NEPOTYZM.pdf

Warszawa, maj 2009

BS/68/2009

NEPOTYZM

Znak jakości przyznany CBOS przez Organizację Firm Badania Opinii i Rynku

3 października 2008 roku

Polacy przywiązują ogromną wagę do więzi rodzinnych, jednocześnie identyfikując się

z narodem. Relacje społeczne polegające na dobrowolnym zrzeszaniu się, jak czasem

argumentują socjologowie, mogą być mniej ważne. Zjawisko to, określone pod koniec lat 70.

przez Stefana Nowaka jako „próżnia społeczna”, obecnie – zdaniem niektórych – ciągle może

oddziaływać na życie społeczne, a jego efektem bywa wykształcenie systemu relacji

określanego jako „społeczeństwo rodzin”. Dominowanie więzi rodzinnych nad wszelkimi

innymi, w tym dobrowolnymi, rodzi groźbę nepotyzmu.

Nepotyzm, czyli faworyzowanie członków rodziny przy rozdziale jakichś dóbr, jest

zjawiskiem niejednoznacznym, a ocena poszczególnych przypadków, w których mogło ono

mieć miejsce, zależy często od interpretacji czy też punktu widzenia. W sferze publicznej

nepotyzm jako swego rodzaju patologia jest możliwy w społeczeństwach nowoczesnych,

jeżeli przez nowoczesność rozumiemy rozdzielenie funkcji, urzędu od osoby sprawującej ten

urząd. Gdy o obsadzaniu stanowisk decydują kompetencje, nie zaś pochodzenie czy

pokrewieństwo, to zatrudnianie członków rodziny (atakże przyjaciół) może budzić

podejrzenia co do tego, czy rzeczywiście o ich wyborze zdecydowały walory merytoryczne.

Wątpliwości biorą się stąd, że – po pierwsze, w wielu wypadkach trudno jest obiektywnie

ocenić kompetencje bliskiej osoby, a po drugie – rodzinę często łączą więzy ekonomiczne

(zarówno formalne, jak i nieformalne), więc decydent może odnosić – pośrednie – korzyści

finansowe.

Zastrzeżenia budzi przede wszystkim zatrudnianie i współpraca z rodziną podejmo-

wana przez osoby dysponujące pieniędzmi publicznymi. Prywatny przedsiębiorca

przyjmujący do pracy członka rodziny ryzykuje własny majątek, natomiast osoba na

stanowisku kierowniczym w instytucji publicznej nie ponosi takiego ryzyka. Ostatnio

problem nepotyzmu stał się tematem publicznej dyskusji. W omawianym sondażu 1 nie

pytamy jednak o ocenę konkretnych zdarzeń i przypadków, lecz staramy się zbadać zakres

akceptacji tego zjawiska.

Badanie „Aktualne problemy i wydarzenia” (227) przeprowadzono w dniach 2–8 kwietnia 2009 roku

na liczącej 1094 osoby reprezentatywnej próbie losowej dorosłych Polaków.

- 2 -

R OZDZIAŁ SFERY ZAWODOWEJ I OSOBISTEJ

Granica, za którą kończą się normalne relacje rodzinne, a zaczyna nepotyzm, jest

płynna i różnie można ją wyznaczać. Badając akceptację tego zjawiska, przedstawiliśmy

respondentom do oceny pary przeciwstawnych stwierdzeń, prosząc, aby wybrali to, które jest

bliższe ich poglądom. W każdym przypadku obie opisane sytuacje są społecznie akceptowane

i wybór którejkolwiek z nich nie oznacza poparcia dla nieprawidłowości ani – tym bardziej –

dla bezprawia. Świadczy jednak o popieraniu zachowań, które sprzyjają nepotyzmowi.

Najogólniejszą zastosowaną przez nas miarą jest stosunek do pracy z rodziną.

Pytaliśmy o to, czy lepiej pracować z rodziną, czy też oddzielać życie zawodowe i osobiste.

Większość ankietowanych opowiada się za rozdzieleniem obu tych sfer.

CBOS

RYS. 1. KTÓRE ZE STWIERDZEŃ BLIŻSZE JEST PANA(I) WŁASNYM POGLĄDOM?

