PRZEJAWY PURYZMU JĘZYKOWEGO JAKO PRÓBY PRZECIWSTAWIENIA SIĘ OBCYM WPŁYWOM
Puryzm (od łac. purus – czysty) – postawa językowa charakteryzująca się rygorystyczną dbałością o poprawność i czystość języka, wynikającą z pobudek emocjonalnych, związanych z poczuciem, że język jest wartością wymagającą troski. Puryści dążą do usunięcia z języka lub niedopuszczenia do niego tych elementów, które uważają za niepoprawne lub szkodliwe. Dążenia te wynikają z ich przekonania, że jednostki mogą wpływać na kształt i rozwój języka. W wersji umiarkowanej ich krytyka dotyczy elementów nowych w języku (np. zapożyczeń), w skrajnej natomiast – tych, które znajdują się w języku od dawna i nie budzą sprzeciwu w większości jego użytkowników. Do charakterystycznych sformułowań używanych przez purystów należą takie zwroty jak: „odchwaszczanie języka”, „odśmiecanie języka”, „czyszczenie języka”. Postawa purystyczna może być umotywowana rzeczywistym zagrożeniem języka, np. w sytuacji niewoli narodowej.
Okres II wojny światowej
Okupanci chcąc zniszczyć polskość z jej mową musieli uderzyć w dwie bazy języka polskiego: szkolnictwo i piśmiennictwo.
Tereny przyłączone do Rzeszy miały być zupełnie zgermanizowane, językiem urzędowym ustanowiony został język niemiecki. Tępiono wszelkie przejawy polskości, przede wszystkim w języku. Zakazano używać języka polskiego w urzędach, sądach, komunikacji, w miejscach publicznych, w sklepach, zakładach pracy, niemczyznę wprowadzono też do kościoła. Masowo niemczono nazwy miejscowości, dzielnic, ulic, germanizacji ulegały też nazwy osobowe – nazwiska i imiona. Niszczono i publicznie palono polskie książki, prasa i inne wydawnictwa ukazywały się tylko w języku niemieckim.
W Generalnym Gubernatorstwie też zniemczono szereg nazw miejscowych, głównym językiem urzędowym był niemiecki, cenne pozycje w bibliotekach rekwirowano i niszczono. Wszystkie publikacje musiały uzyskiwać zgodę władz niemieckich, prasę stanowiły periodyki wydawane w j. pol. mające charakter propagandowy wydawane przez Niemców. Pod okupacją radziecką w Małopolsce Wschodniej po względnie łagodnym okresie równouprawnienia językowego coraz wyraźniej zaczęła się zaznaczać dominacja ukraińska i rosyjska. Na Białostocczyźnie i w tzw. Okręgu Białoruś większość polskich szkół uległa likwidacji, język polski musiał ustępować przed niemieckim i białoruskim. Na Wołyniu i Podolu wprowadzono język ukraiński jako wykładowy. Podobnie jest na ziemiach polskich zajętych przez Litwę oraz na terenach Spisza i Orawy przyłączonych do Słowacji.
Sytuacja języka polskiego w czasie II wojny światowej była niekorzystna społeczeństwo podjęło jednak walkę o podtrzymanie polszczyzny. Władze podziemne nakazały bojkot języka niemieckiego. Nauka języka polskiego odbywała się w konspiracyjnym nauczaniu w Generalnym Gubernatorstwie i na terenach przyłączonych do Rzeszy, a w tajnych kompletach uniwersyteckich w Warszawie, Krakowie i Lwowie studiowano m.in. polonistykę. Ratowana niszczone przez okupantów księgozbiory, ukrywając książki, uruchamiano konspiracyjne wypożyczalnie, organizowała je młodzież harcerska i gimnazjalna. Zakładano konspiracyjne teatry, od 1939 ukazywała się podziemna prasa, drukowano cenne utwory literatury pięknej. Tworzyli wtedy: Baczyński, Gajcy, Jastrun, Różewicz, Kamiński, na emigracji: Fiedler, Iłłakowiczówna, Kuncewiczowa, Lechoń, Meissner, Pawlikowska, Wierzyński. W prywatnych domach odbywały się spotkania naukowe. W odpowiedzi na ograniczone użycie polszczyzny w kraju, zrodziły się różne nowe jej ośrodki rozrzucone po całym świecie.
1
Zulka20