PROGRAMY DO REALIZACJI W SZKOLE Z DZIEĆMI/MŁODZIEŻĄ
PROGRAM "DRUGI ELEMENTARZ CZYLI PROGRAM SIEDMIU KROKÓW"
W 1993 roku w oparciu o książkę dwóch amerykańskich pedagogów A. Borosa i P. Callahana pt. "Co należy wiedzieć o alkoholu i innych środkach odurzających" powstał program profilaktyczny, który zrealizowano w kilku szkołach podstawowych. Po tym pilotażowym doświadczeniu, pozytywnie ocenionym zarówno przez uczniów i nauczycieli, jak i samych realizatorów opracowano nową, nieco zmodyfikowaną wersję programu i w drugiej połowie 1993 roku objęto nim prawie 2.500 klas w całej Polsce. W zajęciach wzięło udział prawie 100.000 młodzieży, rodziców, nauczycieli. W 1994 roku opierając się na poprzednich doświadczeniach zespół pracowników i współpracowników Agencji pod kierunkiem dr Jerzego Mellibrudy opracował nową, oryginalną technologię programu profilaktycznego dla młodzieży, nauczycieli i rodziców - pod nazwą "Drugi Elementarz czyli Program Siedmiu Kroków". Program ten zawiera zbiór scenariuszy do zajęć z młodzieżą (16 godzin lekcyjnych) oraz do specjalnego spotkania z rodzicami pt. "Jak pomóc dziecku nie pić". Koncentruje się przede wszystkim wokół alkoholu, najpopularniejszej i wywołującej najwięcej szkód substancji psychoaktywnej dostępnej w naszym kraju. Podstawową zasadą, jaką przyjęli autorzy programu jest sprzeciw dla zażywania jakichkolwiek substancji uzależniających przez niepełnoletnią młodzież, zarówno alkoholu, tytoniu jak i wszystkich rodzajów narkotyków. Przyjęcie takiej reguły było ważne przede wszystkim dlatego, iż coraz częściej polscy rodzice w poczuciu własnej bezradności, wobec powszechności zjawiska picia alkoholu przez młodzież skłonni są akceptować picie piwa i innych niskoprocentowych alkoholi przez swoje nieletnie dzieci.
Adresat: dzieci i młodzież w wieku 12-17 lat (VI klasa szkoły Podst., gimnazjum, szkoły ponadpodstawowych)
Program w znacznej części opiera się na aktywnych i twórczych metodach pracy - "burzy mózgów", psychodram i scenek odgrywanych w klasie oraz mini wykładach prowadzonych przez nauczyciela. Znaczna część zajęć prowadzona jest w małych grupach. Wypowiedzi uczniów w trakcie dyskusji nie podlegają ocenie, a wykorzystywanie prac pisemnych oparte jest na zasadzie pełnej anonimowości. Poszczególne zajęcia programu dotyczą następujących tematów:
o Start - projekcja filmu "Ucieczka w niewolę" zrealizowanego na zlecenie Agencji podczas festiwalu muzyki rockowej w Jarocinie,
o Krok pierwszy - Poszukiwanie szczęścia,
o Krok drugi - Chemiczna pułapka,
o Krok trzeci - Używanie i nadużywanie,
o Krok czwarty - Uzależnienie i współuzależnienie - projekcja filmu fabularnego prod. USA pt. "Rozdarte dusze" ("Shattered Spirits"),
o Krok piąty - Sztuka odmawiania,
o Krok szósty - Alkohol i uczucia,
o Krok siódmy - Zdrowe i dobre życie - zasady współżycia z ludźmi.
Program "Drugi Elementarz" ma strukturę kaskady. Oznacza to, iż najpierw w kilkudniowych warsztatach odbywających się w Warszawie szkoleni są instruktorzy programu. Jest to wyselekcjonowana, kilkusetosobowa grupa pedagogów, psychologów i nauczycieli z całej Polski, posiadających odpowiednie kompetencje i doświadczenia w pracy z młodzieżą, ukończone treningi i kursy specjalistyczne. Po zakończeniu szkolenia każdy z instruktorów ma zadanie znalezienia w swoim lokalnym środowisku 12 - 14 bezpośrednich realizatorów programu i przygotowanie ich do prowadzenia zajęć w klasie. W ten sposób w szybkim czasie w jednej edycji programu bierze udział kilka tysięcy realizatorów. Każdego roku w dwóch edycjach wspomnianego programu (wiosennej i jesiennej) uczestniczyło ok. 300.000 uczniów w wieku 14-15 lat (ostatnie klasy szkół podstawowych i pierwsze szkół średnich i zawodowych) oraz ok. 10.000 nauczycieli i wychowawców. Każdy z realizatorów programu otrzymuje szczegółowy scenariusz poszczególnych zajęć oraz wiele dodatkowych wskazówek ważnych w pracy z młodzieżą. Prócz tego w pakiecie realizatora znajdują się: kaseta magnetofonowa z wypowiedziami czołowych polskich muzyków rockowych na temat problemów związanych z alkoholem specjalnie przygotowana na potrzeby programu, kasety video z filmami "Ucieczka w niewolę" oraz "Rozdarte dusze", komplet ulotek dla każdego ucznia do każdej kolejnej lekcji, specjalne broszury dla uczniów i rodziców bezpłatnie rozdawane na zakończenie programu. Od samego początku program poddawany jest również wewnętrznej ewaluacji w postaci pretestu i posttestu zaś odrębnie prowadzi się ewaluację z grupą kontrolną. Badania takie mają z jednej strony znaczenie motywacyjne dla samych realizatorów, z drugiej zaś stanowią unikalną w skali europejskiej, ogromną próbkę epidemiologiczną, nieobciążoną żadnymi specjalnymi kosztami. Prosty system podsumowywania wyników badań realizowany w formie odwrotnej kaskady pozwala dwa razy w roku uzyskać podstawową orientację w sprawie zachowań, postaw i wiedzy na temat problemów alkoholowych w populacji 14-15-latków. Istotne znaczenie dla oceny realizacji programu mają także ankiety oceny programu wypełniane przez uczniów. W ciągu pięciu ostatnich lat program ulegał pewnym modyfikacjom i zmianom. Program zajęć z rodzicami został rozszerzony do trzech 2-godzinnych spotkań, do których opracowano oryginalną technologię pt. "Przygotowanie do profilaktyki domowej" (A. Arendarska, K. Wojcieszek). Warto zaznaczyć, iż w ciągu 4 lat realizacji tej części programu wzięło w nim udział ponad 550.000 rodziców. W zespole "Drugiego Elementarza" opracowano również scenariusze zajęć programu wychowawczo - profilaktycznego "Sobą być - dobrze być" - propozycję skierowaną do uczniów klas pierwszych gimnazjum oraz ich wychowawców.
Od roku 2003 wdrażana jest uzupełniona i poprawiona wersja programu pn. „Trzeci Elementarz”. Przygotowany został również nowy podręcznik dla realizatorów.
Kontakt: Fundacja ETOHul. Mszczonowska 6 01-254 Warszawatel. 022 836 80 80, 836 80 89
Podsumowując realizację w Polsce programu "Drugi Elementarz" należy zwrócić uwagę na jego wielką popularność i ogromny zasięg. W okresie 1994 - 1998 wzięło w nim udział ponad 1.176.000 uczniów w wieku od 14-16 lat. W realizacji programu na terenie szkół i innych placówek oświatowo-wychowawczych uczestniczyło ponad 45.000 nauczycieli i wychowawców przygotowywanych do prowadzenia zajęć przez prawie 2.000 instruktorów. W programie aktywnie uczestniczyło również ponad 830.000 rodziców biorących udział w specjalnych kilkugodzinnych spotkaniach pn. Jak pomóc dziecku nie pić.
PROGRAM "JAK ŻYĆ Z LUDŹMI"
Australijski program profilaktyczny w polskim opracowaniu Alicji Kobiałki. Głównym jego celem jest rozwinięcie najważniejszych umiejętności interpersonalnych:
o komunikowania się z ludźmi,
o podejmowania decyzji,
o chronienia siebie w sytuacji nacisku grupowego,
o radzenia sobie ze stresem,
o budowania właściwego wizerunku własnej osoby,
o otwartości,
o empatii.
Ponadto program dostarcza informacji na temat środków uzależniających. Przeznaczony jest do pracy z młodzieżą ze starszych klas szkół podstawowych oraz szkół ponadpodstawowych. Realizatorami mogą być psychologowie lub pedagodzy, wyszkoleni i mający doświadczenie w pracy terapeutycznej z grupą. Program wydano w formie książki składającej się z trzech części. Pierwsza część, teoretyczna, omawia najważniejsze zasady pracy z grupą, cechy dobrego prowadzącego, niezbędne elementy zajęć z młodzieżą. Druga - podaje propozycje zajęć, bogaty zestaw ćwiczeń i technik. Trzecią stanowią materiały pomocnicze: ankiety, kwestionariusze, rysunki, tabele. Książkę można kupić w Dziale Wydawnictw Centrum Metodycznego Pomocy Psychologiczno-Pedagogicznej, 00-644 Warszawa, ul. Polna 46 A,tel. 825 - 44 - 51 w. 103.
PROGRAM "DZIĘKUJĘ - NIE"
Program edukacyjno-treningowy, zespół autorski: Stefan Mieszalski i Mirosław Szymański (UW), Ewa i Jacek Morawscy (Ośrodek Informacji o Alkoholu i Narkotykach ADIC w Warszawie). Celem programu jest umożliwienie młodzieży zdobycia pewnych umiejętności życiowych, osiągnięcie większej autonomii i odpowiedzialności za swoje zachowania. W trakcie zajęć uczniowie uzyskują informacje o środkach uzależniających i uczą się niekonfliktowego odmawiania. Program adresowany jest do młodzieży z klas VII - VIII szkół podstawowych oraz pierwszych klas szkół ponadpodstawowych. Realizatorami są przeszkoleni nauczyciele, którzy otrzymują materiały instruktażowe, scenariusze kolejnych zajęć, ankiety oraz gry dydaktyczne. Szkolenie nauczycieli trwa 25 godzin.
Kontakt: Szkoła Profilaktyki Uzależnień, Gimnazjum nr 3, ul. Chełmska23, 02-724 Warszawa, tel.: 0-602 249 837lub Ośrodek Informacji o Alkoholu i Narkotykach ADIC, skrytka pocztowa 126, 00-950 Warszawa 1,tel. 022 624 22 96
PROGRAM "ZANIM SPRÓBUJESZ"
Scenariusze zajęć profilaktycznych do wykorzystania w całości lub jako "elementy do składania" i realizowane w zależności od potrzeb. Zajęcia pogrupowane są według bloków tematycznych dla czterech przedziałów wiekowych: uczniów klas I-IV, V-VI, gimnazjów oraz szkół ponadpodstawowych. Proponowane są trzy warianty zajęć profilaktycznych:
o program bazowy "Zanim Spróbujesz" - łączy informacje o uzależnieniach z zajęciami poświęconymi problemom emocjonalnym i relacjom interpersonalnym.
o "Decyzje" - cykl kilku zajęć, przygotowujących młodych ludzi do podejmowania racjonalnych decyzji dotyczących picia, narkotyzowania się i palenia papierosów.
o "Życie wśród ludzi" - szeroki program profilaktyczny, którego celem jest poprawa emocjonalnego i społecznego funkcjonowania dzieci, co ma w rezultacie zwiększyć ich odporność na uzależnienia.
Kontakt:Stowarzyszenie OPTAul. Dobra 53 m 79/81 00-312 Warszawa,tel./fax (22) 826 47 57e-mail: opta@free.ngo.pl
PROGRAM "SPÓJRZ INACZEJ"
Jest to program autorstwa Andrzeja Kołodziejczyka i Ewy Czemierowskiej, jeden z pierwszych tego typu programów realizowanych w Polsce oparty na amerykańskich programach "Drug Education Curriculum and Substance Education". Program jest jednym z nielicznych programów stosowanych przez nauczyciela w klasach młodszych, zajęcia wychowawczo - profilaktyczne obejmują trzy samodzielne części przeznaczone dla uczniów klas: I-III, IV-VI, gimnazjum. Treść programu obejmuje we wszystkich trzech częściach bloki tematyczne dotyczące uczestnictwa w grupie, postrzegania siebie i rozumienia swoich uczuć oraz rozwiązywania problemów. Dla najmłodszych i średnich klas przewidziano blok: "Dbamy o swoje zdrowie". Ponadto dla klasy IV - "My i narkotyki" zaś dla klas najstarszych temat środków potraktowany został wspólnie w bloku "My i środki uzależniające". W klasach I-III nie porusza się tematu alkoholu czy narkotyków w ogóle, informacje dotyczące substancji odurzających pojawiają się począwszy od klasy IV. Program przewiduje 16 - 25 spotkań w roku (każde ok. 2 godzin lekcyjnych).
Zaletą programu jest bardzo dobre dostosowanie zajęć do możliwości poznawczych dzieci. Mają one możliwość ekspresji rysunkowej, mimicznej, ruchowej oraz słownej. Realizacja programu dostarcza wielu radosnych i ważnych przeżyć nie tylko uczniom, ale także nauczycielowi, ponadto daje mu okazję do poznania i prawdziwego zaprzyjaźnienia się ze swoimi uczniami.
Wskazane jest, aby nauczyciele przed przystąpieniem do realizacji programu uczestniczyli w dwóch warsztatach:
40-godzinnym poświęconym zdobywaniu lub doskonaleniu umiejętności w zakresie komunikacji z dzieckiem, 20-godzinnym na temat rodzajów środków uzależniających i skutków działania oraz mechanizmów uzależnień.
Rokrocznie kilkaset osób przeszkolonych do realizacji programu.
Kontakt:Stowarzyszenie Psychoprofilaktyki Szkolnej "Spójrz Inaczej"ul. Radomska 2927-200 Starachowicetel./fax 041 274 18 00
PROGRAM "SPÓJRZ INACZEJ NA AGRESJĘ"
Program zajęć wychowawczo-profilaktycznych autorstwa Andrzeja Kołodziejczyka, Ewy Czemierowskiej i Tomasza Kołodziejczyka. Stanowi on uzupełnienie programu "Spójrz inaczej" o problematykę agresji, przemocy, lecz może być realizowany również jako odrębna całość. Celem głównym jest wyuczenie umiejętności radzenia sobie z własnymi negatywnymi emocjami oraz z przemocą z zewnątrz. Program przeznaczony jest dla VI klas szkoły podstawowej oraz I i II gimnazjum. Realizują go przeszkoleni nauczyciele podczas 12 spotkań warsztatowych. Opracowano podręcznik dla realizatorów zawierający podstawową wiedzę na temat agresji, wskazówki metodyczne dla prowadzącego oraz scenariusze kolejnych spotkań.
Kontakt:Stowarzyszenie Psychoprofilaktyki Szkolnej "Spójrz inaczej"
PROGRAM DOMOWYCH DETEKTYWÓW
Program Domowych Detektywów jest szkolnym programem profilaktycznym przeznaczonym dla uczniów w wieku 10-11 lat (IV lub V klasa szkoły podstawowej) i ich rodziców. Głównym celem programu jest opóźnianie inicjacji alkoholowej oraz zmniejszanie spożycia alkoholu wśród tych dzieci, które rozpoczęły już picie. Podstawowa strategia profilaktyczna zastosowana w programie opiera się na założeniu, że we wczesnym okresie dojrzewania największy wpływ na zachowania zdrowotne nastolatków mają przede wszystkim rodzice oraz rówieśnicy.
Program realizowany jest w szkole pod kierunkiem wychowawcy klasy, przy aktywnym udziale liderów rówieśniczych. W czasie realizacji programu wykorzystuje się cztery zeszyty przeznaczone do wspólnej pracy uczniów i rodziców w domach, w ramach tzw. Domowych Drużyn. Każdy z zeszytów zawiera jeden komiks, związane z nim trzy zadania oraz uwagi dla rodziców. Bohaterami komiksów jest para młodych detektywów: Jaś i Małgosia, którzy są "modelami" pożądanych zachowań i postaw wobec alkoholu. Program kończy się popołudniowym spotkaniem, podczas którego uczniowie prezentują rodzicom i zaproszonym gościom prace związane z treścią programu. Realizacja programu wymaga łącznie ok. 10 tygodni.
Spodziewane efekty programu: Wyniki badań przeprowadzonych bezpośrednio po zakończeniu programu wskazują, że PDD wpływa korzystnie na ograniczanie częstości picia alkoholu, zmniejsza intencję picia alkoholu, powoduje wzrost wiedzy na temat skutków picia alkoholu przez młodzież. Ponadto udowodniono, że program sprzyja prowadzeniu rozmów pomiędzy rodzicami i dziećmi na tematy związane z piciem alkoholu oraz paleniem papierosów, a także ma pozytywny wpływ na ograniczenie częstości palenia papierosów.
Poprawnie zrealizowany Program Domowych Detektywów angażuje większość rodziców i jest dobrze oceniany przez wszystkich uczestników.
Pracownia PRO-M przyjmuje wyłącznie grupowe zgłoszenia na szkolenie (12-15 wychowawców + pedagog szkolny).
Kontakt: Instytut Psychiatrii i Neurologii Pracownia Profilaktyki Młodzieżowej "Pro-M" Al. Sobieskiego 1/9 01-216 Warszawa tel. 642 66 11 w. 330
PROGRAM "TAK CZY NIE"
Program, autorstwa Witolda Skrzypczyka powstał w środowisku łódzkim jako kontynuacja programu "NOE". Obejmuje on dwie części: zajęcia edukacyjne i warsztatowe. Przeznaczony jest dla młodzieży z klas I-II gimnazjum oraz szkół ponadpodstawowych. Celem programu jest dostarczenie wiedzy na temat wpływu alkoholu i narkotyków na życie w rodzinie, kształtowanie racjonalnych decyzji osobistych związanych z używaniem środków uzależniających oraz nabycie praktycznych umiejętności asertywnego "NIE". Dzieci z grup podwyższonego ryzyka, które ujawniają się w trakcie zajęć, kierowane są do grup Al-Ateen lub terapię.
Program jest realizowany poprzez 12 - godzinne cykle w następujących blokach:
o zajęcia z młodzieżą (wiedza o uzależnieniach, decyzje, asertywność),
o zajęcia superwizyjne zespołów,
o konsultacje z rodzicami,
o konsultacje z nauczycielami.
Do chwili obecnej w programie wzięło udział ponad 20 tys. osób.
Kontakt:Profilaktyczno Rozwojowy Ośrodek Młodzieży i Dzieci PROM ul. Jaracza 40 90-252 Łódźtel. 0 42 630 03 73e-mail: awitprom@polbox.com
PROGRAM "DEBATA"
Program autorstwa K. Wojcieszka przeznaczony dla młodzieży od klas szóstych szkoły podstawowej. Spotkanie 2-3 godzinne realizowane z wykorzystaniem metod aktywizujących. Praca w oparciu o zmianę przekonań normatywnych dotyczących picia alkoholu, silne podkreślenie wartości postaw abstynenckich. Scenariusz opublikowany w Remedium 3/98. Szkolenia prowadzi autor, ewentualnie również kontakt ze Stowarzyszeniem NOE.
Kontakt:Stowarzyszenie NOEul. Secemińska 17/27, 01-458 Warszawatel.: 0 602 35 01 38
"WCZESNA PROFILAKTYKA - PROGRAM CUKIERKI"
Program Wczesnej Profilaktyki "Cukierki" jest oparty na bajce pod tym samym tytułem. Jego adresatami są dzieci w wieku od 6 do 10 lat (przedszkole, klasy I-III). Program "Cukierki" należy do oddziaływań z zakresu profilaktyki uprzedzającej, która może być najbardziej skuteczna. Realizatorami lub współrealizatorami są nauczyciele i wychowawcy, czyli osoby bardzo bliskie dzieciom, mające duży autorytet na tym etapie edukacji co może stanowić znaczny atut dla jego skuteczności.
Program opiera się na wspólnej lekturze bajki "Cukierki" w zespole klasowym i pracy z dziećmi na bazie tekstu z wykorzystaniem różnych metod aktywnych. Celem zajęć jest przybliżenie uczniom podstawowych informacji na temat środków uzależniających i zagrożeń z nimi związanych, kształtowanie postawy dystansu w relacjach z osobami nieznajomymi, rozwijanie u uczniów postawy szacunku i zaufania w stosunku do szkolnego personelu pedagogicznego i technicznego jako osób mogących udzielić wsparcia w problemach wydarzających się na terenie szkoły. Wykorzystanie m.in. metody fabuły w pracy z dziećmi jest niezwykle cenne. Identyfikacja z fikcyjnymi bohaterami pozwala na przebycie jedynie w wyobraźni wydarzeń, które mogą stać się istotnym stopniem w ich rozwoju intelektualnym i społecznym.
Cały program opracowany jest w kilku wersjach - wariant krótszy oraz zajęcia dłuższe (8 x 2 godziny).
Kontakt: Centrum Szkoleniowe Fundacji Homo Hominiim. Karola de Foucauld - Marabut ul. Aleksandry 130-837 Kraków tel. 0 12 658 49 64, 658 49 74
PROGRAM „JESTEM OK.!”
Program skierowany do uczniów klas IV i V szkół podstawowych. Czterolekcyjne warsztaty, prowadzone metodami aktywizującymi uczniów, zawierające elementy upowszechniające wiedzę na temat środków psychoaktywnych, umożliwiające nabywanie umiejętności i zachowań związanych z podejmowaniem zdrowych decyzji.
PROGRAM "NASZE SPOTKANIA"
Program autorstwa Marii i Piotra Fijewskich jest doskonale opracowanym programem psychoedukacji. Program składa się z dziesięciu sesji, z których każda trwa półtorej godziny zegarowej. Realizowany jest przez wychowawcę lub chętnego nauczyciela. Celem programu jest pomoc w rozwoju osobistym młodych ludzi. Obejmuje cztery obszary: kontakt z samym sobą, z innymi osobami, umiejętność radzenia sobie z trudnościami i umiejętność pomagania innym. Realizowany jest w klasach gimnazjalnych i w szkołach średnich. Nasze spotkania integrują samych uczniów oraz nauczyciela z uczniami, radykalnie zwiększając możliwości wzajemnej współpracy.
Kilkuset przeszkolonych realizatorów.
Kontakt:Ośrodek INTRAul. Lipowa 3, Warszawatel.: (0-22) 826 35 34
PROGRAM "NOE"
Jest to program autorstwa Krzysztofa Wojcieszka. Realizowany on jest w dwóch etapach:
I. Obejmuje serię spotkań z dużymi grupami uczniów (nawet do 300 uczniów na jednej sali);
II. Obejmuje wszystkie późniejsze działania na rzecz uczniów, pedagogów oraz rodziców danej szkoły.
Zasadnicze spotkanie z dużą grupą młodzieży najczęściej organizowane na terenie szkoły, trwa ok. 4 - 5 godzin. Zespół prowadzący spotkanie (4 - 5 osób) to odpowiednio przygotowani psychologowie, trzeźwi alkoholicy i osoby (małżonkowie, dzieci) z rodzin z problemem alkoholowym. Spotkanie prowadzone jest bardzo dynamicznie, przybiera formę happeningu - dramy podzielonego na trzy części: I - prawda, II - miłość, III - wolność. Pomimo bardzo szczegółowego scenariusza program ma charakter do pewnego stopnia twórczy, gdyż uzupełniają go reakcje uczestników. Ważną częścią programu jest seria przygotowanych świadectw uczestników wspólnot samopomocowych - jest to element poruszający emocjonalnie, u niektórych powodujący głęboką przemianę postaw. Najważniejszym rezultatem spotkania jest obalenia mitu o powszechnej chęci picia i niemożności ułożenia kontaktów z rówieśnikami bez alkoholu.
...
Jerzysan1