Naprawa R., Maternicka K., Tanajewska A. - Indywidualne Programy Edukacyjno-Terapeutyczne.rtf

Jeżeli otrzymałeś czegoś więcej niż inni w postaci dobrego zdrowia, uzdolnień, energii, sukcesów, radosnego dzieciństwa, dobrej atmosfery domowej, nie traktuj tego jako oczywi­ste. Należysz do ludzi szczęśliwych, a zatem powołany jesteś, aby wiele ofiarować innym.

Albert Schweitzer

WSTĘP

Publikacja Indywidualne programy edukacyjno-terapeutyczne powstała z myślą o Was - nauczycielach uczących dzieci i młodzież z niepełnosprawnością intelek­tualną w stopniu umiarkowanym w ośrodkach szkolno-wychowawczych, klasach integracyjnych, nauczycielach prowadzących zajęcia rewalidacyjne i kompensa- cyjno-korekcyjne oraz specjalistach: psychologach, pedagogach, terapeutach, logopedach pracujących na co dzień z wyżej wymienioną grupą uczniów, a także o osobach z najbliższego otoczenia dziecka - rodzicach, rodzeństwie.

Proponowane przez nas programy umożliwiają wykorzystywanie różnorodnych rozwiązań merytoryczno-metodycznych. Pozwalają na swobodę w zakresie doboru zagadnień, ćwiczeń, materiału, celów, zadań oraz metod i form pracy wspomaga­jących proces uczenia się i wychowania dzieci. Programy skonstruowane są tak, by osoba korzystająca mogła dostosować je do indywidualnych możliwości wycho­wanka oraz warunków, w jakich będą realizowane treści programowe.

Programy zawierają zadania szkoły, cele rewalidacyjne, zasady pracy z uczniem niepełnosprawnym w stopniu umiarkowanym, cele edukacyjne, cele operacyjne, procedury osiągania celów rewalidacyjnych, wybór metod pracy oraz treści kształ­cenia opracowane w oparciu o podstawę programową kształcenia ogólnego dla uczniów z niepełnosprawnością w stopniu umiarkowanym lub znacznym. Ukierun­kowane są na dziecko z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu umiarkowa­nym i jego potrzeby. Obejmują trzy obszary: Obszar I - Obsługiwanie samego siebie „Ja z samym sobą"; Obszar II - Uspołecznienie „Ja i otoczenie";

Obszar III - Rozwijanie sprawności i umiejętności,. Ja w środowisku szkolnym"

oraz zestawy wybranych ćwiczeń narządów aparatu mowy, analizy i syntezy wzro­kowej, percepcji słuchowej, ćwiczeń motoryki dużej i małej, edukacji ruchowej ko­rygującej (usprawniającej) deficyty rozwojowe.

Układ treści kształcenia, obszarów ma charakter spiralny. Tak więc do poszczegól­nych działów programu, materiału powraca się w każdym cyklu edukacji i uwzględ­niając zasadę stopniowania trudności, rozszerza się zakres zakładanych osiągnięć w celu wyposażenia wychowanków w takie umiejętności, sprawności i nawyki, aby mogli porozumieć się z otoczeniem werbalnie i pozawerbalnie; zdobyli maksymal­ną niezależność życiową w zakresie zaspokojenia podstawowych potrzeb życio­wych; byli zaradni w codziennej egzystencji, adekwatnie do własnego, indywi­dualnego poziomu rozwoju; umieli kierować swoim zachowaniem w miejscach publicznych; mogli uczestniczyć w życiu społecznym na równi z innymi członkami społeczeństwa.

To Państwo, znając indywidualne możliwości dzieci, z którymi pracujecie i uwzględ­niając sferę ich najbliższego rozwoju, decydujecie o tym, które treści kształcenia, obszary, działy programu, zadania do wykonania, w jakiej kolejności, kiedy i w jaki sposób będą realizowane.