Życie zawodowe

i rodzinne należy

od siebie oddzielić

37%

Z rodziną dobrze się

pracuje, bo można mieć

do niej zaufanie

57%

Trudno powiedzieć

Na poglądy w tej kwestii silnie wpływa, co oczywiste, sytuacja zawodowa badanych

(zob. tabele aneksowe). Spośród grup zawodowych ze stwierdzeniem akceptującym pracę

z członkami rodziny najczęściej zgadzają się rolnicy i prywatni przedsiębiorcy, a więc osoby,

które często zatrudniają bliskich we własnej firmie lub w gospodarstwie rolnym. W tych

dwóch grupach większość pytanych jest zdania, że z rodziną dobrze się pracuje. Pracownicy

najemni, niezależnie od zawodu, najczęściej opowiadają się za rozdzieleniem sfery

zawodowej i życia osobistego. Osoby lepiej wykształcone (mające maturę lub dyplom

wyższej uczelni) częściej są za rozdziałem życia zawodowego i osobistego niż respondenci,

którzy ukończyli szkołę zasadniczą zawodową lub podstawową. Wraz z wiekiem wzrasta

częstość przekonania o tym, że z rodziną dobrze się pracuje.

Stosunki z rodziną (a także przyjaciółmi) powodują różnego rodzaju więzi

emocjonalne, które mogą oddziaływać na postrzeganie danej osoby. Mając do wyboru

zatrudnienie krewnego lub osoby obcej, możemy nieświadomie skłaniać się ku znanemu sobie

- 3 -

członkowi bliższej lub dalszej rodziny. Z drugiej strony, taka bliska znajomość może

umożliwić lepsze poznanie jego zalet i wad jako pracownika. W pytaniu dotyczącym tej

kwestii zaznaczyliśmy, że chodzi o sytuacje, kiedy osoba na kierowniczym stanowisku

w instytucji państwowej lub publicznej zatrudnia kogoś z rodziny.

Większość dorosłych Polaków jest zdania, że nie powinno się zatrudniać krewnych,

gdyż nie można obiektywnie ocenić ich kompetencji. Jednak znacząca grupa badanych sądzi,

że odpowiednio wykwalifikowanym krewnym można dać pracę, ponieważ często najwięcej

wiadomo o ich przygotowaniu i kompetencjach.

CBOS

RYS. 2. PROSZĘ POMYŚLEĆ O SYTUACJI, KIEDY OSOBA NA KIEROWNICZYM STANOWISKU

W INSTYTUCJI PAŃSTWOWEJ LUB PUBLICZNEJ ZATRUDNIA KOGOŚ Z RODZINY.

CZY, PANA(I) ZDANIEM:

nie powinno się zatrudniać

krewnych, bo nie można

obiektywnie ocenić ich

kompetencji

36%

można zatrudniać odpowiednio

wykwalifikowanych krewnych,

bo często najwięcej wiadomo o ich

przygotowaniu i kompetencjach

56%

Trudno powiedzieć

W grupach zawodowych o korzyściach z zatrudniania członków rodziny najbardziej

przekonani są rolnicy. Badani z wykształceniem średnim i wyższym częściej niż pozostali

uważają, że nie powinno się zatrudniać krewnych.

Członkowie rodziny często powiązani są majątkowo. Dotyczy to zarówno związków

sformalizowanych (dziedziczenie, wspólnota majątkowa), jak i nieformalnych, przybiera-

jących formę pomocy finansowej i w naturze (nierejestrowanie pożyczek, wymiana usług).

Dla niektórych osób pokrewieństwo stanowi swego rodzaju rękojmię rzetelności dłużnika lub

pracobiorcy. W związku z tym zatrudnianie krewnych może rodzić konflikt interesów.

Większość Polaków (54%) podziela opinię, że każdy człowiek pracuje na własne

konto, a jeśli pracownik dobrze wywiązuje się ze swoich obowiązków, to pokrewieństwo nie

ma znaczenia. Niespełna dwie piąte ankietowanych (38%) jest zdania, że zatrudnianie

krewnych grozi konfliktem interesów, ponieważ rodzina zwykle jest w jakiś sposób

powiązana majątkowo. Przekonanie o możliwości konfliktu interesów rośnie wraz

z wykształceniem.

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: