Choroby zakaźne
W5 07.05.2005
Choroby pasożytnicze
Pasożyty są organizmami żyjącymi w lub na gospodarzu, który zapewnia im wyżywienie.
Chociaż niektóre bakterie i grzyby można określić w taki sam sposób, nazwa pasożyt zwykle stosuje się do pierwotniaków (organizmów jednokomórkowych) i robaków (organizmów wielokomórkowych).
Podział pasożytów:
A – Pierwotniaki
1 – Sarcomastigophora
a - Ameby (Entamoeba), Acanthamoeba, Naegleria,
b – Wiciowce- Giardia, Dientamoeba, Trichomonas, Leishmania, Trypanosoma
2 - Orzęski - Balantidium
3 - Sporozoa - Plasmodium, Babesia, Toxoplasma, Isospora, Pneumocystis carinii, Cryptosporidium
B – Robaki
1 - Nematodes - robaki obłe
2 - Cestodes - tasiemce
3 - Trematodes -robaki płaskie - przywry
Rozpoznawanie zarażeń pasożytniczych:
Indentyfikacja pasożytów opiera się na kryteriach morfologicznych i zależy od właściwego pobrania próbki materiału biologicznego oraz odpowiedniego utrwalenia – możliwość błędnej identyfikacji lub fałszywie ujemnych wyników.
Wykrywanie makroskopowe i mikroskopowe:
· Próbki kału- pobieranie stolca – wielokrotne, unikanie zanieczyszczenia stolca.
· Badanie makroskopowe – w stolcu można czasami zaobserwować dorosłą postać Ascaris lumbricoides, człony tasiemca
· Badanie mikroskopowe – w świeżej kropli płynnego stolca, w zagęszczonym stolcu i w trwale barwionych rozmazach. O badaniu tym mówi się żargonowo – stolec na jaja pasożytów.
· Próbki krwi – wykrywanie pasożytów w erytrocytach
· Próbki tkanek – skóra, węzły chłonne, płyn mózgowo-rdzeniowy, aspiraty szpiku, śledziony, wątroby – mogą wykazywać wewnątrzkomórkowe postaci Trypanosoma i Leishmania.
· Hodowla – próbki hodowane na specjalnych podłożach
· Badania serologiczne – do diagnostyki toksoplazmozy, amebiozy, leishmaniozy, malarii, włośnicy, cysticerkozy i bąblowicy.
Pełzakowica – entameboza, ameboza
Rozpowszechniona w świecie inwazja jelita grubego, wywołana przez pełzaka czerwonki – Entamoeba histolytica – pierwotniak poruszający się za pomocą pseudopodiów. Występuje w postaci aktywnego trofozoitu, przebywającego w jelicie grubym lub atakującego tkanki, oraz w postaci otorbionej – cysty zakaźnej.
Obecnie na świecie 500 mln ludzi jest nosicielami E. histolytica.
W Polsce ok. 1 %.
Częstość pełzakowicy zależy od lokalnego stanu sanitarnego.
Człowiek zaraża się cystami E. histolytica, z których powstają 4 trofozoity, mnożące się dalej przez podział bezpośredni w świetle jelita. Inwazja może być bezobjawowa i wygasa spontanicznie po kilku latach. Patogenne działanie polega głównie na niszczeniu tkanek przez lityczne oddziaływanie pasożyta na komórki żywiciela np. w ścianie jelita grubego, wątrobie, płucach, w mózgu lub w skórze. Rozmiar zmian od pogrubienia śluzówki - do głębokich owrzodzeń.
Obraz kliniczny:Różnorodność objawów pełzakowicy jest duża – objawy skąpe lub rozliczne, dotyczą przewodu pokarmowego lub odległych narządów – przebieg gwałtowny, ostry, a także powolny.
W zespole jelitowym – biegunka, bóle brzucha, wzdęcia, chudnięcie. W czerwonce pełzakowej zwiększa się liczba krwisto – śluzowych wypróżnień. Nierzadkim powikłaniem nie leczonej pełzakowicy jest perforacja jelita.
