BY Hulecki D., Pomniki pracy wilenskaje myncy paczatku XVI stahoddzia aspiekty wytworczasci, Bankauski wiesnik, nr [333] 2006.pdf

Банкаўскi веснiк, ЛЮТЫ 2006

åÖÜÑìçÄêéÑçÄü äéçîÖêÖçñàü

майстроў Віленскае мынцы

пачатку XVI стагоддзя:

аспекты вытворчасці*

ÑÁÏiÚ˚ ÉìãÖñäI

ным парадку, 8 снежня, назваць лiтоўскага князя,

якi ўвайшоў у гiсторыю як Жыгiмонт Стары, поль-

скiм каралём.

У гэты дзень Жыгiмонт знаходзiўся ў Гораднi, дзе

яму здаваў лiчбу Вiленскае мынцы яе дзяржаўца

князь Мiхайла Глiнскi. Як добры гаспадар, новы вя-

лiкi князь у першую чаргу прыняў рахункi з важней-

шых жаролаў дзяржаўнага даходу — мынцы i васкоў-

нi. Краiна была добра забяспечаная манетай, таму,

падзякаваўшы трыюмфатару Клецкае бiтвы за служ-

бу, Жыгiмонт часова замкнуў мынцу.

Наноў яе адамкнуць было пастаноўлена на чэр-

веньскiм сойме 1508 года ў Наваградку. Новым дзяр-

жаўцам мынцы стаў хрышчаны габрэй з Берасця Аб-

рам Езафовiч, якi працаваў у звязцы з Ульрыкам Гозэ

з Кракава. Яны i распачалi бiццё новых лiтоўскiх паў-

грошаў, якое цягнулася безперапынна да 1529 года.

Асаблiва напачатку паўгрошы выбiвалiся ў аграмад-

ных колькасцях, што абумовiла iхнi шырокi распаў-

сюд па абшарах ВКЛ. На доўгi час паўгрош стаў па-

ноўнай грашовай адзiнкай i сродкам гандлю ўсяе

дзяржавы. Другiм важным рашэннем наваградскага

сойму было наданне сталага курсу паўгрошу польска-

му, якi быў прыраўняны да 4 пенязяў лiтоўскiх, у той

час як паўгрош лiтоўскi месцiў 5 пенязяў. Гэта, безу-

моўна, паспрыяла першаму заўважнаму пранiкненню

польскае манеты на землi Вялiкага княства.

У гэты час на Беларусi моцна падвышаецца ровень

таваравытворчасцi. Працягваецца iнтэнсiўны рост га-

радоў, чаму спрыяе ўлада праз iльготы i прывiлеi для

жыхароў, што жадалi займацца рамёствамi. Галоўны

сродак гандлю ў краiне ў XV стагоддзi — праскi грош

— паступова страчвае свае пазыцыi, бо з пачаткам

гусiцкiх войнаў у Чэхii перапынiўся iмпарт гэнае ма-

неты ў ВКЛ. Апошнiя вялiкiя партыi, што траплялi

сюды, былi выбiтыя за Вацлава Чацвёртага, панаван-

не якога скончылася ў 1419 годзе. За такi доўгi час

грошы гэтага ўладара, i так нестаранна бiтыя, страч-

валi не толькi сваё аблiчча, але i меншалi ў вазе. Та-

му, ужо неўзабаве пасля пачатку эмiсii, вiленскiя паў-

грошы апанавалi ўсе сферы жыццядзейнасцi ў нашай

краiне. Гэтыя манеты беспярэчна дамiнуюць у скар-

бах першае паловы XVI стагоддзя ад Падляшша да

Смаленшчыны. Падобную ж пазыцыю займалi яны i

на Украiне. Манетны iнтэрнацыянал, якi курсаваў

там у XV стагоддзi, а гэта джучыдскiя, iтальянскiя,

бiзантыйскiя, кiеўскiя, галiцкiя, вугорскiя манеты i

ëﬂ·‡

ÅÂÎ‡ÛÒÍ‡„‡

ÌÛÏiÁÏ‡Ú˚˜Ì‡„‡

Ú‡‚‡˚ÒÚ‚‡

1. è‡Ÿ„Ó¯˚ Ü˚„¥ÏÓÌÚ‡ ëÚ‡Ó„‡ ﬂÍ ‡ÒÌÓŸÌ˚

ÒÓ‰‡Í „‡Ì‰Î˛ Ÿ ÇﬂÎ¥Í¥Ï ÍÌﬂÒÚ‚Â ã¥ÚÓŸÒÍ¥Ï

Û ÔÂ¯‡È Ô‡ÎÓ‚Â XVI ÒÚ‡„Ó‰‰Áﬂ. ßı ÍÛÒ‡‚‡ÌÌÂ

Ì‡ Ú˝˚ÚÓ˚¥ Í‡¥Ì˚ ¥ Á‡ ÏﬂÊÓÈ

Пачатак XVI стагоддзя, якое сталася стагоддзем

рэнесансу, асветнiцтва i рэфармацыi на тэрыторыi Бе-

ларусi, вызначыўся для Вялiкага княства Лiтоўскага

цяжкiмi вайскова-палiтычнымi выпрабаваннямi. У

апошнiя гады праўлення Аляксандра пашырылiся на-

бегi крымскiх татараў Менглi-Гiрэя на паўднёвыя i

паўднёва-заходнiя землi краю, агрэсiўную захопнiц-

кую палiтыку на ўсходзе праводзiў маскоўскi князь

Іван Трэцi. У 1506 годзе, знаходзячыся ў Лiдзе i буду-

чы цяжка хворым, вялiкi князь склаў дастамент, дзе

абвясцiў малодшага брата, Жыгiмонта Казiмiравiча,

сваiм спадкаемцам на лiтоўскiм пасадзе. Калi вестка

аб смерцi Аляксандра дасягла Глогава ў Сiлезii, дзе на

той час князяваў Жыгiмонт, апошнi ў жнiўнi гэтага ж

году рушыў на радзiму, дзе сустрэўся з найважней-

шымi службоўцамi ВКЛ у Гораднi i Вiльнi. Як вядо-

ма, паводле унiй памiж Польшчай i Вялiкiм княствам

Лiтоўскiм вялiкi князь i кароль мусiў абiрацца з зго-

ды абодвух бакоў. Адлi, ужо 20 лiстапада лiтоўскiя

паны-рада без згоды польскае кiроўнае элiты абвесцi-

лi Жыгiмонта Казiмiравiча вялiкiм князем. Гэтым па-

казвалася iх адмоўнае стаўленне да навязванага праз

палякаў аб’яднання. Апошнiм заставалася ў спеш-

* Друкуецца на мове прадстаўленага аўтарам арыгiнала з захаваннем стылю i арфаграфii.

П омнікі працы

Банкаўскi веснiк, ЛЮТЫ 2006

åÖÜÑìçÄêéÑçÄü äéçîÖêÖçñàü

нават збольшага праскiя грошы, — цалкам саступае

сваё месца на карысць лiтоўскага паўгроша. Паўгро-

шы польскiя таксама маюць тут распаўсюджанне, але

толькi на захадзе краiны, у той час як лiтоўскiя суст-

ракаюцца ў скарбах па ўсёй тэрыторыi.

Арэал шырокага курсавання паўгрошаў амаль аб-

мяжоўваецца землямi ВКЛ. У Польшчы скарбы па-

чатку XVI стагоддзя, якiя iх месцяць, складаюць сцi-

плую частку з памежных з ВКЛ тэрыторыяў — у вуз-

кiм поясе ад Падолля да Мазовii. У нязначнай коль-

касцi сустракаюцца паўгрошы ў скарбах сучасных

Латвii i Эстонii. Дзеля метралагiчнай несумяшчаль-

насцi, натуральна, не былi яны шырока распаўсюджа-

ныя i ў Маскоўскай дзяржаве. Трапiлi паўгрошы i ў

“далёкае” замежжа, а наймя ў Сямiграды, Славаччы-

ну, Малдову, але ўжо ў канцы XVI стагоддзя, калi з

абраннем на велiкакняскi пасад Сцяпана Батуры па-

шырыўся адток польскае i лiтоўскае манеты ў гэтыя

землi. Знаходкi лiтоўскiх паўгрошаў у iншых краiнах

носяць хiба выпадкавы характар.

ся да замяшання фiнансавае сыстэмы ВКЛ. Ён, разам

з падаражэннем срэбра, вёў да штогадовага змяншэн-

ня прыбытку ад бiцця вiленскiх паўгрошаў. У 1528

годзе была адчыненая новая мынца ў Тарунi, якая ме-

ла бiць грошы па польскай стапе, што адпавядала

планам палякаў аб унiфiкацыi грашовых сыстэмаў. З

гэтых прычынаў у 1529 годзе было пастаноўлена вi-

ленскую мынцу зачынiць, што азначала канец 21-га-

довага перыяду бiцця тут лiтоўскiх паўгрошаў.

3. í˝ıÌ¥Í‡ ¥ ‰˝ÙÂÍÚ˚ ·¥ˆˆﬂ Ï‡ÌÂÚ‡Ÿ

На пачатку XVI стагоддзя адзiная мынца Вялiкага

княства Лiтоўскага карысталася заходнiмi методы-

камi бiцця манеты, якiя вынаходзiлiся ў Нямеччыне,

Італii, Францыi, а пасля пераймалiся нашымi мынц-

майстрамi “за, альбо без” тэхнолагаў. Часта на най-

важнейшыя пазыцыi запрашалiся самыя адмыслоўцы

з-за мяжы, амаль вылучна немцы.

Тэхналогiя падрыхтоўкi манетнага срэбра застава-

лася нязменнай праз доўгiя часы. Коратка паслядоў-

насць дзеянняў можна апiсаць наступным чынам.

Срэбнае ламаццё рознага кшталту ператаплялася ў

агульнай печы, пры гэтым з дапамогай пэўных мето-

дык ад яго аддзялялiся прымешкi iншых коваў. Ат-

рыманае чыстае срэбра легавалася меддзю да азнача-

нае ардынацыяй пробы. Гэты працэс жорстка кантра-

ляваўся вардайнам — дзяржслужбоўцам, непаднача-

леным кiраўнiцтву мынцы. Срэбра патрэбнае якасцi

адлiвалася ў пруткi. Вышэйзгаданы тэхпрацэс мог ад-

бывацца i па-за межамi мынцы, забяспечваючы апош-

нюю, як i iншых замоўцаў, унармаванымi па вазе i

пробе пруткамi кову.

Далей пруткi раскоўвалiся ў пласткi срэбра да таў-

шчынi будучае манеты. Гэты працэс быў вельмi пра-

цаёмкi, бо ў разгляданым выпадку бiцця паўгрошаў

ад дакладнасцi такой аперацыi цалкам залежала вага

манеты. У першай чвэрцi XVI стагоддзя быў вынай-

дзены валцавальны варштат, што сталася рэвалюцый-

най тэхналогiяй для названае аперацыi, але абсалют-

на неверагодна, каб ён выкарыстоўваўся ў Вiленскай

мынцы ўжо для бiцця паўгрошаў Жыгiмонта Старога.

Затое вядома, што наступная аперацыя выконвалася

не самаруч, а на высокатэхналагiчнай прыладзе таго

часу. Раскаваныя i разрэзаныя стужкi срэбра падава-

лiся на прабойнiк — механiчнае прыстасаванне для

выцiнання манетных кружкоў. Вынаходнiцтва гэтага

варштату звязваецца з iмем Леанарда да Вiнчы

(1452—1519). Выкажу меркаванне, што прабойнiк

быў уведзены ў Вiленскай мынцы не адразу, а каля

1522 года, калi з’яўляюцца манеты з дэфектамi бiцця,

характэрнымi для яго выкарыстання (пра гэта нiжэй).

Наступным этапам была праверка адпаведнасцi

вагi кружкоў норме. Для паўгрошаў тарнаваўся

прынцып “al-marco”, што азначала абавязанне выбiць

канкрэтна вызначаную колькасць манетаў з грыўнi

срэбра, без аглядкi на вагу кожнае манеты асобна.