Osiągnięcie sukcesu, nawet minimalnego, wymaga często znacznej ilości czasu, cierpliwości, nakładu pracy. Okazywana dziecku akceptacja, właściwe reagowanie na jego potrzeby, specjalistyczne wsparcie wzmacniają w nim poczucie bezpie­czeństwa i poczucie własnej wartości, aktywizując je do działania. To właśnie owe czynniki decydują o dalszych jego losach i rozwoju, zarówno pod względem eduka­cyjnym, jak i społecznym w zespole klasowym oraz poza nim. Decydują, czy będzie on odnosił sukcesy, w jaki sposób pokona porażki z zakresu różnych dziedzin życia. Zatem należy pamiętać o tym, że to, co sobą przedstawia dziecko - jakie jest jego spojrzenie na świat, fascynacje, zainteresowania - zależy w znacznym stopniu od nas - osób dla niego znaczących.

W poszukiwaniu najlepszych dróg osiągnięcia zamierzonych celów należy pa­miętać, że najefektywniejsze są metody polisensorycznego oddziaływania. Poznanie wielozmysłowe najlepiej sprawdza się podczas działania, zdobywania praktycznych doświadczeń. Należy więc stwarzać takie sytuacje, by uczniowie mogli poznawać zjawiska i pojęcia w środowisku naturalnym, podczas obserwacji, praktycznego działania. Łączenie treści z ruchem, z odpowiednią sytuacją poprzez stymulację po- lisensoryczną oraz pozytywne emocje to nieodzowna pomoc w zapamiętywaniu oraz zdobywaniu nowych wiadomości i umiejętności.

W niepełnosprawności umysłowej w stopniu umiarkowanym w zakresie czyn­ności orientacyjno-poznawczych uszkodzenia kory mózgowej powodują niepre­cyzyjne odzwierciedlenie otaczającego świata. Spostrzeganie jest niedokładne i przebiega wolno. Istnieją trudności w określaniu charakterystycznych cech przed­miotów i zjawisk. Dominuje mimowolna uwaga, słaba koncentracja oraz jej wąski zasięg. Pamięć osób niepełnosprawnych w stopniu umiarkowanym jest krótkotrwa­ła i mechaniczna. Luki w niej implikują różnego rodzaju zmyślenia i konfabulacje. Inne cechy w zakresie spostrzegania to myślenie konkretno-obrazowe i związana z tym nieumiejętność dokonywania logicznych operacji oraz trudności w tworzeniu pojęć abstrakcyjnych, a ponadto ubogi zasób leksykalny i zaburzenia mowy.

Jednym ze składników rozwoju psychofizycznego jest rozwój społeczny. U osób upośledzonych w stopniu umiarkowanym widoczne są potrzeby psychiczne, takie jak: bezpieczeństwo, przynależność, miłość, szacunek. Osoby te potrafią okazywać przyjaźń, serdeczność, sympatię, ujawniając tym samym dużą potrzebę kontaktów społecznych: codziennych kontaktów międzyludzkich, porozumiewania się i współ­pracy z innymi. Potrafią one w większości samodzielnie wykonywać proste prace domowe (np. samoobsługa, sprzątanie, zmywanie, przygotowywanie posiłków) oraz zarobkowe (np. wykonywanie koszyków, szczoteczek, proste szycie na maszy­nie). Przygotowanie do samodzielnego funkcjonowania w społeczeństwie - zgod­nego z ich możliwościami i oczekiwaniami otoczenia - to zasadniczy cel wychowa­nia każdego dziecka niepełnosprawnego intelektualnie.

Priorytetowym celem wychowania jest rozwijanie autonomii ucznia niepełno­sprawnego przy uwzględnieniu realnych możliwości - wyposażenie w umiejętności, które umożliwią mu maksymalną niezależność życiową i uczestniczenie w różnych formach życia społecznego. Wykształcenie u dzieci i młodzieży umiejętności ogólnej zaradności życiowej, samodzielności oraz umiejętności harmonijnego współżycia z innymi ludźmi jest rzeczą najważniejszą. Do realizacji takich działań edukacyjnych potrzebne są nie tylko odpowiednie metody pracy, ale również zmysł intuicyjny na­uczyciela. Jego zadaniem bowiem jest wspomaganie rozwoju ucznia, obserwowa­nie go, dostosowanie metod, form pracy i wymagań do indywidualnych możliwo­ści, tempa pracy, zainteresowań, stanu zdrowia, a także samopoczucia dziecka.