U < 10% zakażonych powstaje ropień wątroby.
Wyjątkowo może być pełzakowica mózgu.
Rozpoznanie:
Mikroskopowe stwierdzenie pasożyta w stolcu lub w materiale pobranym w czasie rektoskopii. Ostatnio są możliwości rozpoznania pełzakowicy na podstawie wykrycia w stolcu specyficznych antygenów pasożyta.
Leczenie:
Metronidazol, tynidazol, tetracyklina, erytromycyna.
Obecnie pełzakowica występuje prawie wyłącznie u osób podróżujacych do krajów endemicznych lub jest nabyta od osoby zarażonej za granicą.
Giardiaza- lamblioza
Pospolita inwazja jelita cienkiego w kraju i na świecie wywołana przez Giargia intestinalis synonim Giargia = lamblia – stąd nazwa lamblioza. Inwazja przenosi się łatwo przez kontakt lub na drodze pokarmowej.
G. intestinalis występuje w postaci trofozoitu i cysty.
W Polsce ok. 3 % populacji jest zarażonych. Odsetek większy u dzieci. Epidemie lambliozy wywoływane są przez wodę skażoną cystami lambli – rutynowe chlorowanie wody nie zabija cyst.
Zapobieganie zarażeniu przez odpowiednie zabezpieczenie kału ludzi i zwierząt oraz ścieków, przestrzeganie zasad higieny osobistej – mycie rąk i czystości środków spożywczych.
Obraz kliniczny:Objawy chorobowe występują u 10 % inwazji. Objawy kliniczne różne: biegunki, bóle brzucha, stany podgorączkowe, towarzyszące zespoły wątrobowo-trzustkowe i rzekomowrzodowe.
Stwierdzenie obecności lambli w kale lub w treści dwunastniczej, testy immunoenzymatyczne
Leczenie: tinidazol, furazolidon, ercefuryl.
Inne zakażenia pierwotniakami:
· Toksoplazmoza
· Pneumocystoza- pneumocystis carini
· Rzęsistkowica- trichomoniasis
Inwazje pierwotniaków egzotycznych:
· Zimnica- malaria
· Trypanosomozy
· leiszmaniozy
Toksoplazmoza:
Zakażenia Toxoplasma gondi są pospolite, najczęściej przewlekłe i bezobjawowe lub skąpoobjawowe. Poważnym problemem są nieliczne przypadki toksoplazmozy wrodzonej, toksoplazmoza oczna, neurotoksoplazmoza i toksoplazmoza rozsiana zwłaszcza u osób z niedoborami odpornościowymi, np. po terapii immunosupresyjnej lub z AIDS.
Toksoplazma gondi występuje w 3 postaciach rozwojowych – trofozoitu, cysty i oocysty, oraz w 2 kręgach żywicieli : w przewodzie pokarmowym kota – trofozoity i oocysty- i w tkankach prawie wszystkich ssaków i niektórych ptaków – trofozoity, cysty.
Człowiek zaraża się Toksoplazma gondi przez: pożywienie, wodę i ręce zanieczyszczone oocystami przez kał kota spożywanie surowego mięsa – wieprzowiny – zawierającego cysty
przenikanie trofozoitów T. Gondi od matki przez łożysko do płodu – toksoplazmoza wrodzona, przypadkowy kontakt z trofozoitami T. Gondi – przetoczenie krwi, trasplantacja narządów, zakażenie laboratoryjne
Obraz kliniczny:
Wyróżnia się toksoplazmozę nabytą i wrodzoną – ostrą, podostrą i przewlekłą – objawową i bezobjawową – pierwotną i nawrotową – dotyczącą określonych układów lub narządów, limfadenopatia toksoplazmowa, neurotoksoplazmoza, toksoplazmoza oczna lub rzadziej uogólniona.
Toksoplazmoza nabyta – limfadenopatia.
Toksoplazmoza wrodzona – zarodek lub płód ulegają zarażeniu w następstwie parazytemii u matki – poronienia – zaawansowane zmiany w OUN – microcephalia, hydrocephalia, padaczka wrodzona, niedorozwój umysłowy i psychomotoryczny.