Так, з грыўнi брутта норма выбiцця складала 158

паўгрошаў.

Расфасаваныя па партыях кружкi выбельвалiся i

палiравалiся. Рэдчыня манетаў Жыгiмонта Старога,

якiя б мелi люстраны бляск, сведчыць аб недаскана-

ласцi тагачаснае тэхналогii аперацыi палiравання.

Апошняя аперацыя — выбiццё, альбо прэгаванне,

выконвалася малатковай методыкай. Споднi штэм-

2. Ä„‡Ì¥Á‡ˆ˚ﬂ Ô‡ˆ˚ Ç¥ÎÂÌÒÍ‡Â Ï˚Ìˆ˚

Ÿ 1508—1529 „‡‰‡ı

Наваградскi сойм 1508 года, пастанавiўшы выбi-

ваць лiтоўскую манету па даўняй стапе, адпрэчыў iм-

кненне палякаў да поўнае грашовае унii. У тым жа

годзе Вiленская мынца была арганiзаваная Ульрыкам

Гозэ i пачала сваю дзейнасць пад кiраўнiцтвам Абра-

ма Езафовiча. Вядомыя i два тэхнолагi манетнае вы-

творчасцi (мынцмайстры) — лiцьвiн Андрэй Цiхi з

Вiльнi i немец Генрык Шлёгер. Падскарб’i Хведар

Храптовiч, а затым Богуш Багавiцiнавiч не кантраля-

валi працы мынцы.

Нас найболей цiкавяць мясцовыя кадры, якiя пра-

цавалi ў вытворчасцi манетаў. Падобна, што iм была

адведзеная роля майстроў нiжэйшага рангу, у той час

як штэмпелi рэзалi майстры-немцы. Такая практыка,

дарэчы, была звычайнай i ў суседняй Польшчы. Да

таго ж праца разьбяра штэмпеляў вымагала б ад лiць-

вiна неабыякой адукаванасцi, бо легенды наносiлiся

не на звыклай яму дзяржаўнай старабеларускай мове,

а на лацiне. У той жа час вялiкая колькасць памылак

у размяшчэннi лiтараў у словах легенды можа свед-

чыць якраз аб тым, што вучнi майстра-гравера (а на-

нясенне гэтых элементаў на штэмпель выконвалi ме-

навiта яны) не былi добра знаёмыя з лацiнскiм пiсь-

мом. Таму магчыма прыпiсаць гэтыя пасады нашым

суайчыннiкам. Вышэйзгаданы Андрэй Цiхi, вядомы

таксама з арганiзацыi васкоўняў i мытняў, “валей”

займаў высокую пасаду ў мынцы i спецыялiзаваўся

на забяспечаннi i падрыхтоўцы манетнага срэбра.

У наступным годзе Езафовiч змянiў Багавiцiнавiча

на пасадзе вялiкага падскарб’я лiтоўскага (мiнiстра

фiнансаў), якую i займаў да сваёй смерцi ў 1519 годзе.

Ён жа сумесна з Гозэ кiраваў працай мынцы. Яна

прыносiла неблагi прыбытак, а наймя 53 паўгрошы з

кожнае грыўнi чыстага срэбра па звестках на першую

палову 1509 года.

Па смерцi Езафовiча пасаду падскарб’я iзноў заняў

Багавiцiнавiч, а аднаасобным кiраўнiком i дзяржаў-

цам мынцы застаўся Гозэ. Навязаны польскiм бокам

эдыкт 1515 года, якi раўнаваў у правох польскi i лi-

тоўскi паўгрошы, нiколi не выконваўся ўсур’ёз у

жыццi, бо быў вiдавочна бессэнсоўны, але прычынiў-

Банкаўскi веснiк, ЛЮТЫ 2006

åÖÜÑìçÄêéÑçÄü äéçîÖêÖçñàü

пель (у нашым выпадку негатыў рэверсу — мы ўбачым

гэта пазней) замацоўваўся ў цяжкiм бервяне (што бы-

ло абумоўлена ягонымi амартызацыйнымi ўласцiвас-

цямi) i заставаўся нерухомы. На яго клаўся манетны

кружок, да якога згары прыкладаўся другi штэмпель.

