ZAGADNIENIE STYLIZACJI (ARCHAIZACJI I DIALEKTYZACJI)

Stylizacja i jej rodzaje

Ze stylizacją spotykamy się zasadniczo w stylu artystycznym, rzadziej w innych stylach. Polega ona na świadomym wprowadzeniu do utworu elementów właściwych mowie określonych środowisk, epok, typów ludzkich, bądź też elementów innego stylu. Autor wprowadza oczywiście najczęściej tylko elementy typowe i w ten sposób zbliża utwór pod względem językowo-stylistycznym do naśladowanego wzoru. Nasilenie elementów stylizacyjnych w utworze może być różne. Może obejmować cały utwór, a może występować tylko w niektórych jego partiach (odautorskich, dialogach). Autor może wprowadzać mniej tych elementów w opisach, a więcej w dialogach i odwrotnie. Niektórzy autorzy stosują stylizację tylko w wypowiedziach postaci utworu. Najszerzej na ogół wyzyskiwane są przez autorów elementy stylu potocznego (w utworach realistycznych). Często autorzy wprowadzają elementy gwarowe: czerpią słownictwo i różne formy językowe z gwar ludowych, miejskich, środowiskowych. Sięgają do przeszłości, wprowadzając w utworach historycznych elementy językowe właściwe epoce historycznej lub na jej wzór utworzone. Stylizacje to m.in. archaizacja, stylizacja gwarowo-środowiskowa, o charakterze emocjonalno-intelektualnym to: humorystyczna, groteskowa, satyryczna, parodiowa.

Archaizacja

Stylizacja archaiczna polega na wyborze niektórych tylko elementów języka opisywanej epoki, rezygnacja zwykle z konsekwentnego wprowadzania dawnych cech fonetycznych i fleksyjnych. Najczęściej używane są archaizmy leksykalne, ich dobór uwarunkowany tematyką dzieła dążyć powinien do uwypuklenia tego, co w zasobie słownikowym epoki, odbijającym jej kulturę-charakterystyczne, najlepiej jednak stosować wszechstronnie różnorodne archaiczne elementy (archaizacji w zakresie leksykalnym, semantycznym, składniowym, frazeologicznym). Wadą archaizmu może być przerost ilościowy(nadmiar archaizmów) i jakościowy(nadmiar jednego środka archaizacyjnego). Stopień archaizacji utwory zależy od gatunku literackiego (np. w powieści większy niż w dramacie). Archaizacja wymaga od autora wiedzy językoznawczej, studiowania słowników, gramatyk, zabytków gruntownego oczytania w piśmiennictwie odtwarzanej epoki (braki wypełnia neologizmami na wzór archaizmów, materiałem gwarowym, materiałem innych języków słowiańskich). Celem archaizacji jest odtwarzanie kolorytu przedstawianej epoki.

Dialektyzacja

Stosowanie na szerszą skalę gwar w utworach literackich rozpoczyna się w wieku XVII. Dialekt mazowiecki pojawia się niektórych utworach literatury satyrycznej wtedy. Nie odtwarzają one cech gwarowych w sposób pełny i wierny – efekt komiczny uzyskuje się przez zagęszczenie gwarowych elementów leksykalnych, przy czym autentyczność wyrazów mazowieckich jest wątpliwa. Wprowadzany materiał gwarowy ( w sztuce Bogusławskiego Cud mniemany czyli krakowiacy i górale, czy nowelach ludowych Sienkiewicza) nie reprezentuje żadnego określonego geograficznie dialektu (mieszanina elementów), chodzi o zróżnicowanie społeczne środowisk ludzkich, a nie wierne odmalowanie określonego środowiska regionalnego. Wszechstronna dialektyzacja zawiera cechy fonetyczne, morfonologiczne i leksykalne gwary, zestrojone z gwarowo stylizowaną frazeologią i składnią. Kryterium oceny utworów dialektyzowanych stanowi postulat zharmonizowania gwarowej formy językowej z ujmowaną w tę formę treścią. Gwarą, która zrobiła karierę w utworach jest gwara góralska (przyczyny: atrakcyjny region, liczni propagatorzy i entuzjaści, walory językowe i stylistyczne, bogate i różnorodne słownictwo, nasycone archaizmami, dość jednolicie słowiańskie, barwna i dosadna frazeologia, brak cech w fonetyce i morfologii rażących inteligenta jako dziwaczne).