Toksoplazmoza oczna
Neurotoksoplazmoza – u osób z AIDS i niektórymi nowotworami i leczonymi cytostatykami.
Wyniki badania serologicznego zależą od wielu czynników – interpretacja trudna, pomocne są badania techniką PCR,
Leki działają głównie na trofozoity, a nie na cysty – pirymetamina w skojarzeniu sulfadoksyną, biseptol.
Pneumocystoza:
Wywoływana przez Pneumocystis carini typowy pasożyt opotunistyczny.
Objawowe pneumocystozowe zapalenia płuc występują u niemowląt i u osób z niedoborami immunologicznymi, np. w AIDS.
Cechy genomu, białek mitochondrialnych i enzymów są bardziej charakterystyczne dla grzybów niż pierwotniaków, niemniej tradycyjnie Pneumocystis carini jest omawiany wśród pierwotniaków.
Rzęsistkowica -trichomonosis
Rzęsistek pochwowy Trichomonas vaginalis – należy do dość pospolitych w Polsce wiciowców przenoszonych najczęściej drogą płciową –jest możliwe zarażenie przez używanie wspólnych ręczników, wanien.
W przewleklych stanach zapalnych rzęsistek występuje w pochwie i cewce moczowej u kobiet oraz w cewce moczowej, gruczole krokowym i pęcherzykach nasiennych u mężczyzn.
Rzęsistkowicę rozpoznaje się stwierdzając T. Vaginalis w rozmazach bezpośrednich z pochwy, w hodowli, przypadkowo w osadzie moczu.
Leczenie: metronidazol, tinidazol.
Wywoływana przez kokcydia rodzaju Plasmodium jest najważniejszą inwazją pasożytniczą w skali światowej z uwagi na szerokie rozpowszechnienie oraz znaczna chorobowość i śmiertelność. W Polsce obecnie stwierdza się jedynie przypadki zimnicy zawlekane z krajów endemicznych.
Trypanosomozy
Leiszmaniozy
Robaki
Nematodes- robaki obłe
Najczęstsza robaczyca w Polsce i w wielu krajach.
Inwazja owsika wskutek autoinwazji ma charakter przewlekły.
Chorobę powoduje owsik ludzki – pasożyt jelita ślepego i występuje wyłącznie u człowieka. Samica dł. ok. 1 cm. Samice żyja ok. 4 tygodnie – po tym czasie wychodzą czynnie przez odbyt, pełzają po skórze krocza i wysychając giną. Wywędrowanie owsików następuje wieczorem, po zaśnięciu człowieka. Jaja są przylepiane do skóry- z jaj wylęgają się larwy inwazyjne, które mogą opuszczać otoczkę jajową i wracają do jelita grubego – zjawisko retroinwazji.
Owsik łatwo przenosi się droga pokarmową – brudne ręce, skażone pożywienie.
Przestrzeganie higieny osobistej ma duże znaczenie w zapobieganiu owsicy.
Inwazja wyrostka może prowadzić do stanu zapalnego.
Uporczywy świąd odbytu, w wyniku zadrapań uszkodzenie naskórka i zmiany wypryskowe, stany zapalne sromu i pochwy.
Stwierdzenie samic w okolicy odbytu, w biegunkowym kale, w wymazach z okolicy odbytu.
Leczenie: pirantel, vermox, - leczy się wszystkich domowników.
Wywoływana przez glistę ludzką – ascaris lumbricoides – samica o długości 20 – 35 cm, samiec 15 – 30 cm żyją średnio rok, samica rodzi ok. 65 mln jaj wydalanych z kałem. Wewnątrz jaja wytwarza się larwa inwazyjna, która w glebie może przeżyć 6 lat.
Człowiek zaraża się inwazyjnym jajem glisty, która uwalnia się w jelicie cienkim uwalnia się z otoczki jaja i przez naczynia krwionośne wędruje do wątroby i płuc, skąd po 10 dniach - odksztuszana wraca do jelita cienkiego.