Па рукаятцы апошняга i наносiўся выцень малатком.

Характэрнымi дэфектамi бiцця паўгрошаў менава-

най методыкай ёсць:

а) Падвойнае адбiццё:

— абодвух бакоў мала пасунутымi адбiткамi штэм-

пеляў у вынiку адскоку вышняга штэмпеля ( мал. 1 ).

Гэта магло адбывацца, калi споднi штэмпель замацоў-

ваўся не ў бервяне, а ў металёвай аснове, якая не за-

бяспечвала патрэбную амартызацыю;

Малюнак 2

Манета, адбiтая двойчы

з выразнымi слядамi першага адбiтку на аверсе

б) Аднабаковыя манеты тыпу “пазытыў/негатыў”

( мал. 3 ), з добрым адбiткам нерухомага штэмпеля (рэ-

верс) i з чэзлым негатыўным адбiткам гэтага ж штэм-

пеля на другiм баку. Гэта адбывалася, калi манета за-

ставалася ў вышнiм штэмпелi i адпадала, толькi калi

прэгер бiў наступную. У вынiку на апошняй адбiваўся

толькi рэверс, а замест аверсу атрымлiвалiся вiдары-

сы рэверсу папярэдняе манеты. Такiя хiбы дапамаглi

нам вызначыць, якi штэмпель быў для паўгрошаў ру-

хомым.

Малюнак 1

Падвойнае адбiццё манеты,

выклiканае адскокам штэмпеля

— толькi рэверсу, калi пры выбiццi манета застала-

ся ў штэмпелi i дзеля таго, каб адчапiць яе, майстар

прыклаў вышнi штэмпель яшчэ аднойчы, вядома, не

трапляючы дакладна ва ўжо адбiты малюнак, i другi

раз выцяў малатком. Такi эфект магчымы i ў выпадку,

калi майстар, адняўшы вышнi штэмпель, адразу заў-

важаў пэўны хiб у ягоным адбiтку i дзеля яго выпраў-

лення цяў яшчэ раз. Гэткiя дэфекты сустракаюцца

рэдка, што можна патлумачыць высокай ступеняй

“аўтаматычнасцi” працы майстра, для якога адначасо-

выя праверкi якасцi сваёй работы былi б неэфектыў-

нымi;

— абодвух бакоў моцна пасунутымi адбiткамi

штэмпеляў у вынiку паўторнага вытню па няўдала

выбiтай манеце ( мал. 2 ). Верагодна, што вынiкi працы

прэгера падлягалi выхадному кантролю якасцi i най-

менш удалыя адбiткi вярталiся на папраўку. Майст-

ры, якiя перабiвалi бракаваныя кружкi, не марнавалi

часу на тое, каб дакладна трапiць у малюнак першага

адбiтку, што зразумела, бо ў выпадку iдэальнае моцы

i дакладнасцi другога першы адбiтак ставаў нябачны.

Аднак тае самае дакладнасцi i моцы iм не заўжды ста-

вала, сведкамi чаго ёсць манеты з моцна пасунутымi

восямi абодвух адбiткаў, i нават такiя, дзе кожны з

бакоў нясе часткi выяваў i аверсу, i рэверсу. Апошнi

факт пацвярджае i тое, што хiбы на манетах выпраў-

лялiся не адразу, а пасля кантролю.

Паўгрошы з “гатычным” дызайнам (бiтыя да 1519

года) маюць гэты дэфект нашмат часцей за паўгрошы

больш познiх эмiсiяў, што сведчыць пра пэўныя тэх-

налагiчныя перабудовы ў мынцы ў гэтым цi папя-

рэднiм яму годзе.

Малюнак 3

Манета тыпу “пазытыў/негатыў”

в) Мясцова неадбiтыя манеты ( мал. 4 ). Яны паўста-

валi, калi прэгер няроўна прыкладаў вышнi штэм-

пель. Такiм чынам, моц ягонага вытня нераўнамерна

размяркоўвалася па полi манеты, што прычынiлася

да адсутнасцi малюнку з абодвух бакоў. Паўгрошы з

не дужа завялiкiм неадбiткам звычайна не адкiдалiся

кантролем.

