü      wolna przestrzeń powietrzna i wodna

Zasoby niewyczerpywalne – ich eksploatacji nie zagraża wyczerpanie, np. wiatr, energia słoneczna, prądy morskie, energia geotermalna (pompy ciepła)

Zasoby wyczerpywalne – w wyniku eksploatowania mogą ulec całkowitemu wyczerpaniu i zniszczeniu w zależności od intensywności ich pozyskania

Zasoby odnawialne – mimo użytkowania ulegają samoodnowieniu, w wyniku naturalnych procesów zachodzących na powierzchni ziemi. Są reprodukowane w stosunkowo krótkich cyklach, np. rośliny i zwierzęta, las, wody, powietrze.

à odnawialność zasobów przyrody uwarunkowana jest racjonalnym ich wykorzystaniem przez człowieka

à proces odnowy ma charakter biologiczny

Zasoby nieodwracalne – ich wykorzystanie powoduje stały, bezpowrotny ubytek, do całkowitego wyczerpania

              Zasoby nieodwracalne:

I. Możliwe do odzyskania w procesach przemysłowych (recyrkulacja)

- surowce mineralne (np. metale)

- ograniczoność odzysku – moment wyczerpania przesunięty w przyszłość

- stopień odzysku surowców rośnie: ze wzrostem ich wartości i ze wzrostem ich szkodliwości

II. Niemożliwe do odzyskania

              - grupa znacznie większa niż I

              - np. surowce energetyczne

Dwa sposoby pojmowania zasobów przyrody:

1.      Zasoby przyrody jako dobra wolne, które jako „darmowe siły natury”, nie będące rezultatem ludzkiej pracy, można dowolnie eksploatować bez ograniczeń

- marnotrawstwo zasobów

- rabunkowa eksploatacja

- nieracjonalne gospodarowanie

                                          - pierwotne systemy rolnictwa

                                          - odwadnianie gleb torfowych

                                          - nawadnianie gleb słonych w Kazachstanie

                                          - tama Asuańska

2.      Zasoby przyrody jako dobra ekonomiczne; współcześnie – zasoby przyrody utraciły charakter „darmowych sił natury”

- ograniczoność zasobów naturalnych

- rozwój cywilizacyjny i wzrost produkcji materialnej

- wzrastająca intensywność eksploatacji zasobów naturalnych

- pojawiła się nowa faza rozwoju ludzkości à wyznaczanie ostrych reżimów    gospodarowania „zasobami natury”

- zasoby naturalne (przyrodnicze) są „naturalne” w sensie umownym

Wzajemne sprzężenia à środowisko, społeczeństwo, gospodarka

Graniczna sytuacja między człowiekiem, a środowiskiem w ujęciu ewolucyjnym:

I.        pierwotna faza rozwoju społecznego:

- całkowita zależność od otaczającej przyrody, jej sił i zjawisk

- korzystanie z zasobów naturalnych nie naruszając równowagi biologicznej

- stopniowe uniezależnianie od przyrody

II.     era przemysłowa (II poł. IX - XXw)

- przekształcanie pierwotnego środowiska

III.  era ekologicznej równowagi

- uświadomienie, że przekroczenie bariery wydolności środowiska  może doprowadzić do zagrożeń w skali globalnej

Ekosystem = Biocenoza + Biotop

ü            Energia słoneczna à ekosystem naturalny à produktywność; warunki siedliska

ü            Energia słoneczna à agrosystem współczesny à produktywność duża

Zas. nieodwracalne:

- nawozy

- środki ochrony roślin

- paliwo

- maszyny

ü            Energia słoneczna à agrekosystem dawny à produktywność mała

Zas. nieodwracalne:

- praca ludzi i zwierząt

Rolnictwo – organizator procesów przemiany energii słonecznej w postać substancji odpowiadającym potrzebom życiowym człowieka

Rolnictwo zaspokaja 98% potrzeb żywnościowych człowieka (2% to źródła naturalne: rybołówstwo, łowiectwo, zbieractwo). Jest „gospodarzem” 60% powierzchni kraju (w krajach europejskich ok. 40% )

à stosunek społeczny do zadań rolnictwa

à kierunki przemian rolnictwa europejskiego:

              - zmniejszenie zatrudnienia bezpośrednio w rolnictwie

              - wzrost zatrudnienia w usługach na rzecz rolnictwa

              - koncentracja i utechnicznienie rolnictwa

              - nadprodukcja żywności – dopłaty do rolnictwa

              - lobby bankowe i przemysłowe

Ekosystemy rolnicze

Cechy ekosystemów:

- układ dynamiczny – eksploatacja człowieka narusza jego wewnętrzną równowagę

- odporność na zaburzenia – świadome działanie mające na celu utrzymanie odporności ekosystemu

Zasady rozwoju:

1.      Dostosowanie struktury i poz. do warunków i zasobów środowiska przyrodniczego

2.      Uwzględnienie w rachunku ekonomicznym kosztów przywracania utraconej równowagi ekosystemu

3.      Zmiana zasad planowania przestrzennego w kierunku uwzględnienia wymogów równowagi ekologicznej

Przeciążenie ekosystemu – nadmierna eksploatacja prowadzi do utraty zdolności do samoodnowy, co prowadzi do degradacji.

Odnawianie zasobów – wymaga czasu, np. odbudowa lasu to 100 lat, odtworzenie gleby (bez udziału człowieka) trwa tysiąclecia

              - 2 -