Wyróżnia się 3 zespoły związane kolejno z wędrówką postaci larwalnych, inwazją jelita cienkiego, powikłaniami glistnicy.
W płucach przyczyniają się do powstawania nacieków komórkowych, wysięków zapalnych, wybroczyn krwotocznych – z towarzyszącym kaszlem, stanami spastycznymi oskrzeli, eozynofilią.
Dolegliwości jelitowe - nawracające bóle brzucha, mdłości, czasami wymioty,
Obecne częste zmiany alergiczne skóry, stany spastyczne oskrzeli, stany kurczowe jelit.
Znalezienie pasożyta wydalonego z kałem lub przez usta. Badanie kału na obecność jaj.
Leczenie: pirantel, vermox, albendazol, lewamizol.
Cestodes Tasiemczyca (taenia saginata)
Jest to najczęstsza tasiemczyca w Europie ze względu na zwyczaj spożywania surowego mięsa i znaczny stopień zanieczyszczenia środowiska ściekami.
W Polsce podlega obowiązkowej rejestracji i przymusowemu leczeniu.
Żywicielem tasiemca nieuzbrojonego jest człowiek, natomiast postacie larwalne rozwijają się u bydła. Długość 4 – 10 m i składa się z ok. 2000 członów. Końcowe człony maciczne wypełzają czynnie przez odbyt na zewnątrz.
Każdy człon zawiera ok. 100 tys. jaj , które dalej rozwijają się wyłącznie u bydła, gdzie powstaje postać pęcherzykowa- cysticercus (wągier) zawierający inwazyjną główkę tasiemca Cysticercus jest postacią zakaźną dla człowieka. Po 3 miesiącach dorasta do pełnej długości. Może przebywać w jelitach do kilkudziesięciu lat, samoistne wyleczenie następuje bardzo rzadko.
Tasiemiec powoduje zmiany napięcia i kurczliwości jelita cienkiego, bóle nadbrzusza, mdłości, zmiany łaknienia. Najbardziej przykre dla osób zarażonych są odczucia związane z samoistnym odchodzeniem członów tasiemca - świadomość posiadania tasiemca jest dla wielu osób nieznośna.
Łatwe z chwilą wydalania członów tasiemca, na podstawie członów można odróżnić T. saginata od T. Solium. Jaja tasiemca są wykrywane w 50% badań. Pasożyta można wykazać stwierdzając w kale swoiste antygeny tasiemca – coproantigen test.
Leczenie
Prazykwantel lub niklozamid – trudno zaleźć główkę tasiemca, stąd o skuteczności kuracji decyduje brak wydalania członów przez 4 miesiące.
Tasiemczyca- Taenia solium
Niebezpieczna – może prowadzic do wągrzycy np. w mózgu. W Polsce występuje sporadycznie na terenach gospodarczo zaniedbanych.
Tasiemiec uzbrojony ma podwójny wieniec haczyków. Jaja tasiemca są wydalane z kałem - mogą zarazić człowieka i prowadzić do wągrzycy. Naturalnym żywicielem pośrednim jest świnia.
Długość 2 - 4 metry, przebywa w jelicie kilka lub kilkanaście lat.
W Polsce stwierdza się rocznie kilkadziesiąt przypadków u świń, w 2001 nie zarejestrowano zakażenia u ludzi.
Objawy kliniczne:
Mniej zaznaczone, czasami nie powoduje objawów.
Na podstawie wywiadów, wydalanie członów łatwo uchodzi uwagi pacjenta. Badanie stolca bardzo ważne ze względu na możliwość wystąpienia wągrzycy.
Leczenie – prazykwantel lub niklozamid.
Wągrzyca Taenia solium
Jest następstwem tasiemczycy. Zmiany zależą od liczby wągrów, ich umiejscowienia, stadium rozwoju pasożyta i reakcji żywiciela na obecność pasożyta.