г) Манеты, неадбiтыя па дыяметры ( мал. 5 ). Утва-

ралiся на манетным кружку, якi быў нязначна выгну-

ты пад прабойнiкам. Падчас прэгавання кружок раў-

няўся, але штэмпель прыкладаўся да розных бакоў

манеты нераўнамерна. Паўгрошы з такiмi хiбамi вя-

домыя пераважна з 1522—1529 гадоў.

З iншых аспектаў выбiцця манетаў малатковай

тэхнiкай варта адмецiць, што восi аверсу i рэверсу

нiколi адмыслова не вытрымлiвалiся. Гэта добра

вiдаць па месцах неадбiтасцяў ( мал. 4 ). Выбiццё

вялiкае колькасцi манетаў вымагала ўсталявання

некалькiх паралельных працоўных месцаў прэге-

раў.

Банкаўскi веснiк, ЛЮТЫ 2006

åÖÜÑìçÄêéÑçÄü äéçîÖêÖçñàü

Малюнак 4

Манета, мясцова неадбiтая

Малюнак 6

Паўгрош лiтоўскi 1509 года. Варыянт з похвай (тып І)

Ён выкананы хiба на вышэйшым мастацкiм роўнi,

акуратна прарысаваная постаць вершнiка, апошнi

мае похву для меча, традыцыйную для Пагонi з часоў

Аляксандра. Рагi крылаў арла выгнутыя ўгару, у ад-

розненне ад выяваў на лiтоўскiм паўгрошы другога

тыпу ( мал. 7 ), глогаўскiм грошы ( мал. 8 ) i каронным

паўгрошы Жыгiмонта ( мал. 9 ). Раздзяляльнiкамi сло-

ваў у легендзе тыпу І ёсць адзiнкавыя колцы, як i на

даўнейшым аляксандравым паўгрошы ( мал. 10 ), а для

тыпу ІІ — падвойныя, уласцiвыя польскiм эмiсiям.

Малюнак 5

Манета з неадбiтасцямi па дыяметры

Найбольш тонкаю працай у мынцы было выразан-

не штэмпеляў. Таму мынцмайстры часта выкарыстоў-

валi пунсоны з пазытыўнымi выявамi асобных эле-

ментаў малюнку манеты. З дапамогай пунсонаў на

штэмпель наносiлiся лiтары, лiчбы, знакi, абводкi,

дзяржаўныя гербы. Пасля гэтага мынцмайстру заста-

валася толькi падправiць, калi трэба, драбнiцы — i

штэмпель быў гатовы да ўжытку.

4. è‡‡ŸÌ‡Î¸Ì˚ ‡Ì‡Î¥Á ‰˚Á‡ÈÌÛ Î¥ÚÓŸÒÍ¥ı

Ô‡Ÿ„Ó¯‡Ÿ Á ‰˚Á‡ÈÌ‡Ï Ú‡„‡˜‡ÒÌ˚ı Ï‡ÌÂÚ‡Ÿ

Í‡¥Ì-ÒÛÒÂ‰ÁﬂŸ

У адрозненне ад манетаў Аляксандра Казiмiравiча

лiтоўскiя паўгрошы Жыгiмонта Старога стылiстычна

мала розняцца ад каронных. Гэта сталася ў вынiку

цэнтралiзацыйнае палiтыкi караля, праз якога право-

дзiлi ўнiфiкатарскiя задумы вярхi польскае дзяржа-

вы. Натыкаючыся на адпорнасць вярхоў ВКЛ, Жыгi-

монт мусiў iсцi на саступкi, як у выпадку з стапой ма-

нетаў, але польская партыя разумна выкарыстоўвала

свае перавагi, мэтанакiравана пасоўваючы пазыцыi

лiтоўскiх паноў-рады ў драбнiцах.