Kierując się myślą Janusza Korczaka, dołóżmy wszelkich starań, aby dziecko, za którego naukę i wychowanie jesteśmy odpowiedzialni, poczuło, że „jest dobre, że umie, że potrafi".

Autorki

ZADANIA SZKOŁY

1.    Tworzenie warunków niezbędnych do zapewnienia uczniowi komfortu psy­chicznego, poczucia bezpieczeństwa i akceptacji, nawiązania pozytywnego kontaktu emocjonalnego nauczyciela z uczniem.

2.    Dokonywanie wielospecjalistycznej oceny poziomu funkcjonowania ucznia i na jej podstawie opracowywanie i modyfikowanie indywidualnego progra­mu edukacyjnego.

3.    Rozwijanie u ucznia motywacji do porozumiewania się z drugą osobą (rówieś­nikiem, dorosłym), komunikowania potrzeb i stanów emocjonalnych.

4.    Tworzenie sytuacji edukacyjnych i wykorzystywanie sytuacji życiowych do roz­wijania umiejętności komunikacyjnych uczniów, w tym także umiejętności czy­tania i pisania, jak również elementarnych umiejętności matematycznych.

5.    Wdrażanie do samodzielnego wykonywania czynności związanych z samoob­sługą, budzenie chęci pomocy innym.

6.    Tworzenie sytuacji wychowawczych umożliwiających doświadczanie relacji społecznych, przygotowanie do pełnienia ról społecznych, wzmacnianie pozy­tywnych przeżyć związanych z pełnionymi rolami.

7.    Uczenie zasad współżycia społecznego (w szczególności pomoc sąsiedzka i inne zachowania prospołeczne, poszanowanie godności osobistej drugiego człowieka, uprzejmość i życzliwość).

8.    Kształtowanie umiejętności radzenia sobie w różnych sytuacjach społecznych, uczenie umiejętności rozwiązywania sytuacji konfliktowych.

9.    Uczenie umiejętności kierowania swoim postępowaniem, rozwijanie umiejęt­ności dokonywania wyboru i budzenie poczucia odpowiedzialności za własne decyzje, uczenie obowiązkowości i kształtowanie niezależności uczuciowej.

10. Tworzenie sytuacji sprzyjających poznawaniu otoczenia, w którym przebywa uczeń, instytucji i obiektów, z których będzie w przyszłości korzystał.

11. Umożliwianie uczniowi udziału w różnych wydarzeniach społecznych i kultu­ralnych w roli odbiorcy i twórcy kultury, uczenie przy tym wyrażania swoich przeżyć i emocji.

12. Przybliżanie tradycji i obyczajów lokalnych, narodowych, rozbudzanie poczucia przynależności do społeczności lokalnej, regionu, kraju.

13. Umożliwianie poznawania środowiska przyrodniczego, budzenie zaintereso­wania i szacunku dla otaczającej przyrody i wychowanie do życia w harmonii z przyrodą.

14. Wspieranie rozwoju sprawności psychofizycznej uczniów, prowadzenie zajęć niezbędnych do rozwoju psychoruchowego.

15. Tworzenie warunków do uprawiania przez uczniów różnych dyscyplin sportu, udziału w zawodach sportowych, turystyce i krajoznawstwie.

16. Tworzenie warunków do zdobywania umiejętności technicznych i wykorzysty­wania ich w różnych sytuacjach życiowych. Umożliwianie korzystania z urzą­dzeń technicznych, ułatwiających funkcjonowanie w życiu.

17. Zapewnienie uczniowi udziału w różnych zajęciach rewalidacyjnych wspierają­cych rozwój i mających wpływ na możliwości kształcenia ogólnego oraz realiza­cję treści podstawy programowej[1].

CELE REWALIDACYJNE

1.    Wspomaganie wszechstronnego i harmonijnego rozwoju ucznia na miarę jego indywidualnych możliwości.

2.    Wyrównywanie i kompensowanie dysharmonii rozwojowych, korygowanie za­burzonych funkcji.

3.    Rozwijanie autonomii ucznia niepełnosprawnego, jego personalizacja i socjalizacja.

4.    Wspomaganie rozwoju mowy i umiejętności porozumiewania się, rozwijanie kompetencji językowych, umiejętności w zakresie czynnym i biernym, kształce­nie spontanicznej ekspresji słownej.

5.    Oddziaływanie psychoterapeutyczne, psychoedukacyjne, wpływające na rozwój dziecka.

ZASADY PRACY Z UCZNIEM NIEPEŁNOSPRAWNYM W STOPNIU UMIARKOWANYM

1.    Zasada gruntownej znajomości dziecka i przychodzenia mu z racjonalną, specja­listyczną pomocą:

-        wzajemny kontakt zapewniający poczucie bezpieczeństwa;

-        stosowanie metody wzmocnień pozytywnych: pochwała, nagroda, przytule­nie, uśmiech;

-        stosowanie elementów metody ośrodków pracy;

-        stosowanie elementów Metody Ruchu Rozwijającego Weroniki Sherborne;

-        stosowanie elementów Metody Dobrego Startu Marty Bogdanowicz;

-        stosowanie elementów metody Christophera Knilla;

-        stosowanie muzykoterapii.

2.    Zasady dostosowania czynności pedagogicznych do możliwości psychofizycz­nych i potrzeb uczniów oraz warunków materialno-bytowych placówki:

-        zasada indywidualizacji wymagań, metod, doboru środków dydaktycznych i od­działywania korekcyjnego;

-        zasada organizacji i tempa pracy;

-        zasada porozumiewania się pozawerbalnego przez gest, wyraźną mimikę twa­rzy, dotyk;

-        zasada wydawania prostych, zrozumiałych komunikatów, poleceń;

-        zasada stopniowania trudności (dostosowanie ćwiczeń do poziomu rozwoju i możliwości dziecka).

3.    Zasada aktywnego i świadomego udziału dziecka w procesie nauczania i ucze­nia się:

-        zasada podmiotowości.

4.    Zasada wszechstronnej poglądowości i przykładu (inspirowanie różnych form aktywności).

5.    Zasada zintegrowanego oddziaływania (spójność, korelacja usprawniania defi­cytów rozwojowych).

6.    Zasady ciągłości oddziaływania psychoterapeutycznego, trwałości osiągnięć, umiejętności korzystania z nich i dalszego ich doskonalenia:

-       zasada systematyczności (zajęcia powinny odbywać się codziennie);

-       zasada trwałości wiedzy, powtórzeń zdobytych umiejętności i sprawności;

-       zasada wiązania teorii z praktyką[2].

CELE EDUKACYJNE PROGRAMU

Celem edukacji ucznia z upośledzeniem umysłowym w stopniu umiarkowanym jest rozwijanie jego autonomii, wdrażanie go do funkcjonowania społecznego, ro­zumienia i uznawania norm społecznych oraz wyposażenie go, stosownie do jego możliwości, w takie umiejętności i wiadomości, które pozwolą mu na postrzeganie siebie jako niezależnej osoby.

CELE OPERACYJNE

1.    Sfera percepcyjno-pamięciowa i myślenie:

-       opanowanie i utrwalenie określonego zasobu wiedzy i umiejętności z wytyczo­nego lub ustalonego zakresu;

-       rozwijanie zasobu pojęć i adekwatnego operowania nimi;

-       doskonalenie umiejętności korzystania z posiadanej wiedzy w nowych sytua­cjach;

-       ćwiczenie i rozwijanie zdolności pamięciowych, doskonalenie koncentracji uwagi;

-       rozwijanie umiejętności samodzielnego wykonywania zadań matematycznych;

-       uświadamianie związków przyczynowo-skutkowych, relacji między poszczegól­nymi elementami, zdarzeniami, sytuacjami;

-       stymulowanie rozwoju myślenia przyczynowo-skutkowego, umiejętności my­ślenia przez analogię, klasyfikowania, samodzielnego wyciągania i formułowa­nia wniosków na podstawie pewnych przesłanek.

2.    Sfera emocjonalno-motywacyjna:

-       wdrażanie do dokładności w wykonywaniu zadań;

-       rozwijanie wytrwałości poprzez stopniowanie trudności, pozytywne wzmoc­nienia;

-       rozwijanie zdolności krytycznego myślenia i oceny własnego działania;

-       kształtowanie prawidłowej motywacji do nauki, samodzielnej pracy;

-       rozbudzanie ciekawości poznawczej, potrzeb...