Zależy od umiejscowienia wągrzycy. Najgroźniejsza i najczęściej rozpoznawana to wągrzyca mózgu. Wągrzyca w mięśniach prowadzi do rozlicznych zwapnień.
Obecne objawy mózgowe, rtg może ujawnić zwapniałe wągry, TK wykrywa zmiany w mózgu.
Postępowanie chirurgiczne, sterydy w przypadkach z naciekami, duże dawki prazykwantelu lub albendazolu.
Bąblowica wywołana przez Echinococcus granulosus
Jest wywołana przez pęcherzową postać tasiemca Echinococcus granulosus.
Postać dojrzała występuje w jelicie psa. Z jaja wylęga się larwa – onkosfera, która jeśli się jej uda zagnieździć u człowieka - to rozwija się do dużej pęcherzowej postaci pasożyta.
W Polsce stwierdza się rocznie kilkadziesiąt przypadków bąblowicy u ludzi najczęściej wątroby 60% i płuc 20%.Rośnie latami po roku np. średnicy 1 cm, po latach kilka do kilkadziesiąt cm.
Brak charakterystycznych objawów, decydują badania dodatkowe- znalezienie charakterystycz-nych haków pasożyta, najczęściej o rozpoznaniu decyduje materiał biopsyjny, badanie USG, TK
Badania serologiczne niepewne.
Leczenie – chirurgiczne
Włośnica trichnellosis
Włośnica jest wywołana przez nicienia Trichinella spiralis, jest inwazją odzwierzęcą, występuje często w postaci epidemii. W Polsce rocznie kilka lub kilkanaście epidemii włośnicy. Człowiek zaraża się spożywając surowe mięso zawierające włośnie – wieprzowina, mięso dzika, rzadziej konina.
Po spożyciu inwazyjnych larw włośnia po kilku dniach rozwijają się postacie dojrzałe włośnia w jelitach. Samice po 6 dniach zaczynają rodzić larwy wędrujące do tkanek przez chłonkę i krew. Larwy rozwijają się we włóknach mięśniowych i ciągu 6 tygodni otorbiają się; część larw przeżywa kilkanaście lat.
Znaczna część zakażeń włośniem przebiega bezobjawowo.
Przypadki objawowe mogą mieć przebieg od poronnego do ciężkiego.
We włośnicy wyróżnia się kilka zespołów patogenetycznych i klinicznych:
Związany z pasożytowaniem postaci dojrzałych w jelicie cienkim.
Typowy zespół włośnicowy – wiąże się z penetracja larw włośnia do włókien mięśniowych i z silnym odczynem zapalnym w tkance mięśniowej. Gorączka, bóle mięśni utrzymują się długo.
Objawy alergicznego zapalenia naczyń włosowatych
Zaburzenia metaboliczne w ciężkich przypadkach – hipoalbuminemia, hipokaliemia, hipoglikemia
Wywiady odnośnie zachorowania grupowego związanego ze spożywaniem nie badanego mięsa, występowanie zespołu włośnicowego: gorączka, bóle mięśniowe, poczucie choroby, objawów vasculitis – wybroczyny dospojówkowe,obrzęki wokół oczu oraz znaczna eozynofilia i leukocytoza, wzrost CPK.
Ostateczne rozpoznanie znalezienie larw włośnia we włóknach mięśniowych – badanie biopsyjne.
Badania serologiczne pomocne, ale pozytywne dopiero po 2 tygodniach.
Ciężkie przypadki wymagają intensywnej terapii. Sterydy jeżeli istnieje konieczność, bo zmniejszając stan zapalny zwiększają liczbę larw mięśniowych.
Lekkie przypadki - salicylany.
Niezwłoczne podanie antyhelmintyków- mebendazol lub albendazol- leczenie te prowadzi się w ciągu kilku dni po spożyciu zarażonego mięsa.
Zakażenia wirusami powolnymi (slow virus infection)
Obecna nazwa Choroby prionowe (prion disease)
Mogą się rozwijać u człowieka i niektórych zwierząt - podobieństwa:
· występują sporadycznie
· rzadko są dziedziczone
· są choro...
zzz.umed