Як уладар манетнае рэгалii, кароль i вялiкi князь

мог цалкам кантраляваць iдэалагiчныя аспекты пра-

цы мынцы, што мы i бачым пазней у выпадку выбiц-

ця здзеклiвых у дачыненнi да супрацiўнiкаў унii тра-

якоў ягоным сынам Жыгiмонтам Аўгустам. Менавiта

з гэтай нагоды ў 1509 годзе iснавалi 2 праекты дызай-

ну паўгрошаў.

Першы з iх ( мал. 6 ) не быў раней апiсаны ў нумiз-

матычнай лiтаратуры.

Малюнак 7

Паўгрош лiтоўскi 1509 года (тып ІІ)

Малюнак 8

Грош глогаўскi Жыгiмонта Старога 1506 года

Яшчэ адна асаблiвасць першага тыпу паўгроша

1509 года, якая лучыць яго з паўгрошамi Аляксанд-

ра, — крыж з аздобна выгнутымi канцамi, у той час

як другi тып i польскiя манеты маюць просты, неаз-

Банкаўскi веснiк, ЛЮТЫ 2006

åÖÜÑìçÄêéÑçÄü äéçîÖêÖçñàü

Малюнак 9

Паўгрош польскi Жыгiмонта Старога 1507 года

Малюнак 11

Грош праскi Уладзiслава

пачатку XVI стагоддзя

Малюнак 10

Паўгрош лiтоўскi Аляксандра 1492—1506 гадоў

добны крыж. Разам з гэтым выява Пагонi на абодвух

манетах ужо зусiм iншая. За яе прататып можна аб-

раць выяву з глогаўскага гроша Жыгiмонта.

У якасцi шрыфта ў абодвух варыянтах абраны го-

тык, незважаючы на рэнесансавы шрыфт каронных

эмiсiяў i распаўсюджанасць паўгрошаў Аляксандра з

гэтым шрыфтом. На гэты выбар магла паўплываць

звыкласць пiсьменных карыстальнiкаў манеты да го-

тыку ў краiне, галоўным сродкам абарачэння ў якой

яшчэ так нядаўна быў вылучна гатычны праскi грош

( мал. 11 ).

Рэканструяваць падзеi можна наступным чынам:

маючы прыклады глогаўскага гроша i кароннага паў-

гроша, якiя былi выбiтыя да 1508 года, Жыгiмонт за-

прасiў новага майстра з сваiм камплектам пунсонаў з

Нямеччыны, якi i падрыхтаваў штэмпель пробнага

паўгроша 1508 года. Верагодна, гэта была адзiнкавая

замова, пра што сведчыць выкшталчаная праца i ад-

менны крой гатычнае лiтары A ў гэтай манеце, якi не

паўтараўся потым у паўгрошах анiколi. У гэты час го-

тык шырока тарнаваўся ў дызайне манетаў як Тэўтон-

скага Ордэну ( мал. 12 ), гэтак i iншых дзяржаваў ня-

мецкамоўнага свету ( мал. 13 ). Манетныя майстры За-

ходняй Еўропы ўмелi выконваць высокамастацкiя

штэмпелi (яшчэ адзiн прыклад на мал. 14 ), але Жыгi-

монт абмежаваўся замовай даволi простага дызайну

паўгроша дзеля невялiкага памеру манеты i, у пер-

шую чаргу, аднастайнасцi з кароннымi эмiсiямi.

Штэмпелi для паўгрошаў з 1509 года налета рэзалi

ўжо майстры з Сiлезii цi Кракава, а таксама засталыя

ў мынцы з часоў Аляксандра. Апошнiя i кiравалiся ў

працы даўнейшай традыцыяй, ужываючы адзiнкавыя

колцы ў якасцi раздзяляльнiкаў i выразаючы вершнi-

ка з похвай, а першыя дакладна следавалi ўзорнаму

штэмпелю з 1508 года. Рэдчыня тыпу І паўгроша

Малюнак 12

Грош крыжацкi Фрыдрыка

1498—1510 гадоў

Малюнак 13

Бацэн (вага 3 г) зальцбурскi

Леанарда Койтшаха 1511 года

Малюнак 14

Грош нiскi (м. Нiса) Яна Турзо

1507 года

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: